ترومای روانی و خشونت چیست و چه انواعی دارد؟

ما به عنوان انسان می‌توانیم مدارا کنیم و عشق بورزیم. همچنین می‌توانیم تحقیر و بی‌توجهی کنیم، نفرت بورزیم، نابود کنیم و حتی بکشیم. در سراسر تاریخ و در تمام فرهنگ‌ها خشونت مشهود است. امروزه به لطف فناوری، جهان کوچک‌تر شده و همه ما از طریق رسانه‌ها وحشت ناشی از خشونت را تجربه کرده و یا شاهد آن بوده‌ایم. ما علیرغم میل باطنی‌مان هرگز نمی‌توانیم از خشونتی که ما را احاطه کرده و بخشی از آن هستیم، رهایی یابیم.

واقعیت تاریخی‌مان و واقعیت موجود در زمان حاضر به ما نشان می‌دهد که خشونت ناشی از جنگ‌ها، بلایای طبیعی و همچنین مواجهه با اتفاقات آسیب‌زای روزمره چیزی نیست که برای اکثر انسان‌ها عادی باشد؛ دیدن صحنه‌های خشونت‌آمیز معمولا احساس همدلی را نسبت به قربانیان خشونت در ما برمی‌انگیزد. از طرفی، خشونت و تروماهایی وجود دارد که از طرف دیگر اعضای خانواده خشونت و ترومای روانی خوانده نمی‌شوند. این وقایع از نظر همسایگان، مدارس، درمانگران، سازمان‌های سلامت و دولت ها نیز خشونت و ترومای روانی تلقی نمی‌شوند. 

طبقه‌بندی انواع ترومای روانی

مفهوم ترومای روانی به آسیب‌دیدگی روانی و فیزیولوژیک فرد اشاره دارد که محصول تجربه رخدادهای به شدت تهدیدکننده و آسیب‌زا باشد. ما معمولا رخدادهای آسیب‌زا را اغلب بر اساس درجه‌شان بر روی یک طیف طبقه‌بندی می‌کنیم: ترومای شدید، ترومای خفیف و ترومای انباشتی (استرس مداوم مزمن).

ترومای روانی شدید عموما به رویدادهایی گفته می‌شود که به طور مشخص و واضح به شدت آسیب‌زا هستند؛ اتفاقاتی از قبیل تجاوز، آزار شدید در کودکی، بیماری یا جراحت فاجعه‌بار، مرگ غیره منتظره عزیزان و جنگ. ترومای خفیف و انباشتی به رخدادهایی اطلاق می‌گردند که شامل موقعیت‌های پیوسته و تکرار شونده با ماهیتی ناخوش‌آیند هستند؛ نظیر بی‌توجهی مداوم یا تبعیض نژادی.

این نوع طبقه‌بندی می‌تواند تا حد زیادی گیج‌کننده باشد زیرا این‌طور القا می‌کند که ترومای شدید نسبت به ترومای خفیف و انباشتی، تاثیرات جسمانی و روانی ناتوان‌کننده‌تری به جای می‌گذارد. درنتیجه‌ی این برداشت اشتباه، افراد معمولا از تاثیرات سوء خشونت‌هایی که منجر به ترومای خفیف و انباشتی در قربانیان می‌شوند، غفلت می‌کنند. در حقیقت تمام رویدادهای آسیب‌زایی که منجر به ایجاد ترومای روانی می‌شوند، برخی از انواع خشونت را نشان می‌دهند. این خشونت‌ها می توانند به شیوه های متفاوتی نسبت به قربانیان اعمال شوند: تصادفی، قاعده‌مند و رسمیت یافته.

ترومای تصادفی

در این موارد قربانی در زمان نادرست، در مکانی نادرست قرار داشته و هر کسی می‌تواند در آن زمان و مکان به جای وی بوده باشد. برای مثال زنی که بعد از غروب آفتاب در حال پیاده‌روی به سمت خانه است. این زن هنگامی که از پارک عبور می‌کند، مورد حمله واقع شده و به او تجاوز می‌گردد. اگرچه این رویداد خشونتی واضح علیه این زن است اما هر فرد دیگری که در آن زمان و مکان بود، مورد آسیب مشابهی قرار می‌گرفت.

ترومای روانی رسمیت یافته: قربانیان فراموش شده

از نظر جامعه تصادف قطار، سقوط هواپیما و سونامی قطعا یک رویداد آسیب‌زا است. بلافاصله پس از وقوع فجایع، حمایت‌های اجتماعی، مذهبی و مراقبت‌های جسمانی و روانی برای کمک به بازماندگان سازماندهی می‌شود. این کمک‌ها نه تنها برای این است که قربانیان حادثه بتوانند به طور سازنده‌ای با ترومای روانی و اثراتش کنار بیایند، بلکه در طولانی مدت از آسیب‌های اقتصادی آتی ممانعت کرده یا آن را کاهش می‌دهد.

اما در مورد کودکانی که مادرانشان بیماری مزمن دارند، افسرده‌اند یا حملات میگرن شدید دارند، چه می‌توان گفت؟ پدرانشان مجبورند برای امرار معاش از صبح زود خانه را ترک کنند و آخر شب برگردند: «لطفا مراقب مامان باش! آفرین عزیزم! یادت باشه نون بخری. خرید از مغازه رو فراموش نکنی!» در اغلب موارد همسایگان و اقوام نیز مانند پدر شروع به تشویق کودک می‌کنند. در نتیجه این واقعیت فراموش می‌شود که کودک به والد تبدیل شده، خشونت ناشی از بی‌توجهی عاطفی انکار می‌شود و مسئولیت‌هایی را به عهده می‌گیرد که برای آنها آماده نیست.

این سوال نیز مطرح می‌شود که وضعیت کودکانی که همراه با یک بی‌توجهی طولانی و مداوم به اتاق خود رانده شده و از آن‌ها به خاطر مستقل بودن تمجید می‌شود، چگونه است؟ این کودکان فقط وقتی مورد تحسین قرار می‌گیرند که مشکلی برای پدر و مادر ایجاد نکنند.

این مثال‌ها تنها نمونه کوچکی از ترومای روانی است که تروما شناخته نمی‌شوند. اعضای خانواده، همسایگان، معلمان و مسئولین سلامت روانی این کودکان را قربانی خشونت نمی‌دانند. اما در طولانی مدت آسیب‌های جبران ناپذیری را به روان کودک وارد می‌کند. بر همین اساس، بازتعریفی از خشونت می‌تواند توجه افراد را به این قسم از رفتارهایی که به ظاهر بدون مشکل هستند اما در واقع نوعی ترومای انباشتی محسوب می‌شوند، جلب کند.

شما در گذشته قربانی چنین خشونت‌هایی بوده‌اید؟