رویا، فانتزی، هنر (معرفی کتاب)

هانا سیگل رییس سابق جامعه روانکاوی انگلستان و یکی از بنیان گذاران بنیاد ملانی کلاین در سال 1918 در لهستان چشم به جهان گشود. مادرش زنی با شخصیت و با بنیه و زیبارو و پدرش مردی با علائق گسترده بود. وقتی به سن بیست سالگی رسید، در حالی که در پاریس حقوق می‌خواند، تاریخ پیکرتراشی فرانسوی در قرن نوزدهم را نگاشت که هنوز هم در لهستان اثری کلاسیک محسوب می‌شود.

او فروید را مفصلاً مطالعه کرده بود و طی اقامت‌اش در ادینبورگ، آثار آنا فروید و ملانی کلاین را کشفت کرد و تصمیم گرفت نزد کلاین کارآموزی کند. بخت یارش بود که در ادینبورگ با دکتر دیوید متیوس ملاقات کرد که خود توسط کلاین تحلیل شده بود و به پیشنهاد او در مدتی که در انتظار بازگشت به لندن بود در جلسات روانکاوی شرکت کرد. او به لندن آمد، برای کارآموزی در انجمن روانکاوی انگلیس و تحلیل شدن توسط ملانی کلاین پذیرفته شد و در 1945 درس خود را تمام کرد.

رویا، فانتزی و هنر

در این کتاب عوامل گوناگونی نمایان می‌شوند و بازتاب می‌یابند که عبارتند از رویکرد منطقی و جدی یک دانشمند، عشق به زیبایی و میل به کشف آن، جستجوی حقیقت در درون و همینطور در بیرون و گستره‌ی ذهن پژوهشگری که جهان‌اش بی‌شک بی‌کران است.

منطق این کتاب بسیار روشن است: در آغاز، هانا سیگل خواننده را با نظریه‌ی رویای فروید آشنا می‌کند و مثال‌های بالینی خود را ذکر می‌کند. ضمن اینکار ناچار می‌شود درنگی کند و درباره ی یکی از اصلی ترین وجوه رویا و رویابینی یعنی “فانتزی ناخودآگاه” صحبت کند.

فانتزی ناخوداگاه در نگرش کلاین مبنای همه‌ی فعالیت های ذهنی و عاطفی است. در اینجا او آزادانه میان ایده‌های فروید و ملانی کلاین حرکت می‌کند، و فانتزی را نه تنها به رویاها بلکه به تفکر فروید درباره ی حرکت از اصل لذت به اصل واقعیت مرتبط می‌کند و این دومی را به ایده‌های کلاین درباره ی حرکت از موضع اسکیزوئید- پارانوئید به موضع افسرده وار پیوند می‌زند.

از این رو در نظر سیگل فهم بحث فانتزی در درک ما از رویاها اساسی و ضروری است، اما اگر درباره ی نمادگرایی نیاندیشیم، یعنی حوزه ای که او از سال 1957 در آن سهمی مهم و به ویژه بدیع داشته، این بحث هم ناتمام خواهد بود.

او در فصل مربوط به نمادگرایی خواننده را با ایده‌هایی که فروید مطرح می‌کند، و توسط جونز بسط می‌یابد و همینطور ایده‌های کلاین و نکات تکمیلی خودش بر اندیشه‌ی کلاین که آن‌را شرح و بسط داده آشنا می‌سازد.

سیگل در این کتاب میان آنچه یکسان پنداری نمادین و نمادگرایی حقیقی می‌نامد تفاوت قائل می‌شود و نشان می‌دهد که اولی مبتنی بر عملکرِ موضع اسکیزوئید-پارانوئید و خصوصاً استفاده‌ی قدرتمندانه از همانند سازی فرافکنانه می‌باشد. او تمایز میان یکسان پنداری نمادین و شکل گیری واقعی نماد را روشن می‌کند و نشان می‌دهد که دومی تنها در موضع افسرده وار می‌تواند رخ دهد.

در فصل مربوط به “فضای ذهنی و عناصر نمادگرایی” سیگل آنرا در برخی جزئیات با نظریه ی تفکر بیون مرتبط می‌کند. بحث و استدلال در این بخش بسیار تازه و جدید و در عین حال دشوارتر است؛ اما وضوح داده های مربوط به شرح حال هر مراجعه کننده در فهم موضوع به خواننده کمک می‌کند. در این فصل از مشکلات ایگویی که نمی‌تواند در معنای معمولِ کلمه رویا ببیند درک عمیق تری بدست می‌آوریم.

فصل مربوط به “رویا و ایگو” به جنبه های بیمارگونه‌ی رویا بینی اختصاص یافته ، که در آن جنبه های عینی و ملموس غلبه می‌یابند. او رویاهایی را توصیف می‌کند که گویا هدف اصلی شان در تحلیل نه برقراری ارتباط، بلکه درون‌کنش‌نمایی یا برون ریزی است؛ رویاهایی که او پیشگویانه می‌خواند و در آنها مهم ترین عاملی که باید تحلیل شود، نه محتوای رویا بلکه روش بازگو کردن آنها یا رفتار مرتبط با آنها است. اینجاست که فصول پیشین در باب فانتزی و تفکر نمادین به وضوح در موضوع رویا به یکدیگر نزدیک می‌شوند. ساز و کار نسبتاً یا کاملاً شکست خورده‌ی رویا را می‌توان به شکل گیری ضعیف نماد و تفکر عینیِ ملموس مرتبط کرد.

در کتاب حاضر سیگل به علاقه‌ای که همواره همراه او بوده و در طی سالها مقالات زیادی درباره‌اش نگاشته باز می‌گردد. او به فروید و تلاش اش برای فهم هنر و هنرمند و همینطور نقدهایی که به رویکردش وارد شده بر می‌گردد و مسئله ی ارتباط میان هنر ، رویا و خیالبافی را مطرح می‌کند، که حالا در کارش درباره‌ی نمادگرایی می‌تواند بیشتر به شرح و توضیح آن بپردازد.

او به نحوی بدیع و قانع کننده ارتباط میان هنر واقعی و توانایی هنرمند برای مواجهه و پرداختن به درد، زشتی و مرگ را به بحث می‌گذارد. یعنی هنر و موضع افسرده وار و بحث را دوباره به احساس واقعیت مرتبط می‌کند. ارتباطی که معتقد است برخلاف کارِ فرد خیالباف و هنرمند ناکام باید در هنرمند واقعی به شدت پرورش یابد. و از اینجا او به لحاظ منطقی دوباره به شباهت‌ها و تفاوت‌ها و ارتباطات درونی میان خیالبافی، بازی،هنر و تفکر خلاقانه توجه می‌کند.