درس گفتار های روانکاوی
از فروید تا رویکرد های معاصر
the review of psychoanalysis perspectives

داشتن دانش کافی در مورد نظریه کارکرد ذهن و ساختار روانی به ویژه نظریات روانکاوی و پیشرفت ها و تغییرات بعدی آن برای هر کسی که علاقه مند فهم عمیق روانشناسی هست بسیار ضروری است، این امر برای دانشجویان و همکارانی که قصد آموزش یا انجام رواندرمانی دارند به طور مضاعف ضروری به نظر می رسد. تکنیک های رواندرمانی پویشی بدون دانش عمیق نظری مثل داشتن ابزار جراحی در دست کسی است که دانش آناتومی و فیزیولوژی و در کل دانش پزشکی و جراحی ندارد؛ نیاز به گفتن نیست که در اینصورت چه آسیبی متوجه درمانگر و بیمار خواهد بود. از سویی تجربه سالیان رواندرمانی به من نشان داده است که دانشجویان و رواندرمانگران علاقه مند درمانهای پویشی، به لحاظ نظری ضعیف هستند، به همین دلیل ضرورت راه اندازی دوره ای نظری برای معرفی اجمالی نظریه روانکاوی و چندین شخصیت برجسته در این حوزه و نظریات ایشان احساس شد و در این راستا این دوره با شش فصل که در زیر توضیح داده شده است به علاقه مندان توصیه می شود.

مهدی رضا سرافراز

فصل اول: فروید

پروفسور زیگموند فروید، بیش از ۱۰۰ سال پیش بنیان هایی نظری از خود بجا گذاشت که پس از زمان اندکی، در حوزه های متنوعی از علوم، از فلسفه و روانشناسی گرفته تا علوم پزشکی، تغییراتی عمده ایجاد کرد. تا جایی که اندیشمندان او را در کنار کوپرنیک و داروین، از بزرگ ترین متحول کنندگان فهم بشر از جهان و خویشتن دانسته اند.

در این دوره بر آنیم تا با هدایت و تدریس دکتر مهدی رضا سرافراز، عضو انجمن بین المللی درمان های پویشی تجربه ای و عضو هیئت علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شیراز، به بررسی و مرور آثار و اندیشه های پروفسور فروید بنشینیم. برخی از سرفصلهای این دوره عبارتند از:

آشنایی با فروید، لغزشهای زبانی و تحلیل رویا: دروازه جهان ناهشیار، ناهشیار چیست؟ شخصیت انسانی: اید، ایگو و سوپرایگو، زندگانی جنسی انسان، مقاومت روانی، اضطراب، نارسیسیزم، روان تحلیلگری، و دیگر اندیشه های عمده وی

حضور در این دوره برای عموم علاقه مندان به نظریه روان تحلیگری، متخصصان حوزه های روانشناسی، فلسفه، جامعه شناسی، تاریخ علم و دیگر علاقه مندان به آشنایی با نظریات فروید مفید خواهد بود.

فصل دوم: ملانی کلاین

ملانی رایزس کلاین (۱۹۶۰-۱۸۸۲) از جمله نظریه پردازان مهم در حوزه روانکاوی است که به بازسازی زندگی درونی از طریق تحلیل کودکان خردسال پرداخت. کلاین از نخستین نظریه پردازان در زمینه روابط موضوعی است که به ارتباطات کودک به‌ویژه در سال‌های اولیه زندگی با دیگران(اُبژه‌ها) اشاره دارد. وی همانند فروید یک سنت و مکتب روانکاوانه نظری و درمانی را ابداع کرده است و پیروان خاص خود را دارد (کلاینی‌ها). این دوره با  هدایت و تدریس دکتر مهدی‌رضا سرافراز و دکتر ولی‌اله رمضانی از اعضای انجمن بین‌المللی درمان‌های پویشی-تجربه‌ای به مرور آرای ملانی کلاین خواهد پرداخت. برخی از سرفصل‌های این دوره عبارتند از:

دلبستگی، بازنمایی، موضوع و روابط موضوعی، اشتراک و افتراق با فروید، غرایز و کشاننده‌ها در نظریه کلاین، مواضع رشد در نظریه کلاین، نقش خیالپردازی در تحول شخصیت، آسیب‌شناسی روانی از منظر کلاین، حسادت، مکانیزم‌های دفاعی در تحول و آسیب‌شناسی روانی، نقد آرای کلاین

حضور در این دوره برای عموم علاقه‌مندان به نظریه‌های روان‌کاوی، متخصصان حوزه‌های روانشناسی، فلسفه، جامعه‌شناسی، تاریخ علم و دیگر علاقه‌مندان به آشنایی با نظریات ملانی کلاین سودمند خواهد بود.

فصل سوم: وینیکات

دانلد وودز وینیکات (۱۸۹۶-۱۹۷۱) پزشک متخصص اطفال بریتانیایی بود که در اوایل دوران حرفه‌ای‌اش به روانکاوی علاقه‌مند شد. او توسط جیمز استراچی، که مترجم آثار فروید به انگلیسی بود، تحلیل شد، و اولین روانکاو کودک در بریتانیا شد که آموزش دیده‌ی پزشکی بود. او به عنوان مشاور پزشکی کودکان در بیمارستان کودکان «گرین پدینگتون» در لندن مشغول به کار شد. وینیکات نقش مهمی در آموزش عمومی در حیطه‌ی پرورش کودک ایفا کرد. وی ۶۰۰ سخنرانی در رادیو بی‌بی‌سی انجام داد و به طور خستگی‌ناپذیری به سخنرانی در سراسر کشور پرداخت. او همچنین ۱۵ کتاب نوشت که در میان آنها کتاب «خانه، جایی که ما از آن آغاز می‌کنیم» پرفروش‌ترین کتاب شد.

وینیکات پر ارجاع‌ترین روانکاو در میان نویسندگان و نظریه پردازان معاصر است که در سالهای اخیر، نوشته ‌هایش حتی بیش از آثار زیگموند فروید مورد استفاده مؤلفان قرار می‌گیرد. وی در نظریه و تکنیک، آغازگر شیوه‌ای بدیع بود که مسیر روانکاوی را دستخوش تحولاتی کرد. از نگاه او تحمیل تفسیر به بیمار مانند فرو کردن قاشق غذا در دهان کودکی ست که از خوردن سر باز می‌زند. از این منظر، اتاق درمان، قابل تشبیه به فضایی دونفره بین کودک و مادریست که تلاش می‌کند محیط مساعد برای رشد او را فراهم آورد.

در این دوره با هدایت و تدریس دکتر مهدی رضا سرافراز، عضو انجمن بین المللی درمان های پویشی تجربه ای و عضو هیئت علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شیراز پس از مرور مقدماتی بر روند شکل گیری نظریه روابط ابژه توسط ملانی کلاین و بستر نظری که وینیکات در آن آغاز به کار کرد، به بسط و توضیح دیدگاه وینیکات و مفاهیم خاص نظری وی میپردازیم از جمله:

 مادر به اندازه کافی خوب، محیط نگهدارنده، خود واقعی و خود کاذب، ذهن و ارتباط آن با بدن، رشد هیجانی اولیه، ظرفیت پرخاشگری، پرخاشگری در انتقال متقابل، ظرفیت نگران شدن، ظرفیت تنها ماندن، بازی و واقعیت، شیء و مفهوم گذاری، ارتباط تحلیلی و واپس روی در درمان.

شرکت در این دوره، علاوه بر علاقمندان به روانکاوی و نظریه های روابط موضوعی، برای کلیه درمانگران که علاقمند به حوزه کودک، فرزندپروری و یا طرحواره‌درمانی میباشند، میتواند مفید واقع گردد.

فصل جهارم: کرنبرگ

 اتو کرنبرگ در ۱۹۲۸ در اتریش زاده شد، در شیلی تحصیل کرد و آموزش‌های روان‌پزشکی پیشرفته‌تر را در کلینیک منینگر در توپکای کانزاس دید. او فعالیت‌های بالینی و پژوهشی خود را در نیویورک پی‌گرفت و سفرهای علمی فراوانی کرد. کرنبرگ احتمالا تاثیرگذارترین و در عین حال بحث برانگیزترین حامی و مبلغ نظریه روابط ابژه در ایالات متحده است.

نظریه روابط موضوعی بدان جهت نزد کرنبرگ ارزشمند است که می‌تواند برای اختلالات شدیدتر از نورُزها تبیینی ارائه دهد. این نظریه به روشن ساختن مسائل ساختاری کمک کرد و در مورد مسائل بالینی و مشکلات زناشویی بینشی نوین فراهم آورد.

نظریات کرنبرگ عمدتا نتیجه فعالیت درمانی او در مورد شخصیت‌های مرزی بود. فعالیت‌های بالینی او مبنایی بود برای صورت بندی مدلی که در آن روانکاوی سنتی با نظریه روابط ابژه تلفیق شد. در این دوره، با هدایت و تدریس دکتر مهدی رضا سرافراز، عضو انجمن بین المللی درمان های پویشی تجربه ای و عضو هیئت علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شیراز به مطالعه سرفصل‌های زیر میپردازیم:

مراحل رشد از نگاه کرنبرگ، سطوح رشد یافتگی دفاع‌ها، سازمان‌های شخصیتی، آسیب شناسی اختلالات مرزی و نارسیسیستیک و رواندرمانی متمرکز بر انتقال (TFP)، تشخیص گذاری روان تحلیلی از نگاه کرنبرگ و آزمون استیپو (STIPO)

دیدگاه کرنبرگ، مبنای نظری عمده‌ی درمانهای روانپویشی کوتاه مدت است و چهارچوب مفهومی خوبی برای تشخیص گذاری ارائه میکند. لذا درک عمیق نظریات او برای بالینگرانی که با رویکرد (ISTDP) به درمان میپردازند، ضروری به نظر میرسد. همچنین رویکردهایی چون رفتاردرمانی دیالکتیک (DBT) که در خارج از حوزه روانکاوی برای اختلالات شدید و شخصیت مرزی طراحی شده، وامدار نظریات کرنبرگ است. لذا این دوره برای کلیه درمانگران در هر رویکردی که مایل به درک عمیق‌تر اختلالات شدید شخصیتی باشند، فرصتی برای گسترش دانش نظری فراهم می‌آورد.

فصل پنجم: کوهات

هاینتس کوهات (۱۹۱۳–۱۹۸۱)، روانکاو اتریشی بود که بعدها به تابعیت آمریکا درآمد. هاینتس کوهات در ۱۳ مه ۱۹۱۳ در وین به دنیا آمد. در ۱۹۶۵، معاون انجمن روانکاوی بین‌المللی شد. او که ابتدا به نظریه فروید  وفادار بود، بعدها روان‌شناسی مختص به خود را بر محور مفاهیمی مثل همدلی و خودشیفتگی بنا نهاد. او کتابهای زیادی نوشت، از جمله کتاب  The Self را در ۱۹۷۱ به چاپ رساند که در آن، رسماً اعلام کرد از روانکاوی کلاسیک جدا شده‌است. تفکر، نوشته‌ها، و تدریس او تأثیر زیادی در روان شناسان آمریکایی گذاشت. در ۱۹۷۸، اولین کنفرانس سالانه در باره روان‌شناسی «خود» تشکیل شد که باعث به حرکت درآمدن جنبش جدیدی به نام روان‌شناسی «خود» شد. روان‌شناسی «خود» امروزه نیز طرفداران بسیار زیادی دارد. کوهوت بنیان گزار روانشناسی خود یا   self psychology شد که روانکاوی آمریکا را تحت تاثیر خود قرار داد. ایده های کوهوت از دل کار با بیماران نارسیستیک زاده شد وی معتقد بود مشکلات این بیماران از تعارض درون روانی یا نوروتیک ناشی نمی شود بلکه آنها در طی تحول خود، همدلی لازم را دریافت نکرده اند و در نتیجه ساختار خود آنها دچار نقص شده است. در این دوره با هدایت و تدریس دکتر مهدی رضا سرافراز، عضو انجمن بین المللی درمان های پویشی تجربه ای و عضو هیئت علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شیراز به بررسی نظریات کوهوت می پردازیم از جمله:

خود و انواع آن، نیازهای خود، نارسیسیم و فرایند تحول عزت نفس سالم، اختلالات خود، آسیب عزت نفس و نقش آن در اختلالات روانشناختی، روابط اولیه و تحول عزت نفس.

 شرکت در این دوره برای کلیه درمانگران در هر رویکردی که مایل به درک عمیق‌تر فرایند تحول عزت نفس سالم و بیمار و نقش آن در مشکلات روانشناختی باشند، فرصتی برای گسترش دانش نظری فراهم می‌آورد

فصل ششم: تشخیص داینامیک

برخلاف نظام تشخیصی DSM که بر اساس نشانگان طبقه بندی شده، تشخیص گذاری روانپویشی بر مبنای سازمان شخصیت و تایپ‌های آن صورت میگیرد. از این نگاه، معنای نشانگان اختلالی مانند وسواس در بیماری با ساختار سایکوتیک، بسیار متفاوت از نشانگان وسواس در یک بیمار با ساختار نوروتیک است؛ و در نتیجه، مستلزم مداخلات درمانی کاملا متفاوت است. ارائه نسخه واحد برای درمان این دو موقعیت، میتواند به آسیب بیشتر منجر شود. تشخیص گذاری صحیح تایپ‌های شخصیتی به فهم بالینی گسترده از سبب شناسی، عواطف مرکزی، الگوهای ارتباطی، فرآیندهای دفاعی، کانون تمرکز و الزامات درمانی کمک میکند. مجددا معنای افسردگی در یک شخصیت دیسفوریک، متفاوت از افسردگی در یک شخصیت نارسیسیستیک است.همانگونه که برای تشخیص گذاری نشانگان از طبقه بندی DSM استفاده می‌شود، فهم معنای این نشانگان تنها در بافت شخصیتی و پویایی‌های روانی هر فرد ممکن میشود.

گذراندن این دوره که با هدایت و تدریس دکتر مهدی رضا سرافراز، عضو انجمن بین المللی درمان های پویشی تجربه ای و عضو هیئت علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شیراز برگزار می گردد، برای تمامی بالینگران در هر زمینه و با هر رویکردی، به درک عمیق بیماران و پیش‌بینی پاسخ‌دهی به مداخلات کمک میکند. عدم تشخیص گذاری صحیح، علی‌الخصوص در درمانهایی مانند ISTDP که مداخلات عمیق و فشرده هستند، اهمیت بیشتری دارد، چرا که میتواند منجر به جراحی روانی اشتباه گردد.