سوگ، یکی از سخت ترین بحران ها در هر خانواده ای است و شکننده ترین افراد هر خانواده کودکان هستند. آگاهی از نحوه مواجهه با این بحران میتواند میزان آسیب به کودکان را کاهش دهد

چرا باید با کودکان دربارۀ مرگ و سوگواری حرف بزنیم؟

یادمان باشد که لحظات غم و شادی جزیی از زندگی است. در هر بخش از سوالات و رخدادها، بایستی با کودک صادق باشیم و حقیقت را با زبانی که بهتر درک کند به او منتقل کنیم. چون درك كودكان از مرگ متناسب با سير رشد و تكامل آن‌ها تغيير مي‌كند. سپس به کودک اجازه دهیم تا سوالاتش را بپرسد و فکر نکنیم پرسش و پاسخ دادن در این زمینه باعث می‌شود کودک مضطرب شود؛ بلکه برعکس! بچه‌ها در ابهام بیشتر احساس اضطراب می‌کنند و بی‌پاسخی و علامت سوال‌ها و پنهانکاری یا گرفتن اطلاعات اشتباه باعث ماندگاری اضطراب می‌شود.

کودکان هم‌چون بزرگسالان برای درک و تحمل فقدان و مرگ نیاز به همدلی و مراقبت دارند. به‌عنوان والد یا مراقب کودک اقدامات بسیاری می‌توانید انجام دهید تا به کودک این حس را بدهید که در تمام لحظات سخت و دشوار همراه او هستید.

تاثیرات سوگ بر کودکان

سوگ تأثیرات منفی بر کودکان می‌گذارد. تاثیراتی مانند:

• اختلال در خواب، اشتها و تمرکز
• اضطراب و بی‌قراری
• انجام حرکات بازگشتی مثل مکیدن انگشت، بی‌اختیاری ادرار
• وابستگی و چسبندگی بیشتر به مراقبین

با عبور از دورۀ سوگواری و پاسخگویی به سوالات کودکان و مراقبت و همدلی با آنها می‌توان کمک کرد تاثیرات به‌تدریج کاهش یابند.

افکار و عقاید آسیب‌رسان دربارۀ سوگ و مرگ

افكار و عقايد كليشه‌اي فراواني پيرامون مسئله مرگ و درك كودكان از مرگ بين بزرگسالان وجود دارد. اين افكار باعث مي‌شود در فرآيند سوگواري كودك مشکل ایجاد شود. نمونه‌هايي از اين افكار كليشه‌اي:

• بهتر است جلوي كودك داغديده راجع به مرگ صحبت نكنيم!
• بهتر است از صحبت‌هايي كه در بچه ايجاد گريه مي‌كند اجتناب كنيم!
• بهتر است بچه‌ها در مراسم سوگواري شركت نكنند!
• بچه‌هاي خردسال آنقدر كوچك هستند كه سوگ و اندوه را نمي‌فهمند!
• هنوز بچه‌اي، بزرگ بشوي همه‌چيز فراموشت می‌شود!
• او به مسافرتی طولاني رفت!
• او به خوابی عميق رفت!
• خدا او را از ما گرفت چون خيلي خوب بود. خدا انسان‌هاي خوب را زودتر می‌برد.
• او تو را از آسمان نگاه می‌كند؛ بنابراين بهتر است مواظب رفتارهايت باشي!
• اينقدر گريه نكن، عصبي و بيمار مي‌شوی!
• مثل بهشت همه‌چیز آنجا فراهم است و او دیگر بی‌درد و رنج است.
• چه خوب بازي مي‌كند! انگار نه انگار اتفاقي افتاده!
• سوگ بزرگترها روي كودك سوگوار تأثير نمي‌گذارد!
• بزرگترها باید توضيحات كامل و كافي دراين باره به بچه‌ها بدهند! بدون توجه به سن و درک و شناخت کودک اطلاعات نامناسب به کودک می‌دهند.

اين نگرش‌ها و انتقال آن‌ها به كودكان مانع طي شدن مراحل سوگ شده و به كودكان آسيب مي‌زند.

چرا صحبت کردن با کودکان دربارۀ مرگ سخت است؟

دکتر دن شافر به عنوان کسی که سال‌ها با خانواده‌های بحران‌زده سر و کار داشته است، سه دلیل را بر می‌شمارد که حرف زدن دربارۀ مرگ و توضیح آن برای کودکان را مشکل می‌کند:

1. بزرگترها گمان می‌کنند بیان چنین مشکلاتی برای کودکان سودی ندارد. کودک باید کودکی کند و زمانی که بزرگ شد، خود به خود با غم‌ها و معضلات زندگی روبه‌رو شود.
2. بزرگ‌ترها طاقت این را ندارند که غم و ناراحتی فرزندشان را ببینند.
3. بزرگترها نمی‌دانند چه باید بگویند. حقیقت مرگ برای ما بزرگسالان هم دشوار است. این حقیقت، دشوارتر می‌شود زمانی که بخواهیم با زبانی قابل فهم برای کودك با او صحبت کنیم.

همۀ اینها در حالی است که ما نمی‌توانیم همواره کودک‌مان را از مفهوم مرگ دور نگه داریم و بهترین کار، صحبت کردن در این باره است. صحبت کردنی که بسیار بسیار حساس است و حتماً باید آگاهانه باشد و چه خوب است که از روانشناسان و مشاوران کودک در این باره کمك بگیریم.

آیا کودکان مرگ و سوگ را می‌فهمند؟

کودکان در هر سنی که باشند با مفهوم مرگ و زندگی به شکلی مواجه می‌شوند. گاهی از وجود آن اطلاع دارند: کاشتن یا خشک شدن گیاه، دیدن تغییر فصول، مرگ حیوانات و حشرات. دیدن کارت تولد و عروسی و در کنار آن اعلامیۀ فوت اقوام دور یا نزدیک. مردن یکی از موضوعات معمول در کارتون‌ها و برنامه‌های تلویزیونی است.

هر اتفاقی که می‌افتد، چه خوب و چه بد، همۀ ما به‌اندازۀ ظرفیت ادراکی و شناختی‌مان، آن را ادراک می‌کنیم. تفاوت نحوۀ ادراک و میزان ادراک  کودک و بزرگسال در کیفیت آن است نه کمیت. کودکان در دوره‌های رشدی، مفهوم مرگ را به‌‌صورت‌های متفاوتی ادراک می‌کنند؛ برای مثال، ادراک کودک دوساله، پنج‌ساله و هشت‌ساله از فقدان و مرگ کاملاً متفاوت است. در دو‌سالگی به‌دلیل ویژگی شناختی و ادراکی کودک، فقدان مساوی با قابل‌مشاهده نبودن آن فرد است.

در پنج‌سالگی واکنش کودک به مرگ و سفر یکسان است؛ یعنی او تصور می‌کند که فردِ درگذشته مانند شخصی که به مسافرت رفته است دوباره باز خواهد گشت. در هشت‌سالگی با توجه ‌به این‌که ظرفیت‌های شناختی کودک افزایش ‌یافته است و کم‌کم می‌تواند مفاهیم انتزاعی را ادراک کند، مرگ را به‌معنای فقدان و زنده نبودن فرد می‌داند؛ اما بر این باور است که تنها افراد پیر و ناتوان خواهند مرد.

به‌تدریج که مهارت‌های زبانی، دایرۀ لغات و ظرفیت‌های شناختی کودک افزایش پیدا می‌کند، دید کلی‌نگرتری نسبت به مفهوم مرگ به دست خواهد آورد.

• کودکان 3 تا 6 سال:

طبق نظر محققان کودک در این رده سنی، مرگ را اتفاقی قابل برگشت می‌دانند. یکی از اتفاقاتی که در این ردۀ سنی در ذهن کودک رخ می‌دهد، ربط دادن وقایع بی‌ربط به یکدیگر است. کودکان در این سن خودشان را مرکز جهان و علت همه‌چیز می‌دانند، طوری که حتی وقتی دعوایی بین والدین صورت می‌گیرد، کودك خودش را مقصر می‌داند.

باید کمک کنیم این کودکان احساس کنند به هیچ وجه در پیشامدِ رخ داده مقصر نیستند و می‌توانند احساساتش را بروز دهند و گریه کنند.

• کودکان 6 تا 9 سال:

کودکان در این سن کم‌کم متوجه می‌شوند که مرگ، به عنوان نقطۀ پایانی برای زندگی دنیایی است. ممکن است که مرگ را امری مسری بدانند برای همین مایل نباشند به خانه‌ای که کسی در آن مرده است پا بگذارند.

• کودکان ۹ تا 12 سال:

کودکان در این سن ممکن است که مرگ را به عنوان یك تنبیه بدانند. چندان در مورد خودِ مرگ سوال نمی‌کنند و بیشتر درگیر سوالاتی پیرامون سبک زندگی جدید خود بعد از مرگ عزیزشان می‌شوند. کودکان در این سن مایل هستند دربارۀ علت مرگ آگاه شوند.

• نوجوانان ۱۳ تا 1۹ سال:

درك مرگ در این سن احتمالاً همچون بزرگسالان است. اما دیدگاهی که نسبت به مرگ دارند این است که اگر قرار است رشد کنیم و بزرگ شویم و بمیریم، پس معنای زندگی چیست؟

در کارگاه سوگ به شما آموزش می‌دهیم که بر اساس گروه سنی کودکتان بتوانید دربارۀ مرگ و سوگواری با او صحبت کنید؛ طوری که نه آسیب ببیند و نه به‌تنهایی با این موضوع پیچیده روبه‌رو شود.

اطلاعات دوره سوگ برای کودکان:

مخاطبین: تمام افرادی که با کودک در ارتباط هستند. (والدین، مراقبین درجه دوم کودک، مربی کودکان)

۴ جلسه ۱.۵ ساعته

برگزاری به ۲ صورت :

• حضوری در شیراز
• آنلاین

شروع دوره حضوری شیراز از ۱۳ تیرماه چهارشنبه ها ساعت 17 الی 18:30

شروع دوره آنلاین از 16 تیرماه شنبه ها ساعت 17 تا 18:30

مدرس: مرضیه دهقان

کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی