تاثیر فضای مجازی بر نوجوانان و پیشنهاداتی برای والدین

استفاده از تکنولوژی، فناوری دیجیتال و دنیای مجازی به بخش عادی زندگی اکثر کودکان و نوجوانان تبدیل شده و حتی جزء جدا نشدنی زندگی خود ما نیز هست. همان طور که خود ما نیز از این وسایل استفاده می‌کنیم، نمی‌توانیم فرزندان خود را از آن محروم کنیم! بنابراین به عنوان والد وظیفه‌ی ما این خواهد بود تا استفاده درست و متعادل از کامپیوتر، کنسول‌های بازی، اسباب‌بازی‌های هوشمند، تبلت، گوشی و دنیای مجازی را به فرزندان خود بیاموزیم تا بخشی از سبک زندگی سالم آن‌ها باشد.

برای این که فناوری‌های دیجیتال تبدیل به بخشی از سبک زندگی سالم نوجوان ما شود، ابتدا باید بدانیم می‌توانند چه تاثیراتی بر آن‌ها بگذارند و چطور می‌توان تاثیرات منفی را به حداقل رساند، سپس به دنبال متعادل کردن استفاده بچه‌ها از این ابزارها و مدیریت زمان در آن‌ها باشیم.

تاثیرات دنیای مجازی و تکنولوژی بر بچه‌ها

فضای مجازی، تکنولوژی و رسانه می‌توانند تاثیر زیادی بر نوجوانان ما و سبک زندگی آن ‌ها بگذارند. این تاثیرات به دو صورت کلی قابل مشاهده است:

تاثیرات مستقیم: به عنوان مثال، تبلیغات محصولات مختلف در فضای مجازی؛ این بدان معنی است که نوجوانان به طور فزاینده‌ای از برندها و کالاهای جدید آگاه می‌شوند.

تاثیرات غیرمستقیم: این ممکن است شامل تصاویر و محتوای جنسی در اینستاگرام، تیک تاک و یوتیوب، تصاویر خشونت‌آمیز در رسانه‌های خبری، مستندها، بازی‌های ویدیویی و حتی برخی متن آهنگ‌ها باشد. این نوع نفوذ رسانه‌ای می‌تواند برخی از شیوه‌ها و رفتارهای پر خطر را در نگاه نوجوانان “عادی‌سازی” کند.

همچون هر پدیده دیگری، این تاثیرات می‌توانند منفی و آسیب‌زننده یا مثبت و رشد دهنده باشند :

تاثیرات مثبت فضای مجازی برای نوجوانان:

آموزش و یادگیری

در حال حاضر آموزش هیچ محتوایی نیست که در فضای اینترنت یافت نشود! نوجوان شما می‌تواند با کمک این ویژگی در هر موضوعی که دوست دارد آموزش ببیند، مهارت یاد بگیرد و دانسته‌های خود را افزایش دهد. هر چند این ویژگی مثل شمشیر دو لبه است؛ چراکه نوجوان شما می‌تواند با یک جست‌وجوی ساده به هر محتوایی حتی محتوای نا مناسب دست پیدا کند!

سلامت و سبک زندگی

نوجوانان می‌توانند پیام‌های مهمی در حوزه سلامت جسمانی و روانی از رسانه‌های اجتماعی دریافت کنند؛ به طور مثال پیام‌هایی با هدف جلوگیری از افسردگی و خودکشی در نوجوانان، ترویج روابط مثبت و محترمانه، یا تشویق به تغذیه و عادات سالم سبک زندگی.

همچنین بخوانید: چگونه سلامت روان نوجوان را بهبود دهیم؟

هویت‌یابی

داستان‌هایی با کیفیت خوب در نمایش‌های تلویزیونی و فیلم‌ها می‌توانند به نوجوانان کمک کنند تا جنبه‌هایی از هویت مانند جنسیت، روابط عاطفی، هدف‌گذاری و تلاش کردن را کشف کنند. به خصوص تماشای این برنامه‌ها با فرزندتان فرصت خوبی برای بحث و آموزش به آن‌ها خواهد بود.

همچنین بخوانید: بحران هویت در نوجوانی

تاثیرات منفی دنیای مجازی برای نوجوانان:

تصویر منفی از خود و بدن

تصویری که نوجوان شما از خودش و بدنش دارد، می‌تواند بسیار زیاد تحت تاثیر رسانه‌های اجتماعی، سلبریتی‌ها و تبلیغات قرار گیرد. به عنوان مثال، اگر فرزند شما مرتباً شاهد تصاویر افراد مشهور زیبا یا تصاویر زیباسازی‌شده‌ی دیگران از خودشان باشد، ممکن است شروع به مقایسه‌ی خود با آن‌ها کرده و احساس کند به اندازه کافی خوب نیست! چهره زیبایی ندارد یا به اندازه کافی لاغر نیست! در نهایت این اتفاق می‌تواند بر روی تصویر بدن و رفتار غذایی او تأثیر بگذارد.

سلامت و سبک زندگی

رسانه‌های اجتماعی می‌توانند بر تصمیماتی که نوجوانان در مورد سلامتی و سبک زندگی خود می‌گیرند، تأثیر بگذارند. مثلا پیام‌ها و محتوای رسانه‌ای می‌تواند خوردن غذای ناسالم، سیگار، قلیان یا مصرف مواد مخدر را امری عادی و به اصطلاح “باحال” و “جذاب“ نشان دهند!

مقایسه کردن

تقریبا همه آدم‌های دنیای مجازی دوست دارند بهترین وجه خود را در این دنیا به نمایش بگذارند و از ضعف‌ها یا کمبودهای خود چیزی بروز ندهند. فضای مجازی محلی برای نمایش بهترین مکان‌ها، بهترین سفرها، بهترین لباس‌ها یا افرادی بیش از حد موفق و پولدار شده است و این می‌تواند منجر به مقایسه‌ای بی‌انتها در نوجوان شما شود. این مقایسه کردن‌ها می‌تواند در نهایت به مشکلات سلامت روان همچون افسردگی یا مشکلات تحصیلی منجر شود.

شهروندی

رسانه و فضای مجازی می‌تواند محیط مناسبی برای دسترسی به اخبار و اطلاعات روز جهان باشند اما در عین حال ممکن است از آن به شیوه‌های منفی استفاده شود. به عنوان مثال اخبار جعلی ممکن است بر فرزند شما تأثیر بگذارد و آن‌ها اطلاعات نادرستی در مورد یک حادثه، شخصیت عمومی یا افراد مشهور را باور کند. یا انجمن‌های آنلاین ممکن است نگرش‌های مغرضانه یا نفرت‌انگیز را نسبت به گروه‌هایی از مردم ترویج دهند.

کمک به نوجوانان برای کاهش تاثیرات منفی تکنولوژی و فضای مجازی

نقش شما به عنوان والدین در کاهش تاثیرات منفی تکنولوژی بسیار پررنگ است. باید سعی کنید به نوجوانان خود کمک کنید تا مهارت‌هایی را که برای کنترل نفوذ رسانه‌ها نیاز دارند، توسعه دهند و تبدیل به مصرف‌کنندگان باهوشی شوند که هر چیزی را که در این فضا مشاهده می‌کنند، بی چون و چرا نپذیرند و تحت تاثیر آن قرار نگیرند. این سه راهکار علاوه بر مشاوره توسط روانشناس نوجوان می‌تواند برای آموزش به نوجوان شما پیشنهادهای خوبی باشند :

صحبت در مورد محتواهای مورد علاقه

بهترین راه برای کمک به فرزندتان در خصوص تاثیر رسانه‌های اجتماعی و سایر ابزارهای دیجیتال این است که در مورد محتواهای مورد علاقه‌ی آن‌ها صحبت کنید. به عنوان مثال، اگر فرزند شما دوست دارد پیج‌های زیبایی و مراقبت پوستی را در اینستاگرام تماشا کند، می‌توانید در مورد محصولات مراقبت پوستی صحبت کنید یا اگر فرزند شما به یک بازی ویدئویی مانند GTA (Grand Theft Auto) علاقه دارد، می‌توانید در مورد خشونت، بهره‌کشی از زنان و فعالیت‌های مجرمانه صحبت کنید. همچنین می‌توانید در مورد نحوه‌ی برخورد فرزندتان با این موقعیت‌ها در زندگی واقعی صحبت کنید.

تشویق نگرش پرسشگر

وقتی با فرزندتان در مورد رسانه صحبت می‌کنید، می‌توانید او را تشویق کنید که سؤال بپرسد. این کار به او کمک کند تا حقایق را از نظر خود مرتب کند، تبلیغات و اخبار جعلی را شناسایی کند، سوگیری را درک کند و از سوءاستفاده از آمار یا جملات آگاه باشد. برای مثال، می‌توانید یکی از کانال‌های YouTube یا حساب‌های اینستاگرامی را که فرزندتان دنبال می‌کند، انتخاب کنید. از فرزندتان بپرسید:

• چه محتوایی می‌سازند؟
• هدف آن‌ها از این محتوا چیست؟
• با تماشای این محتوا چه احساسی پیدا می‌کنی؟
• این محتوا بر طرز فکر یا نگاه تو به مسائل چه تاثیری گذاشته است؟

می‌توانید همین کار را برای افراد مشهور و اینفلوئنسرها هم انجام دهید. فرزندتان را تشویق کنید تا از خود بپرسد:

• چرا این افراد را دوست دارم؟
• تصویری که از خود نشان می‌دهند، واقع‌بینانه است؟
• آیا آنها در زندگی واقعی هم اینگونه هستند؟
• این شخص چه ارزش‌هایی را به تصویر می‌کشد؟
• این شخص چه احساسی نسبت به خودم به من می‌دهد؟
• چرا این شخص در مورد این محصول یا فعالیت به من می‌گوید؟

چگونه نوجوانان را از فضای مجازی دور کنیم؟

بهتر است شعار ندهیم و منطقی نگاه کنیم، این که نوجوان شما سمت فضای مجازی نرود، تقریباً امری محال است! دنیای مجازی، جذاب، متنوع و بسیار اعتیاد آور است! وقتی در اینترنت گشت و گذار می‌کنید ساختار مغزی شما تحت تاثیر قرار بگیرد و رفته رفته به این فضا اعتیاد پیدا می‌کنید!

پژوهش­ها نتایج جالبی نشان می­دهند: توییت کردن به مدت 10 دقیقه سطح اکسی‌توسین خون شما را تا 13 درصد افزایش می­دهد و احساسات خوبی مثل آرامش ایجاد می­کند! چک کردن شبکه­های اجتماعی موجب تولید آدرنالین در بدن می­شود و باعث شور و شعف در شما می­شود؛ گویی یک کار هیجان انگیز فوق­العاده انجام دادید! این تغییرات مغزی و هورمونی چیزی است که فضای مجازی را بسیار اعتیادآور می­کند! مقابله کردن با این تغییرات مغزی کار سختی است؛ اما می­توانید تلاش کنید تا میزان استفاده بچه­ها از این فضا را تعدیل کنید. کاری که نشدنی نیست!

در مقابل حضور کودک و نوجوان در فضای مجازی و اینترنت چگونه برخورد و مدیریت کنیم؟

آیا می­شود شما به عنوان والد تمام مدت حضور در منزل، گوشی و لپتاپ به دست باشید و فرزندتان دنباله‌رو شما نباشد؟ و نکتۀ مهم دیگر: اگر قرار باشد فرزند شما از فضای مجازی استفاده نکند پس چه کار کند؟ اوقات فراغت خود را چه طور بگذراند؟

بیش از هرگونه برخورد و مدیریت در مورد استفاده بچه‌­ها از فضای مجازی باید بتوانید پاسخ این دو سؤال را در خانواده‌تان جست‌وجو کنید.

شاید بهترین راهکاری که می­توانیم به شما پیشنهاد دهیم، “ارائه جایگزین” و ” مدیریت مصرف خانواده” است! فرزند شما باید جایگزین جذاب­تری نسبت به فضای مجازی داشته باشد تا کمتر جذب این دنیای رنگی شود. فعالیت­های مختص اوقات فراغت که اگر با همراهی همه اعضای خانواده باشد بهتر است. همچنین هر قانونی جهت استفاده از فضای مجازی در خانه برقرار می­شود، باید تمامی اعضای خانواده حتی شما مادر و پدر نیز از آن پیروی کنید.

اثرات فضای مجازی بر سبک زندگی نوجوانان چگونه است؟

شبکه­های اجتماعی را به عنوان یک کشور خارجی تصور کنید. فضایی جدید، پر از عجایب و ناشناخته که تجربیات منحصر بفردی را برای نوجوان شما همراه می­آورد و زبان و حتی طرز زندگی خاص خود را دارد! حالا بچه های شما قرار هست در این کشور زندگی کنند! عجیب نیست که به تدریج، تحت تأثیر این فضا، سبک زندگی بچه­‌ها عوض شود، تغییراتی همچون:

دوری بچه­‌ها از خانواده یا حتی دوستان واقعی خود: سرگرم شدن در دنیای مجازی، آرام آرام باعث جدایی و کاهش ارتباطات بچه­‌ها با دیگران می­شود.

تمایل به تجمل گرایی: معمولا افراد سرشناس و پرطرفدار دنیای مجازی آدم­های پولداری با زندگی تجملی هستند! نوجوانان شما ممکن است به مقایسۀ خود با آن­ها بپردازد و خواهان تقلید از آن­ها شود.

ساخت هویت فیک: برخی از جوانان به هر قیمتی سعی می‌کنند در اینترنت محبوبیت پیدا کنند و فکر می‌کنند که فقط به این صورت باعث می‌شود آن­ها افراد دوست داشتنی‌­تری شوند! در این مسیر، ممکن است هویتی غیرواقعی از اسم و سن تا ویژگی­‌های شخصیتی گوناگون و نداشته‌های غیر واقعی بسازند.

آسیب جسمانی: فضای مجازی و استفادۀ زیاد از آن باعث آسیب به چشم‌ها، ستون فقرات و گردن، کم تحرکی، اضافه وزن و چاقی می­شود.

آسیب روانی: استفاده­ی زیاد از فضای مجازی باعث ایجاد مشکلات فراوانی از جمله نا امیدی، پوچی، ایجاد افسـردگی در نوجوان و کسلی به شکلی که زندگی بی معنی و خسته کننده به نظر بیاید می­شود.

همچنین بخوانید: چگونه سلامت روان نوجوانمان را بهبود بدهیم؟

آیا فضای مجازی تأثیر مثبت هم بر نوجوانان دارد؟

رسانه‌های اجتماعی همچون هر ابزار و تکنولوژی دیگر، دارای تاثیرات سالم و نا سالم است، اما تأثیرات آن یکسان نیست و از نوجوانی به نوجوان دیگر متفاوت است. اثرات رسانه­های اجتماعی بر سلامت روان بچه­‌ها به موارد زیر بستگی دارد:

• نوع استفاده نوجوان از دنیای مجازی (چیزهایی که می­بیند، انجام می­دهد و…)
• مقدار زمان صرف شده در اینترنت
• عوامل شخصیتی و روانشناختی مانند سطح بلوغ، پیش زمینه مسائل روانشناختی مثل اضطراب و استرس
• شرایط زندگی و تربیتی فرزند شما از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خانواده

درک تبلیغات در فضای مجازی و تاثیر آن روی نوجوانان

شما می‌توانید با صحبت در مورد اینکه چگونه تبلیغ یک محصول به کمک افراد مشهور یا ایده‌های خلاقانه باعث به فروش رفتن آن محصول می‎شود، به محدود کردن تأثیر تبلیغات بر فرزندتان کمک کنید. برای مثال، می‌توانید فرزندتان را تشویق کنید که از خود بپرسد:

• آیا این تبلیغ محصول مورد نظر را با نوع خاصی از سبک زندگی مرتبط می‌کند؟
• آیا بعد دیدن این تبلیغ دلم می‌خواهد آن محصول را بخرم؟ اگر جواب مثبت است، آیا واقعا این محصول برایم کارایی دارد و به آن نیاز دارم؟
• این تبلیغ چه پیام‌هایی در مورد اینکه مردم باید چه شکلی باشند، چه چیزی بپوشند، چه کاری انجام دهند، چه چیزهایی بخورند و بنوشند، ارسال می‌کند؟

آیا فرزندم از تکنولوژی و دنیای مجازی به طور متعادل استفاده می‌کند؟

استفاده سالم و متعادل از ابزارهای دیجیتال به این بستگی دارد که نوجوان شما برای چه کاری از آن استفاده می‌کند، چه زمانی و با چه کسانی و چقدر زمان صرف استفاده از آنها می‌کند. همچنین یک برنامه متعادل باید شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌های دیجیتال و غیردیجیتالی همچون فعالیت بدنی، فعالیت‌های فوق برنامه و معاشرت با سایرین باشد.

این سوالات می‌تواند به شما کمک کند بررسی کنید که آیا فرزندتان از فناوری دیجیتال و دنیای مجازی به طور متعادل و سالم استفاده می‌کند یا خیر :

آیا فرزند شما

• خواب کافی دارد؟
• از نظر جسمانی و روانی سالم است؟
• به فعالیت‌های مدرسه و درس‌هایش می‌رسد؟
• جدا از فضای مجازی و دوستان مجازی، با خانواده و دوستان دیگر ارتباط اجتماعی خوبی دارد؟
• از انواع سرگرمی‌های دیگر لذت می‌برد و علایق  دیگری جز تکنولوژی دارد؟
• هر روز فعالیت بدنی انجام می‌دهد؟
• داشتن سرگرمی و یادگیری در هنگام استفاده از صفحه نمایش؟
• از محتوای با کیفیت و متناسب با سن خود استفاده می‌کند؟

اگر پاسخ شما به اکثر یا همه این سؤالات مثبت باشد، احتمالاً فرزند شما از فناوری دیجیتال به طور متعادل به عنوان بخشی از یک سبک زندگی سالم استفاده می‌کند.

همچنین بخوانید: چگونه به نوجوانان کمک کنیم مصرف فضای دیجیتال را مدیریت کنند؟

جمع‌بندی

تکنولوژی و دنیای مجازی با همه تاثیرات خوب و بد خود، تنها یکی از چندین منبع تاثیرگذار بر رفتار و نگرش‌های نوجوان شما هستند و خانواده، دوستان و همسالان، پیشینه فرهنگی و موارد دیگر می‌تواند تاثیرات قوی‌تر از دنیای مجازی داشته باشند. حواسمان به سایر منابع تاثیرگذار بر نوجوان باشد.