بحران هویت در نوجوانی چیست؟ هویت یابی در نوجوانان
از نظراریکسون& رواشناس و نظریه‌پرداز معروف، هویت دستاورد مهم دوره نوجوانی و گامی مهم به سوی بزرگسال شدن است. به عقیده او، نوجوان در مسیر هویت‌یابی خود، دچار بحران هویت می‌شود که یکی از مراحل رشد روانی، اجتماعی فرد و بخشی از روند رشد طبیعی است. بحران هویت در نوجوانی، به این معناست که او دچار سردرگمی و پریشانی می‌شود و هنوز نمی‌داند چه اهداف و ارزش‌هایی را در زندگی خود باید دنبال کند.
من کیستم؟ می‌خواهم در آینده چه کار کنم؟ به کجا می‌خواهم بروم؟ شخصی هم هست که تا به حال این سوالات را از خود نپرسیده باشد؟ همه‌ی ما حتی در همین لحظه هم ممکن است درگیر این سوالات و به دنبال یافتن پاسخی برای آن باشیم. جست و جو، کاوش و در نهایت پاسخ به این سوالات به مفهومی منتهی می‌شود که «هویت» نامیده می‌شود.
دریافت مشاوره از روانشناس نوجوان کلینیک روانشناسی آگاه
تشکیل هویت چیست؟
هویت شامل خاطرات، تجربیات، روابط و ارزش‌های و این احساس که ما چه کسی هستیم، است. هویت در واقع تصور ثابت و مداومی از خودمان ایجاد می‌کند، عليرغم تغييراتی كه ممکن است در طول زمان بروز کند و نقش‌هايی كه در هر مرحله از زندگی به عهده می‌گیریم؛ مانند نقش فرزندی، دوست، شریک زندگی، والدین، محیط اجتماعی و شغلی.
شکل‌گیری و تشکیل هویت به این معناست که مشخص کنید چه کسی هستید، برای چه چیزی ارزش قائلید و چه مسیری را می‌خواهید در زندگی دنبال کنید. این فرایند شامل سه وظیفه کلیدی است: کشف و توسعه توانایی‌های بالقوه، انتخاب هدف در زندگی و یافتن فرصت‌هایی برای استفاده از آن پتانسیل و هدف. علیرغم این واقعیت که رشد هویت در طول زندگی فرد اتفاق می‌افتد، نوجوانی اولین باری است که افراد شروع به تفکر در مورد چگونگی تأثیر هویت بر زندگی خود می‌کنند.
همچنین بخوانید: رفتارهای پرخطر در نوجوانان
دو اتفاق مانع هویت یابی نوجوانان
- همادگری: در این حالت، نوجوان یک من قراردادی و غیر قابل انعطاف برای خود می‌سازد و ممکن است جذب ایدئولوژی‌ها یا جنبش‌های افراطی شود و به صورتی تعصبی به دفاع از آن‌ها بپردازد. او با پیوستن به این گروه‌ها قصد دارد هویت نامستحکم خود را در پس هویت گروهی این جنبش‌ها پنهان کند.
- هم‌شکل‌طلبی: نوجوان در پی استقلال یافتن و رهایی از وابستگی به خانواده، به سمت گروه همسالان خود تمایل پیدا می‌کند، هنجارهای آن‌ها را، به عنوان هنجارهای خود می‌پذیرد و از آنان تبعیت می‌کند. این اتفاق زمانی بسیار خطرناکتر است که تبعیت از همسالان تا جایی پیش می‌رود که جانشین پیروی از والدین می‌شود. به این صورت، نوجوان قبل از دستیابی به استقلال و خودشناسی، حق تحول به موقع را از خود می‌گیرد.
مراحل تشکیل هویت
مارسیا با توجه به این فعالیت‌های نوجوان در جهت هویت یابی خود، الگوی کاملی از مراحل و انواع هویت را ارائه داده است. او با توجه به دو مفهوم کاوش و تعهد (کاوش نوجوان در دست یافتن به هویت منحصر بفرد خود و متعهد شدن به آن) 4 مرحله یا شرایط هویتی را تعریف می‌کند که نوجوان در مسیر هویت‌یابی خود از آن‌ها گذر می‌کند :
1- دوره‌ای که در آن نوجوان هنوز بحران یا متعهد شدن به چیزی را تجربه نکرده است. در این زمان، نوجوان نه اهل سازش کردن است و نه توجه دقيقی به اختيارات و حق انتخاب‌های خود دارد (پراکندگی یا ابهام هویت).
2- دوره‌ای که در آن نوجوان بدون جست و جو و کاوشی، بر اساس خواسته‌های والدين یا مرجع قدرتی دیگر عمل می‌کند (هویت زودرس یا ضبط هویت).
3- دوره‌ای که نوجوان هنوز تصمیم‌گیری نکرده و آن را به تعويق می‌اندازد ولی به تمام مسائل اطراف خود توجه کامل دارد و در جست و جوی هویت خود است (وقفه هویت یا هویت دیر رس).
4- دوره‌ای که نوجوان در نهایت هویت خویش را یافته و آن را کسب کرده است. در این هنگام است که دیگر او می‌تواند در حوزه‌های شغلی، مذهبی، سياسی و روابط خود تصمیم‌گیری کند (وضعيت کسب هويت یا هویت موفق).
پراکندگی یا ابهام هویت
این اولین مرحله از رشد هویت در دوران نوجوانی است. نوجوان زمانی در وضعیت ابهام هویت قرار می گیرد که تعهدی نداشته باشد یا در حال بررسی گزینه‌هایی باشد که به او ارائه می‌شود. در این مرحله نوجوان به هویت خود اهمیت نمی‌دهد، هیچ مسئولیتی به عهده نمی‌گیرد، اهداف، اصول و باورهای مشخصی برای خود ندارد یا حداقل بسیار کم است. در عین حال نیز، هیچ سازشی با والدین یا سایرین نمی‌کند و توجهی به حد و حدود یا اختیارات خود نمی‌کند. اگر نوجوان شما در انتخاب رشته تحصیلی، آینده شغلی و حتی علایق خود سردرگم است و نمی‌تواند تصمیم بگیرد، در این مرحله از هویت یابی قرار گرفته است.
اما ابهام هویت معمولا وضعیتی گذراست که دیر یا زود از بین می‌رود زیرا نوجوانان مجبور به ایجاد هویت شخصی می‌شود: یا به دلیل ظهور یک بحران هویت یا فشارهای اجتماعی برای تصمیم‌گیری و بر عهده گرفتن تعهداتی خاص. اما اگر نوجوانان در این مرحله از هویت یابی، به کشف خود نپردازند و به تعهداتی نرسند، در مرحله ابهام هویت گیر کرده و تثبیت می‌شوند. برخی از ویژگی های نوجوانانی که دارای هویت پراکنده هستند، عبارت است از :
- از عزت نفس و اعتماد به نفس پایین‌تری برخوردارند.
- خود جهت‌دهی و خودکنترلی پایین‌تری دارند.
- ممکن است توسط دیگران به‌عنوان بی‌فکر و خیال پرداز و بی‌تعصب توصیف شوند.
- از کمترین سازگاری روانی برخوردارند و احتمال بیشتری دارد دچار اختلالات روانی یا اعتیاد شوند.
- مسئولیت پذیر نیستند.
- اغلب روابط شخصی سطحی و بدون عمق برقرار می‌کنند.
- رفتارهای تکانشی دارند و نامنظم هستند.
همچنین بخوانید: مهارت کنترل هیجان در نوجوانان
هویت زود رس در نوجوانان
در هویت یابی زودرس، نوجوان بدون این که کاوش و جست و جویی کند و تصوری از خودش شکل دهد، تعهداتی که اساساً از طریق تقلید و همانندسازی با ارزش‌های والدین یا یک مرجع قدرت دیگر مانند معلمان، سلبریتیها، رهبران مذهبی و… شکل گرفته است را می‌پذیرد. به عبارت دیگر او هویت حاضر شده‌ای را که سایرین برایش آماده کرده‌اند، به عنوان هویت خود انتخاب می‌کند. از آن جایی که همچین نوجوانی، هویت شخص دیگر و نه هویت مخصوص خودش را پذیرفته، بسیار تحت تاثیر و وابسته به سایرین است و به تایید و نظرات آن‌ها بسیار اهمیت می‌دهد، گویی به انتخاب خود، افسار زندگی‌اش را به دست آنان سپرده است!
گاهی ممکن است نوجوان از وضعیت هویتی عبور کند و مسیر خود را به سمت کسب هویت سالم طی کند، گاهی نیز ممکن است همچین هویتی را به عنوان هویت نهایی خود برگزیند. در نوجوانانی که دارای هویت زودرس هستند، ویژگی های زیر دیده می‌شود :
- تسلیم والدین خود یا مراجع قدرت هستند.
- اعتماد به‌نفس آن‌ها وابسته به تایید دیگران است.
- اهل هم‌نوایی با نوجوانان دیگرند و استقلال عمل کمتری دارند
- پایبند ارزش‌های سنتی‌اند یا عقاید سفت و سخت مذهبی دارند.
- افکار قالبی دارند و انعطاف ناپذیرند.
بحران هویت نوجوانی ، مرحله‌ای طبیعی از رشد
نوجوان باید با بسیاری از جنبه‌های مختلف هویت دست و پنجه نرم کند، از انتخاب مسیر شغلی گرفته تا پرورش باورهای اخلاقی و سیاسی تا تبدیل شدن به یک دوست یا شریک زندگی. از نگاه دیوید فلاورز، مشاور حرفه‌ای دارای مجوز و استاد کمکی در دیویسون میشیگان، در طول بحران هویت نوجوانی، ممکن است نوجوان از چیزهایی که قبلاً برای او اهمیت زیادی داشته، خسته یا سرخورده شود؛ مانند: نقش خود در خانه، مدرسه یا جامعه، ارزش‌ها، روابط، باورها، اهداف شخصی یا حرفه‌ای، فعالیت‌ها، الگوها.
در واقع بحران هویت در نوجوانان، مربوط به زیر سؤال بردن برخی یا همه این جنبه‌هاست. در طول بحران هویت، نوجوان ممکن است دست به آزمون و خطاهای بسیاری بزند، نقش‌های متفاوتی را تجربه کند و حتی به مقابله یا نفی ارزش‌های والدین خود بپردازد. همچنین ممکن است بسیار تحت تاثیر همسالان خود قرار بگیرد. کلید حل این بحران در تعامل نوجوان با دیگران و محیط اجتماعی نهفته است.
همانطور که گفتیم، بحران هویت نوجوانی، یک فرایند طبیعی رشدی است که باعث رشد شخصیتی نوجوان می‌شود. اگر این بحران هویتی به خوبی حل شود، منجر به ایجاد یک هویت امن می‌شود. اما در مقابل، شکست در این بحران و ادامه یافتن بیش از اندازه آن، منجر به سردرگمی نقش و اختلال عمده در سازگاری شخصی، روابط اجتماعی، پیشرفت تحصیلی و طرح‌ریزی شغلی نوجوان شده و سبب می‌گردد نتواند از توانایی‌های خود استفاده کند. بخش قابل توجهی از افسردگی‌ها، احساس پوچی کردن‌ها و دل‌مشغولی‌های بی‌هدف و بیهوده نیز ممکن است در نتیجه‌ی شکست در حل بحران هویت نوجوانی رخ دهد.
همچنین بخوانید: بی حوصلگی در نوجوانان چطور به وجود می‌آید؟
انواع هویت در نوجوانی
جیمز مارسیا بر اساس نگاه اریکسون به بحران هویت نوجوانی، 4 وضعیت هویتی را مطرح می‌کند که نوجوان در پی کسب هویت خود، می‌تواند آن‌ها را تجربه کند :
1. هویت کسب شده (کسب هویت)
نوجوانی که بحران هویت را با موفقیت پشت سر گذاشته و نسبت به اهداف، باور و ارزش‌های خاصی متعهد شده است.
2. هویت پیش‌رس (ضبط شده)
این نوع هویت زمانی شکل می‌گیرد که نوجوان بدون هیچ کاوش و جست‌وجویی و حتی بحران هویتی نوجوان، یک هویت از پیش مشخص شده (به طور مثال ارزش‌ها و باورهای والدین خود) را می‌پذیرد و به آن متعهد می‌گردد. این نوع هویت زمان رخ می‌دهد که سنت‌ها یا قوانین اجباری و سفت و سختی در اطراف نوجوان وجود دارد یا والدین بر هویت خاصی پافشاری می‌کنند و شرایط انتخاب آگاهانه را از نوجوان سلب می‌کنند.
3. پراکندگی هویت (ابهام هویت)
وضعیت نوجوانی است که اصلا بحران هویت نوجوانی را تجربه نکرده و تعهدی به هویت خاصی هم ندارد. به عنوان مثال، نوجوانی که هنوز برای خود ارزش یا باورهایی که به آن پایبند باشد، ندارد یا دانشگاه و آینده شغلی خود را انتخاب نکرده! کسی که در وضعیت ابهام هویت قرار دارد، دوست دارد مسئولیتی به گردن نگیرد و در بی‌خیالی به سر ببرد.
4. وقفه هویت
مرحله‌ای از کاوش فعال همراه با تعهد کم به یک هویت خاص است. در این وضعیت نوجوان در جست‌وجوی هویت خود است اما هنوز به آن دست نیافته است. این زمان جالب، هیجان‌انگیز و بالقوه خطرناک برای اوست که اغلب منجر به درگیری با والدین یا دیگر اشخاص می‌شود.
وضعیت‌های کسب و وقفه هویت نوجوان از لحاظ روانی، مسیرهای سالمی برای رسیدن به هویت امن و پخته هستند اما در مقابل، ضبط و پراکندگی هویت، روش‌های ناسازگارانه‌ای هستند که می‌توانند آسیب‌های زیادی به نوجوان وارد کنند. خانواده و والدین می‌توانند نقش به‌سزایی در کمک به تشکیل هویت نوجوان داشته باشند. نوجوان در عین حال که در مسیر هویت‌یابی خود، باید آزاد باشد تا هویت خود را کشف کند، به راهنمایی و حمایت نیاز دارد تا بتواند به راحتی از این وضعیت عبور کند.
دیدگاهتان را بنویسید