بحران هویت در نوجوانی چیست و چه انواعی دارد؟
از نظر اریک اریکسون رواشناس و نظریه‌پرداز معروف، هویت دستاورد مهم دوره نوجوانی و گامی مهم به سوی بزرگسال شدن است. به عقیده او، نوجوان در مسیر هویت‌یابی خود، دچار بحران هویت می‌شود که یکی از مراحل رشد روانی-اجتماعی فرد و بخشی از روند رشد طبیعی است. بحران هویت به این معناست که او دچار سردرگمی و پریشانی می‌شود و هنوز نمی‌داند چه اهداف و ارزش‌هایی را در زندگی خود باید دنبال کند.
من کیستم؟ می‌خواهم در آینده چه کار کنم؟ به کجا می‌خواهم بروم؟ شخصی هم هست که تا به حال این سوالات را از خود نپرسیده باشد؟ همه‌ی ما حتی در همین لحظه هم ممکن است درگیر این سوالات و به دنبال یافتن پاسخی برای آن باشیم. جست و جو، کاوش و در نهایت پاسخ به این سوالات به مفهومی منتهی می‌شود که «هویت» نامیده می‌شود.
تشکیل هویت چیست؟
هویت شامل خاطرات، تجربیات، روابط و ارزش‌های و این احساس که ما چه کسی هستیم، است. هویت در واقع تصور ثابت و مداومی از خودمان ایجاد می‌کند، علیرغم تغییراتی که ممکن است در طول زمان بروز کند و نقش‌هایی که در هر مرحله از زندگی به عهده می‌گیریم؛ مانند نقش فرزندی، دوست، شریک زندگی، والدین، محیط اجتماعی و شغلی.
شکل‌گیری و تشکیل هویت به این معناست که مشخص کنید چه کسی هستید، برای چه چیزی ارزش قائلید و چه مسیری را می‌خواهید در زندگی دنبال کنید. این فرایند شامل سه وظیفه کلیدی است: کشف و توسعه توانایی‌های بالقوه، انتخاب هدف در زندگی و یافتن فرصت‌هایی برای استفاده از آن پتانسیل و هدف. علیرغم این واقعیت که رشد هویت در طول زندگی فرد اتفاق می‌افتد، نوجوانی اولین باری است که افراد شروع به تفکر در مورد چگونگی تأثیر هویت بر زندگی خود می‌کنند.
بحران هویت ، مرحله‌ای طبیعی از رشد
نوجوان باید با بسیاری از جنبه‌های مختلف هویت دست و پنجه نرم کند، از انتخاب مسیر شغلی گرفته تا پرورش باورهای اخلاقی و سیاسی تا تبدیل شدن به یک دوست یا شریک زندگی. از نگاه دیوید فلاورز، مشاور حرفه‌ای دارای مجوز و استاد کمکی در دیویسون میشیگان، در طول بحران هویت ، ممکن است نوجوان از چیزهایی که قبلاً برای او اهمیت زیادی داشته، خسته یا سرخورده شود؛ مانند: نقش خود در خانه، مدرسه یا جامعه، ارزش‌ها، روابط، باورها، اهداف شخصی یا حرفه‌ای، فعالیت‌ها، الگوها.
در واقع بحران هویت مربوط به زیر سؤال بردن برخی یا همه این جنبه‌هاست. در طول بحران هویت نوجوان ممکن است دست به آزمون و خطاهای بسیاری بزند، نقش‌های متفاوتی را تجربه کند و حتی به مقابله یا نفی ارزش‌های والدین خود بپردازد. همچنین ممکن است بسیار تحت تاثیر همسالان خود قرار بگیرد. کلید حل این بحران در تعامل نوجوان با دیگران و محیط اجتماعی نهفته است.
همانطور که گفتیم، بحران هویت یک فرایند طبیعی رشدی است که باعث رشد شخصیتی نوجوان می‌شود. اگر این بحران هویتی به خوبی حل شود، منجر به ایجاد یک هویت امن می‌شود. اما در مقابل، شکست در این بحران و ادامه یافتن بیش از اندازه آن، منجر به سردرگمی نقش و اختلال عمده در سازگاری شخصی، روابط اجتماعی، پیشرفت تحصیلی و طرح‌ریزی شغلی نوجوان شده و سبب می‌گردد نتواند از توانایی‌های خود استفاده کند. بخش قابل توجهی از افسردگی‌ها، احساس پوچی کردن‌ها و دل‌مشغولی‌های بی‌هدف و بیهوده نیز ممکن است در نتیجه‌ی شکست در حل بحران هویت رخ دهد.
بی حوصلگی در نوجوانان چرا به وجود می‌آید + راهکارهایی برای حل آن
انواع هویت
جیمز مارسیا بر اساس نگاه اریکسون به بحران هویت، ۴ وضعیت هویتی را مطرح می‌کند که نوجوان در پی کسب هویت خود، می‌تواند آن‌ها را تجربه کند :
۱. هویت کسب شده (کسب هویت)
نوجوانی که بحران هویت را با موفقیت پشت سر گذاشته و نسبت به اهداف، باور و ارزش‌های خاصی متعهد شده است.
۲. هویت پیش‌رس (ضبط شده)
این نوع هویت زمانی شکل می‌گیرد که نوجوان بدون هیچ کاوش و جست‌وجویی و حتی بحران هویتی، یک هویت از پیش مشخص شده (به طور مثال ارزش‌ها و باورهای والدین خود) را می‌پذیرد و به آن متعهد می‌گردد. این نوع هویت زمان رخ می‌دهد که سنت‌ها یا قوانین اجباری و سفت و سختی در اطراف نوجوان وجود دارد یا والدین بر هویت خاصی پافشاری می‌کنند و شرایط انتخاب آگاهانه را از نوجوان سلب می‌کنند.
۳. پراکندگی هویت (ابهام هویت)
وضعیت نوجوانی است که اصلا بحران هویت را تجربه نکرده و تعهدی به هویت خاصی هم ندارد. به عنوان مثال، نوجوانی که هنوز برای خود ارزش یا باورهایی که به آن پایبند باشد، ندارد یا دانشگاه و آینده شغلی خود را انتخاب نکرده! کسی که در وضعیت ابهام هویت قرار دارد، دوست دارد مسئولیتی به گردن نگیرد و در بی‌خیالی به سر ببرد.
۴. وقفه هویت
مرحله‌ای از کاوش فعال همراه با تعهد کم به یک هویت خاص است. در این وضعیت نوجوان در جست‌وجوی هویت خود است اما هنوز به آن دست نیافته است. این زمان جالب، هیجان‌انگیز و بالقوه خطرناک برای اوست که اغلب منجر به درگیری با والدین یا دیگر اشخاص می‌شود.
وضعیت‌های کسب و وقفه هویت از لحاظ روانی، مسیرهای سالمی برای رسیدن به هویت امن و پخته هستند اما در مقابل، ضبط و پراکندگی هویت، روش‌های ناسازگارانه‌ای هستند که می‌توانند آسیب‌های زیادی به نوجوان وارد کنند. خانواده و والدین می‌توانند نقش به‌سزایی در کمک به تشکیل هویت نوجوان داشته باشند. نوجوان در عین حال که در مسیر هویت‌یابی خود، باید آزاد باشد تا هویت خود را کشف کند، به راهنمایی و حمایت نیاز دارد تا بتواند به راحتی از این وضعیت عبور کند.
در مقالات بعدی انواع هویت را بیشتر بررسی می‌کنیم و به آموزش‌های مناسب برای والدین می‌رسیم.
درباره دنیای نوجوانی بیشتر بخوانید:
- ۱۰ پیشنهاد برای آموزش مدیریت هیجان در نوجوانان
- ویژگی های نوجوانان : نوجوانان چگونه فکر می‌کنند؟
- مهارت کنترل هیجان در نوجوانان : آموزش مدیریت هیجان به نوجوانان
