مهارت کنترل هیجان و احساسات در نوجوانان

این روزها جملاتی در تعریف و تمجید از نوجوان‌های دهه هشتادی می‌شنویم. نوجوان‌هایی که خواسته یا ناخواسته، در بستر اتفاقات حال حاضر، نقش پر رنگ و تعیین کننده‌ای در جامعه پیدا کرده‌اند. آن‌هایی که تا دیروز مشغول گذر از نوجوانی خود بوده‌اند، به ناگاه با مسئولیت‌ها و نقش‌های بزرگسالی روبه‌رو شده و در مسیری قرار گرفته‌اند که باید تصمیم‌های مهمی بگیرند. اما نباید فراموش کنیم آن‌ها همچنان نوجوان‌هایی نیازمند مراقبت و توجه والدین و یادگیری مهارت‌های خاص از جمله مدیریت هیجان هستند. مهارت کنترل هیجان در نوجوانان مهارتی آموختنی است و به همراهی والدین و البته کمک گرفتن از یک روانشناس نوجوان احتیاج دارد.

يكی از این نیازهای مهم در این دوره سنی و در شرایط حال نوجوان، مدیریت هيجان نوجوان است؛ چراکه این مورد، ارتباط مهمی با مشکلات، تصمیمات، نوع ارتباط نوجوان با ديگران و از همه مهم‌تر سلامت روان‌شناختی‌اش دارد.

مدیریت هیجان چیست؟

 مدیریت هیجان یا تنظیم هیجانی به معنی مدیریت کردن واکنش‌هایی هست که فرد در موقعیت‌های خاص یا نسبت به دیگران از خود نشان می‌دهد. این مهارت در مورد این است که او بتواند هیجانی را که در هر لحظه احساس می‌کند متوجه شود، شناسایی کند و بپذیرد. از طرفی دیگر بیاموزد این هیجان را در چه زمانی و مکانی بروز دهد. مدیریت هیجانات یکی از مهم‌ترین مهارت‌های زندگی است که یک فرد می‌تواند در خود رشد دهد.

مهارت کنترل هیجان در نوجوانان شامل چه چیزهایی است؟

به گفته دکتر آلیس بویز (Alice Boyes)، ده مهارت خودتنظیمی هیجانی وجود دارد که یک نوجوان باید تا زمان بزرگسالی بر آنها مسلط شود :

• شناسایی هیجانات و احساسات خاصی که تجربه می‌کند
• تشخیص اینکه شخص دیگری چه احساساتی دارد
• توانایی آغاز و پافشاری در پیگیری اهداف حتی زمانی که احساس اضطراب می‌کند
• توانایی تحمل ناهنجاری
• توانایی بحث و گفتمان به جای اجتناب یا فرار
• توانایی تحمل فشارهای بیرونی
• توانایی تسلی دادن و آرام کردن هیجانات خود
• توانایی تسلی دادن و آرام کردن هیجانات دیگران
• توانایی تحت تاثیر هیجانات مثبت قرار نگرفتن
• توانایی به تاخیر انداختن رضایت

وقتی نوجوان مدیریت هیجان مناسب را نیاموزد، ممکن است به جای آن، راهبردهای ناسازگارانه را در پیش بگیرد. رفتارهای مضری که به هر طریقی یا تجربه هیجانی را بی اثر می‌کنند (مثلا هیجان غم را در او از بین می‌برند)، یا به طور کلی باعث اجتناب از آن هیجان می‌شوند.

همچنین بخوانید: رفتارهای پرخطر نوجوانان

مهارت کنترل هیجان در نوجوانان

نوجوان به ابزارهای پایدار و با دسترسی آسان نیاز دارد تا به او کمک کند هیجانات خود را بدون ناامیدی، خشم، ترس یا سردرگمی بیاموزد. خبر خوب این است که این ابزارها به راحتی در درسترس هستند و می‌توان با چند عادت ساده و روزمره به آن­ها دست یافت:

شناسایی و درک هیجانات

یکی از مهم‌ترین راهبردهایی که باید در مدیریت هیجان ایجاد شود، توانایی شناسایی هیجان‌هاست. گاهی اوقات نوجوان به سختی می‌تواند به خود بفهماند که چه احساسی دارد، یا شاید نمی‌داند چگونه احساسات خود را تشخیص دهد. شناسایی و درک هیجانات در واقع به این معناست که بداند در لحظه چه هیجانی دارد و چرا این هیجان را تجربه می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است به خود بگوید: «من هنوز به مهمانی تولد دعوت نشده‌ام؛ در صورتی‌که دو نفر از دوستانم قبلاً دعوت شده‌اند. احساس می‌کنم نادیده گرفته شده‌ام.»

پذیرش هیجانات برای نوجوانان

برای نوجوان اهمیت زیادی دارد که یاد بگیرد چگونه احساسات خود را بپذیرد؛ چرا که اغلب به دنبال این است که هیجاناتش از بین بروند. پذیرش هیجان‌ها به معنای توجه و درک هیجانات خود بدون سرزنش دیگران یا قضاوت در مورد آن هیجان است. نوجوان نباید به خود بگوید احساس من تقصیر شخص دیگری است و یا خود را با جملاتی «من نباید اینطور احساس کنم» یا «این افتضاح است که چنین احساسی دارم!» قضاوت کند. هدف این است که احساسات خود را بدون اینکه از آن‌ها فرار کند، بپذیرد.

باید نوجوان را تشویق کرد تا به خود اجازه دهد هیجاناتش را داشته باشد، در لحظه حال بماند و حتی آنهایی که ناراحت‌کننده هستند را بپذیرد.

برون‌ریزی هیجانات در نوجوانی

نوجوان باید راه‌های مناسبی برای ابراز هیجانات خود، اعم از منفی و مثبت پیدا کند. هیجانات باید به نحوی ابراز شوند! اما نکته کلیدی برای نوجوان این است که راه‌هایی برای ابراز آن‌ها بیابد که به خودش یا شخص دیگری آسیب نرساند. تکنیک‌های مناسب متعددی وجود دارد که نوجوان می‌تواند برای بیان احساسات خود و در نتیجه مدیریت هیجان بهتر از آنها استفاده کند:

• هیجانات خود را بنویسد
• آن‌ها را از طریق هنر به طور مثال نقاشی بیان کند
• موسیقی می‌تواند به نوجوان کمک کند تا هیجانات خود را درک کرده و ابراز کند.
• فعالیت بدنی می‌تواند در کمک به نوجوان برای رهایی از هیجانات مفید باشد.
• گاهی گریه کردن بسیار مفید است. نوجوانان باید بدانند که گریه کردن اشکالی ندارد.
• صحبت کردن و پردازش هیجانات با شخص مورد اعتماد می‌تواند هم برای برون‌ریزی هیجانات و هم با هدف مشورت کردن مفید باشد.

توانایی جادویی؟

این‌طور نیست که روزی نوجوان شما از خواب بیدار شود و به طور جادویی کشف کرده باشد که مدیریت هیجان چیست و چگونه هیجاناتش را تنظیم کند! مهارت کنترل هیجان در نوجوانان شامل توانایی‌های آموخته شده است که از طریق هزاران تعامل با دیگران و تمرین فرا گرفته می‌شود. در این مسیر سخت، نوجوان شما نیاز به حمایت، همدلی و راهنمایی شما والدین دارد.

کنترل هیجان و احساسات در نوجوانان

دوران نوجوانی، یک دوره‌ی بحرانی و سخت است که شاید حتی شما والدین احساس کنید فرزند خود را نمی‌شناسید! دورانی که تغییرات مختلفی مانند تغییرات جسمانی، هیجانی و روانشناختی به یکباره اتفاق می‌افتند. یکی از تغییرات هیجانی مهم این دوره، افزایش خود به خودی سطوح هیجانی در نوجوانان است. آن‌ها هم‌زمان با بلوغ و تغييرات هورمونی، هيجانات بيشتری را تجربه می‌كنند. مدیریت هیجان در نوجوانان یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است والدین می‌توانند به فرزندشان در اکتساب آن کمک کنند.

از طرفی استقلال خواهی در این دوره سنی، نوجوانان را به این مسیر سوق می‌دهد که به‌تنهايی از پس هيجانات خود بربیایند و به دنبال کمک و راهنمایی گرفتن نباشند. تصور کنید ممکن است نوجوان شما احساس خشم یا غم کند، به فراخور سنش، این هیجانات را شدیدتر تجربه کند و در طرف مقابل، نداند که با این هیجانات خود چه کند و البته کمک هم نگیرد! چه آسیب‌ها و تصمیمات آنی نادرستی که ممکن است به دنبال همین هیجانات سطح بالای مدیریت نشده آن‌ها پیش بیاید؟

شما بزرگسالان چه کاری می‌توانید انجام دهید تا مدیریت هیجان در نوجوانان خود را توسعه دهید؟

1. قضاوت در مورد احساسات خود و نوجوانتان را متوقف کنید

ما گاهی برخی احساسات را «بد» می‌دانیم و از آن‌ها دوری کرده یا انکارشان می‌کنیم. وقتی احساسات و هیجانات را خوب یا بد، مثبت یا منفی ببینید، در حال مقایسه و قضاوت هستید. همه‌ی هیجانات حتی هیجاناتی که برچسب منفی خورده‌اند مانند غم و شرم ارزشمند هستند و وجود دارند تا آن‌ها را تجربه کنیم.

2. ایجاد محیط امن

یک گام بسیار مهم برای آموزش مدیریت هیجان در نوجوانان این است که در خانه و مدرسه محیط‌هایی ایجاد کنید که در آن بچه‌ها احساس راحتی کنند و بدون ترس از «سرکوب شدن»، احساسات خود را بیان کنند. محدودیتی برای رفتار وجود دارد اما محدودیتی برای ابراز احساسات و حرف زدن پیرامون آن‌ها وجود ندارد.

3. پاسخ همدلانه را در خود گسترش دهید

بدون هیچ قضاوت و سرزنشی، دلسوزانه به صحبت‌های نوجوانتان و احساساتش گوش کنید. شما مجبور نیستید به دنبال تغییر یا اصلاح هیجان او باشید، فقط کافی است گوش شنوایی برای او باشید. بچه‌ها نیاز دارند و باید احساس کنند که شنیده می‌شوند. می‌توانید درباره دنیای او کنجاوی کنید و سعی کنید دنیا را از چشمان او ببینید. همدلی مناسب کمک می‌کند مدیریت هیجان در نوجوانان تقویت شود.

4. آینه هیجانات نوجوان خود باشید و به احساسات او واکنش نشان دهید

گاهی ممکن است نوجوان، خود نداند چیزی که در لحظه تجربه می‌کند چه احساسی است! در این موارد با واکنش‌ها و سوالات خود می‌توانید او را به سمت تشخیص احساسش هدایت کنید. مثلا از او بپرسید : «الان چه احساس و حالی داری؟ ناراحتی؟ خشمگینی؟ خجالت زده‌ای؟ نا امیدی؟». هرچه بتوانید احساسات او را با دقت بیشتری تشخیص و بازتاب دهید، درک او از تجربیات هیجانی‌اش بیشتر می‌شود و برای تنظیم هیجانی او مفیدتر است. این اتفاق وقتی می‌افتد که شما به اندازه کافی محیط امن و ارتباط خوبی با نوجوان‌تان گرفته باشید.

همچنین بخوانید: بحران هویت در نوجوانی

5. به زبان بدن نوجوان خود گوش دهید

بعضی مواقع نوجوان می‌گوید که حالش خوب است، اما زبان بدن او چیز دیگری می‌گوید و در واقع در حال سرکوب احساس خود است. در این موارد، به آنها اشاره کنید که آنچه می‌گویند با آنچه شما می‌بینید، متفاوت است. همین تلنگر می‌تواند کافی باشد تا او به بررسی مجدد تجربه‌ی درونی خود و کشف احساسی که از آن فرار کرده بپردازد. با پرخاش و قطعیت زیاد حرف زدن کمکی به او نمی‌کند. سعی کنید موضع همدلانه خود را از دست ندهید. انعکاس دادن به آنها می‌تواند سهم بالایی در مدیریت هیجان در نوجوانان داشته باشد.

6. از روش‌های تنظیم هیجانی خود و در مورد احساساتی که تجربه می‌کنید با او صحبت کنید

مخصوصا در مورد احساساتی مانند شرم، غرور، خشم و ناامیدی بگویید که ممکن است برای فرزندتان کمتر تعریف شده باشد. به این صورت هم می‌توانید روش تنظیم هیجانی خود را به او آموزش دهید و هم آگاهی هیجانی او را بالا ببرید.

7. آموزش اهمیت دادن به هیجانات

با جملاتی مشابه جملات زیر، به او یاد دهید با هیجانات خود مهربان باشد و برایشان ارزش قائل باشد:

همه احساسات خوب هستند و نباید از تجربه کردن آن ها دوری کنم. من می توانم احساساتم را کنترل کنم و آنها را بیان کنم. خودم مسئولیت احساساتم هستم. احساسات گذرا هستند و برای همیشه نمی‌مانند. احساسات به من می‌آموزند که برای مراقبت بهتر از خودم چه اقداماتی انجام دهم.

8. توجه به احساسات مثبت در تنظیم هیجانی

به نوجوان خود بیاموزید که نه فقط احساسات منفی بلکه احساسات مثبت هم باید تنظیم شوند. او نیاز دارد یاد بگیرد در هنگام شادی، خوشحالی و…. هم چگونه واکنش نشان دهد.

9. خودمراقبتی را به او یاد دهید

اگر خودتان از خودتان مراقبت کنید و با خودتان مهربان باشید، او هم می‌تواند یاد بگیرد. استراحت کافی، ورزش کردن، غذای سالم، پیدا کردن دوست در نوجوانی، مراقبه و یوگا و مراقبت از خود بسیار مهم است و به نوجوان کمک می‌کند تا بتواند احساسات قوی خود را مدیریت کند.

10. کمک گرفتن از درمانگر نوجوان برای تنظیم هیجانی

رواندرمانگرانی که به طور تخصصی به مسائل نوجوانان می‌پردازند، می‌توانند به بهبود رابطه شما و نوجوان‌تان کمک کنند. همچنین اگر فکر می‌کنید نوجوان شما درگیر مسائل هیجانی و روانشناختی خاصی است و با شما راحت نیست، این امکان را فراهم کنید که از مشاور و روانشناس نوجوانان کمک بگیرد؛ و به تنظیم هیجانی بهتری دست پیدا کند. برای این امر می‌توانید از روانشناسان نوجوان کلینیک روانشناسی آگاه کمک بگیرید.

همچنین بخوانید: سلامت روان نوجوانان

چند نکته تکمیلی برای آموزش مدیریت هیجان در نوجوانان

1. با نوجوانان در مورد راهبردهای تنظیم هیجانی هنگامی که آرام هستند صحبت کنید، نه در وسط بحران یا بحث. به خصوص در هنگام بروز یک اتفاق خاص احساسی، سعی کنید بعد از این که شرایط مساعد شد، خودتان پیشقدم شوید و از او بخواهید تا از احساسات و هیجاناتش به شما بگوید.
2. به او یاد دهید در هنگام بروز هر هیجانی و قبل از نشان دادن هر واکنشی، سعی کند تا پیامدهای رفتارهایش در آینده را تجسم کند. می‌توانید موقعیت‌هایی برای او ترسیم کنید که یک هیجان خاص در آن بروز می‌کند؛ مثلا وقتی در امتحان نمره بسیار بدی گرفته است و ناراحت است و از او بخواهید تا تصور کند چه احساسی دارد و باید چه رفتاری نشان دهد. اگر نوجوان بتواند در مواقع بحرانی، تصورهایی از پیامدهای رفتارش داشته باشد، می‌تواند به بهترین شکل هیجانات و رفتارهای خود را مدیریت کند.
3. سعی کنید از سوگیری‌های جنسیتی و فرهنگی دوری کنید و هیجانات را جنسیتی نکنید. به طور مثال از پسرها انتظار می‌رود بسیار بیشتر از دختران احساسات خود را سرکوب کنند و همیشه گفته می‌شود «مرد که گریه نمی‌کند». به همان اندازه هم، احساسات دخترها جدی گرفته نمی‌شود و با عباراتی مانند «دخترها حساس هستند! آماده گریه کردن هستند!»، احساسات آن‌ها کم‌ارزش نشان داده می‌شود. دختران و پسران هر دو نیاز برابر به ابراز هیجانات خود مانند غم و شادی، گریه و خنده دارند و به یک اندازه هم باید به احساسات آن‌ها بها داده شود.

همچنین بخوانید: بی احترامی نوجوانان

سخن پایانی

شما والدین فقط زمانی می‌توانید این راهبردها را پیاده‌سازی کنید که قبل از واکنش به رفتارهای نوجوان، وقت بگذارید و به تجربه و احساسات درونی خود توجه کنید. خودتنظیمی و تنظیم هیجانی در شما یکی از بزرگ‌ترین کلیدهای فرزندپروری مؤثر است.