بیش فعالی در کودکان، علائم و راه درمان ADHD در کودکان
اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی که با نام ADHD نیز شناخته می‌شود، یک اختلال رشدی، عصبی است که کودکان زیادی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. افراد مبتلا به این اختلال مشکلاتی مانند نداشتن تمرکز، بیش‌فعالی و تکانشگری دارند. گاهی این علائم با افزایش سن کاهش می‌یابد؛ ولی معمولاً در صورت عدم درمان تا بزرگسالی ادامه می‌یابد؛ به همین دلیل حتماً باید این اختلال درمان شود. که یکی از راه‌های درمان بیش فعالی در کوکان، کمک گرفتن از یک روانشناس کودک است. در این مقاله از مرکز مشاوره آگاه با ما همراه باشید تا با بیش فعالی در کودکان و علائم، دلایل و درمان آن آشنا شوید.
بیش فعالی در کودکان چیست؟
اختلال بیش فعالی در کودکان، یک اختلال رشدی، عصبی است که معمولاً برای اولین‌بار در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً بیش از حد فعال هستند و در کنترل رفتار و حفظ توجه و تمرکز خود مشکل دارند. این اختلال که با نام ADHD نیز شناخته می‌شود، یک اختلال مزمن است و بسیاری از جنبه‌های زندگی کودک مثل مدرسه، خانه و روابط دوستی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
از چه سنی بیش فعالی در کودکان آغاز می‌شود؟
بیش فعالی در کودکان، قبل از ۱۲ سالگی و معمولاً در سن هفت سالگی با حضور کودک در پیش‌دبستانی یا مدرسه آشکار می‌شود. زیرا بیشتر علائم تا زمانی که کودک با محیط مدرسه روبرو نشود، مشهود نیست و طبیعی به نظر می‌رسد. البته در برخی کودکان این علائم از سه سالگی هم قابل‌مشاهده است.
علائم و نشانه‌های بیش فعالی در کودکان را بشناسیم
موارد زیر شایع‌ترین علائم بیش فعالی کودکان هستند که می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد. علائم به سه گروه کلی تقسیم می‌شوند و هر کودکی ممکن است علائم مختلفی را تجربه کند که شامل موارد زیر است:
بی‌توجهی
کودکان مبتلا به اختلال ADHD، ممکن است در حفظ و تداوم توجه و تمرکز به یک موضوع مشکل داشته باشند، یعنی به‌راحتی حواسشان پرت می‌شود. به همین دلیل ممکن است کاری را که شروع کرده‌اند، به پایان نرسانند و توجه به جزئیات یک موضوع به‌شدت برای آن‌ها سخت است. همچنین این افراد معمولاً نمی‌توانند به‌خوبی به دستورالعمل‌ها و صحبت‌های دیگران گوش دهند، بیش از حد رؤیاپردازی می‌کنند و فراموش‌کار هستند.
بیش‌فعالی
کودکان بیش‌فعال بیش از حد بی‌قرار هستند؛ برای مثال آن‌ها هنگام یک جا نشستن یا ساکت ماندن به مدت طولانی مشکل دارند و مدام از جای خود بلند می‌شوند یا دست و پاهای خود را تکان می‌دهند. به نظر می‌رسد آن‌ها در حال حرکت مداوم هستند و در راه‌رفتن عادی هم مدام می‌پرند یا می‌دوند. همچنین آن‌ها باعجله و بدون دقت کارها را انجام می‌دهند و به همین دلیل اشتباهات زیادی مرتکب می‌شوند. زود خسته شدن، آسیب‌زدن غیرعمدی به دیگران، بیش از حد صحبت‌کردن و ناتوانی در انجام وظایف خود سایر ویژگی‌های افراد مبتلا به اختلال ADHD است.
تکانشگری
کودکانی که تکانشی هستند قبل از اینکه فکر کنند، خیلی سریع عمل می‌کنند. آن‌ها گاهی رفتارهای خطرناک دارند، مثلاً دوستان خود را چنگ یا کتک می‌زنند. همچنین اغلب حرف دیگران را قطع می‌کنند، منتظر ماندن در صف یا نوبت برایشان سخت است و ممکن است بدون درخواست اجازه کاری را انجام دهند. علاوه بر این موارد این افراد واکنش‌های احساسی شدیدی از خود نشان می‌دهند که نسبت به موقعیت بی‌تناسب است.
باتوجه‌به علائمی که هر کودک بیش فعال تجربه می‌کند، سه نوع متفاوت از ADHD وجود دارد که شامل موارد زیر است:
ADHDاز نوع بی‌توجهی و حواس‌پرتی: این نوع ADHD عمدتاً با بی‌توجهی و حواس‌پرتی مشخص می‌شود و تکانشگری یا بیش‌فعالی در آن مشاهده نمی‌شود.
ADHDاز نوع تکانشی – بیش‌فعالی: این نوع ADHD فقط با رفتارهای تکانشی و بیش‌فعالی مشخص می‌شود و افراد مبتلا به آن در تمرکز و توجه مشکلی ندارند.
ADHD از نوع ترکیبی: رایج‌ترین نوع ADHD است که با رفتارهای تکانشی و بیش‌فعالی و همچنین بی‌توجهی و حواس‌پرتی مشخص می‌شود.
دلایل به وجود آمدن اختلال بیش فعالی در کودکان یا ADHD چیست؟
باوجوداینکه ADHD بسیار مورد تحقیق قرار گرفته است؛ ولی مشخص نیست دقیقاً چه چیزی باعث بروز این اختلال می‌شود. در حال حاضر دانشمندان احتمال می‌دهند، عوامل زیر در ایجاد آن نقش داشته باشند که عبارت‌اند از:
ژنتیک
شواهد موجود نشان می‌دهد که ADHD ژنتیکی است و بسیاری از کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، یکی از والدین یا خویشاوندان آن‌ها نیز مبتلا است.
ساختار مغز متفاوت
به نظر می‌رسد مهم‌ترین علت بیش فعالی کودکان تفاوت در ساختار مغز است. برای مثال سطح دوپامین که یک انتقال‌دهنده عصبی در مغز است، در کودکان مبتلا به ADHD پایین است. همچنین تصویربرداری‌های مغز نشان می‌دهد که متابولیسم مغز در کودکان مبتلا به ADHD در مناطقی از مغز که توجه، قضاوت اجتماعی و حرکت را کنترل می‌کنند، کمتر است.
آسیب‌های دوران بارداری و زایمان
زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد می‌تواند خطر ابتلا به بیش‌فعالی را افزایش دهد. همچنین اگر مادر در دوران بارداری در معرض سموم و آلودگی‌های محیطی مانند سرب قرار بگیرند یا از مواد مخدر، الکل و سیگار استفاده کنند، کودک در معرض خطر ابتلا به این اختلال قرار می‌گیرد.
بیش فعالی در کودکان چه مشکلاتی را ایجاد می‌کند؟
ADHD در کودکان می‌تواند زندگی را برای کودکان دشوار کند و مشکلاتی در روابط دوستانه، مدرسه و خانه برای آن‌ها ایجاد کند. برخی از این مشکلات شامل موارد زیر است:
- عملکرد ضعیف در مدرسه و افت تحصیلی
- اختلال در یادگیری
- عزت‌نفس پایین
- ناتوانی در کنترل صحیح احساسات
- نداشتن توانایی کافی برای دوست‌یابی
- انجام کارهای خطرناک و آسیب‌زدن به خود یا دیگران
- احتمال ابتلا به اختلالات اضطرابی و اختلالات خلقی مثل افسردگی
- مصرف الکل و مواد مخدر و سایر رفتارهای بزهکارانه
اختلال ADHD را چگونه تشخیص بدهیم؟
اگر فکر می‌کنید کودک شما علائم مرتبط با ADHD را دارد، باید به یک متخصص روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید. آزمایش خاصی برای تشخیص ADHD وجود ندارد و متخصصین با بررسی تاریخچه دقیق رفتار کودک، مصاحبه با والدین و کودک و انجام تست‌های معتبر به تشخیص ADHD کمک می‌کنند.
متخصصین سلامت روان برای تشخیص بیش‌فعالی در مرحله اول آن‌ها با معاینه پزشکی شروع می‌کنند تا مطمئن شوند چیز دیگری باعث ایجاد علائم نمی‌شود. سپس در مرحله بعد تلاش می‌کنند با طرح سؤالاتی از والدین و خود کودک راجع به سلامت، رفتار و فعالیت کودک و هرگونه مشکل پزشکی فعلی، سابقه پزشکی خانوادگی و… اطلاعاتی به دست بیاورند. پس از جمع‌آوری اطلاعات، پزشکان ADHD را در صورتی تشخیص می‌دهند که مشخص باشد:
- اختلال دیگری در کودک باعث ایجاد این علائم نمی‌شود.
- مشکل کودک در توجه، بیش‌فعالی یا تکانشگری متناسب با سن او نیست.
- این رفتارها از دوران کودکی تا اکنون ادامه داشته است.
- این رفتارها در مدرسه و خانه بر کودک و روابط وی تأثیر منفی می‌گذارد.
راه درمان بیش فعالی کودکان
درمان بیش فعالی در کودکان اهمیت زیادی دارد و باید جدی گرفته شود. کودکان مبتلا به ADHD باید یاد بگیرند که توجه و کنترل خود را بهبود ببخشند. در غیر این صورت با عزت‌نفس پایین، افسردگی، رفتارهای نابهنجار، افت تحصیلی، رفتارهای پرخطر و اعتیاد درگیر می‌شوند. درصورتی‌که این اختلال با درمان صحیح به‌خوبی بهبود می‌یابد. روش‌های درمان این اختلال شامل موارد زیر است:
دارودرمانی برای بیش فعالی کودکان
برای درمان بیش فعالی کودکان از دسته‌ای از داروها به نام داروهای محرک روان استفاده می‌شود که شامل ریتالین، آدرال، دکسدرین، اتوموکستین و… هستند. این نوع داروها تحریک کافی برای مغز فراهم می‌کنند و از این طریق توانایی مغز برای توجه، کاهش سرعت و استفاده بیشتر از خودکنترلی فعال می‌شود؛ در نتیجه نشانه‌های اصلی این اختلال کاهش می‌یابد.
البته باتوجه‌به طول عمر و زمان اثرگذاری دارو در بدن، بهتر است دوز داروها متناسب با برنامه مدرسه کودک تنظیم شود تا برای مدت طولانی‌تری توجه و عملکرد کلاسی را بهبود ببخشد. گاهی اوقات علاوه بر داروهای محرک، داروهای ضدافسردگی نیز ممکن است برای کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD تجویز شود تا به بهبود توجه و کاهش پرخاشگری، اضطراب یا افسردگی کمک کند.
همچنین بخوانید: بازی درمانی چیست؟ تکنیک های بازی درمانی کودک
روان‌درمانی برای ADHD کودکان
مؤثرترین و بهترین روش درمان بیش فعالی در کودکان، روان‌درمانی است که شامل روش‌های مختلفی است. هر کدام از این روش‌ها از شیوه‌های متفاوتی استفاده می‌کنند و بر بخش مشخصی از زندگی کودک تمرکز می‌کنند. این روش‌ها عبارت‌اند از:
رفتاردرمانی: در این روش رفتارهای صحیح و مناسب و مهارت‌های اجتماعی و عاطفی را به کودک آموزش می‌دهند و برای تثبیت آموزش‌ها از روش پاداش و تشویق استفاده می‌کنند.
خانواده‌درمانی: خانواده‌درمانی به والدین و خواهر و برادرهای کودکان مبتلا به ADHD آموزش می‌دهد که چگونه با او برخورد کنند و به رفتارهایش پاسخ مناسب دهند. این روش به والدین کمک می‌کند تا راه‌هایی را برای درک و هدایت رفتار فرزندشان ایجاد کنند. همچنین در این روش افراد خانواده می‌توانند راجع به افکار، احساسات و دغدغه‌های خود با رواندرمانگر صحبت کنند.
اگر کودک شما مبتلا به بیش‌فعالی است، برای شروع تشخیص و درمان اختلال، می‌توانید به کلینیک روانشناسی آگاه مراجعه کنید. برای دریافت نوبت می‌توانید از طریق سایت یا به‌صورت حضوری اقدام کنید.
در مراقبت و نگهداری از کودکان بیش فعال به چه نکاتی توجه کنیم؟
اگر کودک شما مبتلا به ADHD تشخیص داده شد، به‌عنوان والدین او باید برخی نکات را رعایت کنید که عبارت‌اند از:
- انتظارات خود را از آن‌ها به‌صورت واضح بیان کنید و رفتارهای مثبت آن‌ها را تشویق کنید.
- روی نقاط قوت و ویژگی‌های مثبت فرزندتان تمرکز کنید و این موارد را با خودش نیز در میان بگذارید تا متوجه جنبه‌های مثبت وجودش باشد. این کار به پرورش عزت‌نفس او کمک می‌کند.
- با مطالعه کتاب و صحبت با یک روانشناس اطلاعات کافی راجع به ADHD کسب کنید. همچنین راجع به روش درمانی که قرار است برای کودکتان اجرا شود هم تحقیق کنید.
- اگر کودک شما تحت دارودرمانی است، حتماً داروها را در زمان و دوز تجویزی به او بدهید و داروها را در مکانی امن و دور از دسترس نگهداری کنید.
- بهتر است با معلم‌های فرزندتان ملاقات کنید تا از وضعیت تحصیلی و رفتاری وی آگاه شوید.
- برای آگاهی بیشتر راجع به این شرایط می‌توانید در گروه‌های دوستانه با افرادی که موقعیت مشابه شما را داشته‌اند، ارتباط برقرار کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله راجع به بیش فعالی در کودکان صحبت کردیم. به نظر می‌رسد این اختلال در اثر ژنتیک، تفاوت در ساختار مغز و آسیب‌های دوران بارداری و زایمان بروز می‌یابد. ADHD باعث بیش‌فعالی، تکانشگری و کم‌توجهی در کودکان می‌شود که مشکلات مختلفی را در زمینه تحصیل، زندگی و روابط بین‌فردی به وجود می‌آورد. برای درمان این اختلال معمولاً از روش دارودرمانی یا روان‌درمانی استفاده می‌شود؛ که برای دریافت روان درمانی از کلینیک روانشناسی آگاه، می‌توانید از روانشناس کودک شیراز و همچنین برای ساکنین پایتخت، از روانشناس کودک تهران کمک بگیرید.
لینک منابع:
https://kidshealth.org/en/parents/adhd.html
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/adhdadd
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/adhd/symptoms-causes/syc-20350889
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/adhd/diagnosis-treatment/drc-20350895
دیدگاهتان را بنویسید