خیال پردازی ناسازگار چیست؟ چه زمانی رویاپردازی، ناسازگار میشود؟
خیالپردازی ناسازگار یا رویاپردازی ناسازگار، رفتاری است که فرد ساعات زیادی را در رویا سپری میکند و اغلب در افکار خود غرق میشود. افرادی که روان آنها در وضعیت ناامنی قرار دارد (مانند افراد مضطرب) از این مکانیسم مقابلهای برای دور شدن از دردهای خود استفاده میکنند. در برخی از افراد خیالپردازی افراطی ممکن است در کارهای روزمره و روابط آنها اختلال ایجاد کند. در این مقاله از کلینیک روانشناسی آگاه، به علائم، تفاوت رویاپردازی طبیعی و ناسازگار، راههای تشخیص خیالپردازی ناسازگار و همچنین راه درمان آن میپردازیم.
فهرست محتوا:
Toggleخیالپردازی ناسازگار چیست؟
خیالبافی ناسازگار، شرایطی را توصیف میکند که فرد بهطور منظم، افراطی و شدید در حال خیالبافی است. این خیالبافیها آنقدر حواسپرتکننده هستند که فرد ممکن است از کارهای خود دست بکشد و ارتباط خود را با دیگران قطع کند. افرادی که دچار رویاپردازی ناسازگار هستند جذب رویاهای خود شده و کاملا از واقعیت جدا میشوند. آنها ممکن است وظایف و کارهای خود را ناآگاهانه و درحالی که کاملا در رویا غرق شدهاند انجام دهند.
خیالپردازی ناسازگار، به تنهایی یک اختلال به حساب نمیآید؛ اما میتواند به دلیل وجود اختلالاتی مانند: اضطراب، افسردگی، اختلال وسواس فکری–عملی ایجاد شود. اکثر افرادی که بهطور افراطی خیالبافی میکنند دارای مشکلاتی در سلامت روان خود هستند. همچنین خیالپردازی ناسازگار ممکن است به دلیل یک ضربه روانی(تروما) ایجاد شود. فردی که دچار تروما شده است در دنیای درونی خود احساس امنیت بیشتری دارد و به همین دلیل در رویاهای خود فرو میرود.
علائم رویاپردازی ناسازگار
در زیر به چند نشانه از خیال پردازی ناسازگار اشاره کردیم. فرد میتواند یک یا چند علامت از علائم زیر را داشته باشد:
- رویاهای افراطی و واضح که دارای شخصیت و سناریوهای مشخص هستند.
- فرد رویاپردازیهایی را انجام میدهد که در دنیای واقعی هم ممکن است رخ دهد.
- فرد در حین رویاپردازی ممکن است ناخودآگاه حالت صورتش را تغییر دهد، چیزهایی زمزمه کند و یا مکالمات فرضی داشته باشد.
- ممکن است این رویاپردازیهای از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه پیدا کنند.
- فرد برای ادامه دادن به رویاپردازی میل زیادی دارد و شاید حتی بتوان گفت به رویاپردازیهای خود اعتیاد دارد.
- مشکل در تمرکز و تکمیل کارهای روزانه
- مشکلات خواب
چه زمانی خیالپردازی، ناسازگار میشود؟
در دو صورت خیالپردازی میتواند ناسالم شود:
- زمانی که باعث پریشانی و ناراحتی و اختلال در زندگی واقعی فرد شود.
- زمانی که فرد را از فعالیتها و عملکرد طبیعی خود باز دارد.
در ادامه چند مثال زدهایم که چطور خیالپردازی افراطی در زندگی فرد مشکل ایجاد میکند:
- اگر کسی حواس شما را از رویاهای خود پرت کند، آزرده خاطر میشوید.
- توانایی تمرکز کردن روی مکالمات، وظایف و فعالیتهایتان کمتر خواهد شد.
- دستیابی به اهدافتان در مدرسه یا شغلتان برایتان سخت میشود.
- ممکن است فعالیتهای اجتماعیتان را کم کنید تا بیشتر در رویاهای خود فرو روید.
- ترجیح میدهید رویاپردازی کنید تا اینکه با دیگران در دنیای واقعی تعامل داشته باشید.
- روی خیالپردازیهای خود کنترل ندارید، یعنی نمیتوانید رویاپردازی خود را ناگهان قطع کرده و روی کارتان تمرکز کنید.
- نیاز دارید رویاپردازی کنید تا به آرامش برسید و ثبات هیجانی داشته باشید.
- برای تقویت رویاپردازی، بیش از حد از موسیقی، اینترنت، فیلم، بازی، فیلم های پورن و… استفاده میکنید.
همچنین بخوانید: اختلال ساختگی چیست؟
تفاوت بین رویاپردازی و رویاپردازی ناسازگار چیست؟
رویاپردازی بخش طبیعی از وجود انسان است. رویاپردازیها میتوانند گاهی آزاردهنده و گاهی خوشایند باشند. اگرچه با رویاپردازی طبیعی و نرمال ممکن است در لحظه دست از کار بکشیم، اما در نهایت این نوع رویاپردازی چند مزیت دارد. که از جمله مزیتهای آن: توانایی برنامهریزی برای آینده، رهایی از خستگی، پیدا کردن معنی زندگی و همچنین تقویت خلاقیت است.
خیالپردازی افراطی نیز ممکن است خوشایند باشد اما مضامین آن معمولا راجع به خشونت، قدرت، کنترل، رابطه جنسی، اسارت، یا سناریوهای نجات و فرار هستند. این نوع خیالپردازی با حرکات چهرهای و بیان کلمات و جملات همراه است در صورتی که در خیالپردازی معمولی شاهد حالات چهرهای و مکالمات نخواهیم بود.
اینجا به تفاوتهای بیشتر آنها اشاره میکنیم:
- در رویا پردازی طبیعی، فرد میتواند دوباره تمرکز خود را بر روی کار برگرداند، اما در خیالپردازی افراطی تمرکز کردن برای فرد مشکل است.
- در رویاپردازی طبیعی، زندگی واقعی بر رویاپردازی ارجحیت دارد. در صورتی که در خیالبافی افراطی، خیالبافیها مساوی و یا حتی مهمتر از زندگی واقعی هستند.
- در رویاپردازی معمولی، در آخر فرد از رویاپردازی و حواس پرتی خسته میشود، اما در رویاپردازی افراطی فرد در آخر احساس لذت و خوشی دارد.
- رویاپردازی معمولی، باعث مختل شدن عملکرد روزانه نمیشود اما رویاپردازی افراطی در نهایت فرد را به پریشانی و اختلال در وظایف و… میکشاند.
- رویاپردازی طبیعی، کوتاه است درحالیکه رویاپردازی افراطی ممکن است ساعتها طول بکشد.
- رویاپردازی طبیعی، ممکن است برای اهداف آینده، خلاقیت و… کمک کننده باشد در صورتی که خیالبافی ناسازگار کاهش دهندهی خلاقیت، بهرهوری و هدفمندی است.
تشخیص رویاپردازی ناسازگار
متخصصان هنوز نمیدانند چه چیزی باعث رویاپردازی ناسازگار میشود و هیچ روش رسمی برای تشخیص آن وجود ندارد. اما میتوان گفت که اختلالات روانی میتوانند باعث شوند که فرد در درون خود فرو رود و شروع به خیالپردازیهای افراطگرایانه کند. به عنوان مثال فرد مضطرب یا افسرده ترجیح میدهد که به جای حل کردن و مواجهه با هیجانات منفی خود، در سناریوهای قشنگ رویایی خود فرو رود. در هر حال افرادی که دارای سلامت روان هستند هم ممکن است خیالپردازیهای افراطی داشته باشند.
محققان مقیاسی به اسم «مقیاس رویاپردازی ناسازگار» طراحی کردند. این مقیاس مشخص میکند که آیا فرد دچار رویاپردازی ناسازگار است یا خیر. در این مقیاس از فرد خواسته میشود که سوالاتی همچون سوالات زیر را پاسخ دهد:
- در رویاهای شما چه اتفاقی میافتد؟ چقدر واضح و دقیق هستند؟
- آیا میتوانید جلوی خیال پردازی خود را بگیرید؟ آیا میخواهید که جلوی خیالپردازی خود را بگیرید؟
- آیا رویاهای شما زندگی روزمره شما را مختل میکند؟
علائم رویاپردازی ناسازگار بسیار شبیه روانپریشی است. برای همین ممکن است اغلب با این اختلال اشتباه گرفته شود. تفاوت خیالبافی افراطی با روانپریشی این است که افرادی که خیالبافی میکنند برخلاف افراد روانپریش میدانند که این رویاها واقعیت ندارند.
درمان خیالپردازی ناسازگار
در زیر به سه راهحل برای کنترل خیالبافی ناسازگار پرداختهایم:
- خواب بهتر: اصلاح کردن عادات خواب میتواند تاثیر زیادی بر رویاپردازی داشته باشد. برای خواب روزانه برنامه بچینید و حداقل 7 ساعت را در آرامش بخوابید. مواردی که ممکن است خواب شما را مختل کند در نظر بگیرید (مانند استفاده از موبایل قبل از خواب، نخوردن غذای سنگین در آخر شب و…) و از آنها پرهیز کنید. علاوه بر آن، ورزش کردن میتواند به بهبود کیفیت خواب شما کمک کند.
- آگاهی از علائم: دانستن اینکه چه چیزی شما را تحریک میکند تا رویا پردازی کنید، میتواند به خودی خود در کنترل رویاپردازی به شما کمک کند. جایی را برای نوشتن این محرکها(مانند: نوت گوشیتان) در نظر بگیرید و آنها را دستهبندی کنید.
- رواندرمانی را در نظر بگیرید: رواندرمانگر میتواند علت رویاپردازی شما را شناسایی کند. او همچنین میتواند تکنیکهایی به شما پیشنهاد دهد تا بتوانید خود را مدیریت کنید و به عواملی که پشت خیالپردازی پنهان شدهاند بینش پیدا کنید. از همین رو میتوانید برای دریافت مشاوره فردی از روانشناسان کلینیک آگاه کمک بگیرید.
رویاپردازی ناسازگار زمانی اتفاق میافتد که فرد در کنترل رویاپردازی خود مشکل دارد. رویاها اغلب به صورت خود به خود و مکرر رخ میدهند. هنگامی که این اتفاق میافتد، ممکن است فرد احساس کند بهرهوری کمتری در خانه، محل کار یا مدرسه دارد. خیال پردازی ناسازگار، به عنوان یک اختلال در سلامت روان شناخته نمیشود، اما متخصصان سلامت روان میتوانند به شما برای مقابله با آن کمک کنند.
درباره راحله کرمی
من راحله کرمی، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی بالینی در سال 1401 هستم. از سال 1395 تحصیلات خود را در رشته روانشناسی در مقطع کارشناسی شروع کردم. در این سالها با رویکردهای زیادی آشنا شدم اما در آخر رویکرد هیجانمدار را که با امیال درونی من تناسب داشت، برگزیدم. از سال 1399 شروع به گذراندن دورههای درمانگر فردی با رویکرد هیجانمدار از قبیل دورههای درمان افسردگی، اضطراب و تروما و... کردم. در کنار آن تلاش بر این داشتم که علم روز روانشناسی را از طریق دورههای آنلاین در دانشگاههای مختلف دنیا یاد بگیرم. علاوه بر آن به دلیل علاقه به رشته روانشناسی و مطالعات در این حیطه، از سال 1400 شروع به تولید محتوا و نویسندگی کردم. در طی این سالها تلاش کردم که با مطالعه مطالب و مقالات به روز روانشناسی علم خود را در اختیار کسانی بگذارم که به دنبال آگاهی هستند. و همیشه امید دارم که بتوانم قدمی هرچند کوچک برای رسیدن شما به این آگاهی باشم.
نوشتههای بیشتر از راحله کرمی4 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
عالی بود
سپاس از لطفتون
ممنون از همراهیتون
سلام، چه داروهایی برای خیال پردازی ناسازگار وجود دارد
حمید عزیز،
بهتر هست قبل از استفاده از هر نوع دارو، از یک روانشناس خوب کمک بگیرید. برای دریافت نوبت مشاوره میتوانید از طریق این لینک درخواست مشاوره خود را به صورت آنلاین ثبت نمایید. تا در صورت نیاز و نظر روانشناس و روانپزشک از دارو استفاده نمایید.