اختلال ساختگی چیست؟ علائم و درمان اختلال ساختگی

برای شما هم پیش آمده که افراد درگیر با اختلال ساختگی را ببینید، که با جعل یک بیماری و وانمود کردن به بیمار بودن سعی در کسب مراقبت و توجه کنند؟ تا به حال پیش آمده فردی را ببینید که با برعهده گرفتن نقش یک بیمار و ایجاد جراحت بر روی بدن خودش تلاش دارد تا مراقبت هیجانی دریافت کند؟ افرادی هستند که با ایجاد رفتارهای خود آسیب رسان و دروغ‌گویی‌های مداوم سعی می‌کنند تا تمام توجه شما را دریافت کنند و در این راستا می‌توانند صدمات جبران‌ناپذیری به خود وارد نمایند.

با توجه به اینکه امروزه اختلالات روانی با طیف‌های مختلفی در جامعه وجود دارند، ما در این مطلب از کلینیک روانشناسی آگاه، سعی داریم تا با بررسی اختلال ساختگی، شما را با انواع و علائم این اختلال آشنا کرده و در انتها نحوه تشخیص و راه‌های درمان را معرفی نماییم.

دریافت مشاوره از روانشناس آنلاین

اختلال ساختگی چیست؟

اختلال ساختگی یا factitious disorder مشکلی است که در آن فرد سعی دارد به‌طور عمدی و آگاهانه نقش بیمار را برعهده بگیرد. این افراد معمولا فریب ‌دهندگانی بسیار ماهر هستند و می‌توانند به خوبی علائم جسمی یا روان‌شناختی را مانند یک بیمار واقعی تقلید نمایند. در این اختلال فرد بیمار با رفتارهای عجیب و غریب به دروغ برای خود یک سابقه بیماری کاذب ایجاد می‌کند و علائم بیماری را شرح می‌دهد.

هدف افرادی که دچار این اختلال هستند، این است که با بستری شدن در بیمارستان‌ها و مراکز مراقبتی توجه و محبت افراد نزدیک به خود را جلب کرده و از این طریق خلاها و نیازهای درونی خود را ارضا کنند. این بیماری هنگامی که به صورت پیشرفته در فردی وجود داشته باشد می‌تواند ماهرترین پزشکان را نیز فریب دهد. موضوعی که اختلال ساختگی را از سایر اختلالات روانی متمایز و جالب می‌کند این است که افراد درگیر با این بیماری از این فریبکاری به دنبال کسب نفع مالی یا سود خاصی نیستند؛ بلکه این افراد تنها از بیمار بودن به جهت کسب توجه، لذت می‌برند.

اعتیاد به بیمارستان، سندرم بیمار حرفه‌ای و اعتیاد به جراحی متعدد از نام‌های دیگری است که بر روی این اختلال ساختگی گذاشته‌اند. لازم به ذکر است اشاره کنیم که ریچارد اشر، اصطلاح سندرم مونشهاوزن(munchausan) را برای کسانی که شرح حال زندگی خود را با تحریف و دروغ بیان می‌کنند و در کنار آن سعی در جعل بیماری برای بستری شدن در بیمارستان دارند، برگزید.

همچنین بخوانید: اختلال تبدیلی چیست؟

علائم اختلال ساختگی

این بیماری دارای طیف خفیف تا شدید است با این حال از علائم اختلال ساختگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. رفتارهای عجیب و غریب در اختلال ساختگی

یکی از علائم روانی اختلال ساختگی، همان تمارض کاذب است زیرا فرد در آن برای حفظ تمامیت فردی خود، دروغ می‌گوید و تلاش می‌کند. با چنین فرضی می‌توان فهمید که فرد در این بیماری به وسیله جعلی‌سازی، تمام تلاش خود را برای تقویت ایگو یا من، می‌کند.

نکته‌ای که باید در خصوص این نشانه‌ها یاداور شویم؛ گزارشات دروغینی است که افراد دارای این اختلال با مصرف دارو و یا ارائه گزارشات جعلی یا تقلید نقش بیان می‌کنند. برای مثال بعضی از این افراد با مصرف دارو برای خود عوارض ناشی از مصرف همان دارو را ایجاد می‌نمایند و یا دسته‌ای دیگر با ساخت یک داستان جعلی از مرگ یک عزیز، نقش یک فرد افسرده را ایفا می‌نمایند. تمامی این موارد پس از قطع مصرف دارو و یا مصاحبه حرفه‌ای توسط پزشک رد می‌شود.

دلایل بروز اختلال ساختگی

دلایل بروز اختلال ساختگی همچنان به صورت کامل و یک مستند علمی مشخص نشده است اما روانشناسان و نظریه‌پردازان به این نتیجه رسیده‌اند که تلفیق و ترکیبی از دو عامل مسائل روانشناختی و تجربیات فردی استرس‌زا می‌تواند سبب ایجاد این بیماری در افراد شود. برخی از دلایل ایجاد این بیماری شامل موارد زیر می‌شود:

1. وجود تروما در دوران کودکی مانند تجاوز جسمی، جنسی و به صورت کلی سوءاستفاده عاطفی
2. ترک شدن و جدا شدن ناگهانی والدین
3. از دست دادن فردی نزدیک به بیمار به دلایلی مانند مرگ و غیره
4. نداشتن عزت نفس
5. داشتن سابقه بیماری جدی در دوران کودکی و توجهی که در پی آن دریافت شده است
6. داشتن بحران هویتی
7. وجود افسردگی و داشتن حس تنهایی شدید
8. وجود اختلالات شخصیتی در بیمار

مورد قابل توجهی که در این اختلال وجود دارد این است که افراد شاغل در بیمارستان‌ها و یا کسانی که از نزدیک در مراکز بهداشتی فعالیت می‌کنند؛ یا یکی از نزدیکان آن‌ها در این محیط‌ها حضور دارند می‌توانند زمینه ابتلا به این اختلال را در کنار سایر عوامل زمینه‌ای احتمالی موجود، در خود بیدار نمایند. افراد دارای اختلال ساختگی اطلاعات زیادی در زمینه دارویی، نشانه‌های بیماری و یا نوع بیماری دارند به همین دلیل در مواردی که شکل پیشرفته‌تری از بیماری در فردی وجود داشته باشد آن‌ها به پزشک معالج خبر از وخیم شدن حال و یا انجام جراحی و سایر روش‌های درمانی را پیشنهاد می‌دهند.

با این حال بیمار در حالی که به دنبال مداخله پزشکی یا جراحی است با ارزیابی روانپزشکی و پزشکی به شدت مخالف است.

همچنین بخوانید: خیال پردازی ناسازگار چیست؟

معرفی انواع اختلالات ساختگی

اختلالات ساختگی دارای انواع مختلفی به شرح زیر می‌باشند:

اختلال ساختگی تحمیل بر خود

در این نوع از اختلال ساختگی، فرد دارای نشانه‌های جسمی و روانی است. افرادی که در این دسته قرار می‌گیرند سعی دارند از طریق مجروح کردن و آسیب رساندن به خود با استفاده از رفتار فریبکارانه توجه دیگران را جلب نمایند. آن دسته از بیمارانی که با صدمه زدن به خود، دچار درد زیادی می‌شوند ممکن است دارای ساختار شخصیتی آزارخواه باشند. در این نوع از ساختار شخصیتی، فرد تصور می‌کند با ایجاد درد برای خود، به نوعی خود را برای گناهان واقعی یا خیالی مجازات می‌کند.

از طرفی تلقین بیمار بودن و فریبکاری برای بستری شدن، می‌تواند به نوعی بازآفرینی پیوند والد-فرزند باشد. همانطور که در ابتدای متن اشاره شد افراد دارای این اختلال عموما تجربه رهاشدگی در دوران کودکی دارند با این حساب می‌توان استنباط کرد که دریافت حمایت و توجه از کادر پزشکی برای بعضی از این افراد به معنای احیای روابط با والدین طرد کننده خواهد بود.

اختلال ساختگی تحمیل شده بر دیگران

اختلال ساختگی نیابتی یا تحمیل شده بر دیگران (نشانگان مونشهاوزن نیابتی) نوع عجیب دیگری از این بیماری است. در این نوع، فرد نشانه‌های جسمانی کاذب را در افراد دیگر ایجاد می‌کنند. در مونشهاوزن نیابتی، فرد خطرناک و آسیب رسان است و می‌تواند برای ایجاد بیماری به دیگران صدمه برساند و یا آن‌ها را زخمی کند. این افراد تصور می‌کنند که بدن دیگران دچار یک مشکل است و به همین جهت حتما باید مورد مراقبت پزشکی قرار بگیرند.

نحوه تشخیص اختلال ساختگی

این اختلال به طور مشخصی در دوران بزرگسالی شروع می‌شود و وظیفه تشخیص آن بر اساس چندین عامل مشهود توسط روانشناس خواهد بود. افرادی که درگیر این بیماری هستند عموما:

• سابقه زیادی در بستری شدن در بیمارستان دارند.
• پرونده و آزمایشات پزشکی زیادی انجام داده‌اند.
• عملکرد فردی و اجتماعی آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.
• رفتارهای خود آسیب‌رسان دارند و برای اینکه در بیمارستان بستری شوند هر کاری انجام می‌دهند.

با این حال توجه داشته باشید که اختلال ساختگی با اختلال‌هایی مانند سندرم بریکه، اختلال شخصیت ضد اجتماعی و مرزی تفاوت دارد و نشانه‌های آن نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شود.

وجه تفاوت اختلال جسمانی سازی یا سندرم بریکه با این بیماری در آن است که فرد دارای سندرم بریکه از قصد و عمد شواهد پزشکی را تقلید نکرده و رفتارهای خود آسیب رسان ندارد؛ با اینکه در اختلالات ساختگی فرد فریبکارانه در تلاش برای جعل اسناد پزشکی است.

بعضی از افرادی که با اختلالات ساختگی درگیر هستند عموما به دلیل داشتن رفتار مجرمانه و ارتکاب جرم به عنوان شخصیت ضد اجتماعی تشخیص داده می‌شوند. با این حال در وجه تفاوت این بیماری با شخصیت ضد اجتماعی نیز باید یادآور شویم که افراد دارای شخصیت سایکوپات سابقه بستری شدن در بیمارستان به صورت مکرر نداشته و علاقه‌ای هم به آن ندارند اما افراد دارای اختلال ساختگی تمام تلاش خود را برای بودن در محیط بیمارستان می‌کنند.

علاوه بر این، اختلال ساختگی نباید با شخصیت مرزی نیز اشتباه گرفته شود. همانطور که در ابتدای این متن اشاره کردیم افراد دارای اختلالات ساختگی رفتارهایی خود آسیب رسان دارند که این رفتار شباهتی با افراد دارای شخصیت مرزی است. توجه کنید که افراد دارای شخصیت مرزی دارای نشانه‌های زیادی هستند و از مهمترین آن می‌توان به عدم ثبات پایداری، عدم همدلی و نشان دادن واکنش‌های عاطفی شدید عنوان کرد. با این حال تشخیص افتراقی اختلال شخصیت مرزی با ساختگی فقط برعهده روانشناس و متخصصان حوزه سلامت است.

راه های درمان اختلال ساختگی

افرادی که دارای این بیماری هستند در برابر درمان بسیار مقاومت می‌کنند و علاقه‌ای هم برای بهبودی ندارند به همین دلیل درمان اختلال ساختگی سخت است و روش واحدی برای آن وجود ندارد. با این حال از رواندرمانی و دارو درمانی در افرادی که نیاز به مصرف دارو در آن‌ها تشخیص داده می‌شود برای کنترل این اختلال کمک گرفته می‌شود. از آن‌جایی که اختلال ساختگی در بیشتر افراد درگیر، دارای ریشه‌هایی در دوران کودکی و وجود تروما می‌باشد، دریافت مشاوره حرفه‌ای به جهت تشخیص به موقع و درمان اختلال ساختگی اهمیت پیدا می‌کند. شما به همین منظور می‌تواند از خدمات مجرب‌ و باسابقه‌ترین درمانگران مجموعه کلینیک روانشناسی آگاه، استفاده نمایید و سلامت روان خود و عزیزانتان را محقق کنید.

منابع:

1. کاپلان،‌هارولد، روان‌پزشکی، ، ص۱۵۹، ستاره محسنی‌فر، تهران، ۱۳۸۱، چاپ اول.
2. آسیب شناسی روانی، ص 126، صادق خدا مرادی، تهران، 1399
3. گزارش یک مورد اختلال ساختگی و کالتی با علایم وسواسی(مقاله علمی وزارت علوم)، میترا حکیم شوشتری، فصلنامه تازه های علوم شناختی ۱۳۸۴ شماره ۲۸.
4. سادوک، بنیامین، کتاب خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری، ص۳۰۸،نصرت‌الله پورافکاری،۱۳۸۲، چاپ اول.