با خودم چه کنم؟ ( تحلیل مینی‌سریال «گامبی وزیر»)

مینی‌سریال ۷ قسمتی دربارۀ زندگی دختری به نام «بث هارمون» است که یکی از پربیننده‌ترین سریال‌های نت‌فیلیکس دانسته شده. بث که نبوغ خاصی در شطرنج دارد، می‌خواهد قهرمان جهانی شطرنج شود؛ اما با مشکلات عاطفی و اعتیاد به الکل درگیر است. این مینی‌سریال، علاقه‌مندان به شطرنج در جهان را افزایش داده و عبارت «چگونه شطرنج بازی کنم» را در گوگل، به بیشترین میزان خودش در ۹ سال اخیر رسانده! نام این سریال، از گشایش معروفی در بازی شطرنج گرفته شده که در آن، یکی از بازیکنان مهره‌ای را فدا می‌کند تا موقعیت بهتری به دست بیاورد.

معرفی

در سریال «کویینز گمبیت» ما شاهد دختری هستیم که بعد از یک اتفاق تلخ (اتفاقی که کارگردان با زیرکی تمام، آن را تکه‌تکه تعریف می‌کند و در قسمت پایانی به سرانجام می‌رساند) با صفحۀ سیاه و سفید شطرنج آشنا می‌شود و آن را یاد می‌گیرد و نبوغش را در آن نشان می‌دهد. این سریال را از زوایای مختلفی می‌توان بررسی کرد. «دلبستگی و درسی که در دوران کودکی از آن یاد می‌گیریم»، «وظایف پدر و مادری و مسئولیت متعاقب آن»، «نبوغ و تنهایی‌ای که با خودش به همراه می‌آورد»، «خودتخریبی و نقشی که ناخودآگاه ِما می‌تواند در موفق نشدن‌مان داشته باشد» از موضوعاتی هستند که می‌توان آنها را در این سریال دید. پیشنهاد می‌کنم اول سریال را ببینید و بعد، تحلیل آن را بخوانید.

مسابقه با خود

گذشتۀ بث (به همان مقدار که در فیلم می‌بینیم) تأثیر زیادی بر روی ادامۀ زندگی‌اش گذاشته است. تأثیری که وقتی در قسمت آخر، با آن مواجه می‌شود، می‌تواند رفتارش را عوض کند و بالأخره حریف قدرتمندش را شکست بدهد. در قسمت آخر، جایی هست که رادیو می‌گوید: «در شطرنج، ما با بخش تاریک درون‌مان مسابقه می‌دهیم.» این جمله نیز ما را به این سمت می‌برد که بث، وقتی با بورگوف مسابقه می‌دهد و از او شکست می‌خورد، در واقع از خودش شکست می‌خورد. بث در چرخۀ «خودشکست‌دهی» گیر افتاده است و به شکل‌های مختلفی آن را در زندگی‌اش پیاده می‌کند؛ اما چرا؟ و این چرخه از کجا وارد زندگی‌اش شده است؟ پاسخ، گذشتۀ او است.

الگوی خودویرانگر

در گذشتۀ بث، نقش پررنگ مادرش و رابطه با او را می‌بینیم. مادر بث با او حرف می‌زند، به او کار یاد می‌دهد و با او بازی می‌کند؛ اما در جواب «با تو چه کنم؟» رفتار متفاوتی نشان می‌دهد. او هم زنی خودتخریبگر است؛ همانطور که در اوایل سریال می‌بینیم، او فرار کرده و همسرش، دیگر توان مشاجره با او را ندارد و نمی‌تواند دنبال او راه بیفتد. انگار او به حاشیۀ شهر پناه برده تا از آدم‌ها دور باشد و نتوانسته رابطۀ خوبی با همسرش هم داشته باشد. در جواب «با تو چه کنم؟» به استقبال ماشینی روی پل می‌رود تا تصادف کند و خودش، شاید هم خودشان را بکشد.

اواخر سریال، بث می‌فهمد موفقیتش در گرو این است که حداقل، شب مسابقه الکل نخورد. اما فکر می‌کند از پس این کار برنمی‌آید. به دوستش می‌گوید: «شاید این ماجرا توی خون من باشد!» انگار ناخودآگاه او، نمی‌خواهد قهرمان شطرنج باشد؛ با اینکه خودآگاه او بسیار تلاش می‌کند و از خودش اشتیاق نشان می‌دهد. مادر، اگرچه مرده و دیگر نیست؛ اما تصویرش همچنان با بث هست و در ناخودآگاه او رسوخ کرده. ناخودآگاهی که در جواب «با خودم چه کنم؟» به سمت خودتخریبی و شکستن دل دیگران و ویران کردن روابطش حرکت می‌کند. انگار بث دارد گذشتۀ مادرش را تکرار می‎‌کند. در اپیزود سوم سریال، خبرنگار از او می‌پرسد چرا شطرنج را دوست دارد. جواب می‌دهد: «چون در آن احساس امنیت می‌کنم. می‌توانم کنترلش کنم و به آن چیره بشوم و قابل پیش‌بینی است. پس اگر صدمه ببینم تنها خودم مقصرم.»

در ادامۀ شکستی که در اپیزود ششم سریال اتفاق می‌افتد، الگوی خودویرانگر بث هم شدت پیدا می‌کند و ما اوجش را می‌توانیم ببینیم.

مادر و پدر

زنی که بث را از پرورشگاه آورده است او را همراهی می‌کند. به او یاد می‌دهد که زندگی فقط شطرنج نیست. کمکش می‌کند بعد از شکستی که توی اپیزود سه می‌خورد، خودش را جمع و جور کند و به مسابقه‌هایش ادامه دهد. او نقش مهمی در انعطاف‌پذیری شخصیت بث دارد و ماجرای مرگش، از یک طرف و از طرف دیگر بی‌مسئولیتی شوهر او برای بث گران تمام می‌شود. وقتی مرد آمده تا خانه‌اش را از بث بگیرد، بث بی‌مسئولیتی او در قبال خودش را به رخش می‌کشد و در نهایت مجبور می‌شود خانه را از مرد بخرد.

این بی‌مسئولیتی را پیش از این، بث در رابطه با پدر واقعی‌اش نیز تجربه کرده بود. برای همین است که بی‌اعتنایی‌های مرد، از اول سریال او را اذیت می‌کند. در این سکانس، انگار بث دارد به پدر واقعی‌اش هم اعتراض می‌کند. پدری که او را به دنیا آورده اما مسئولیت متعاقب آن را فراموش کرده است.

تجربۀ هیجانی

چیزی که در نهایت باعث تجربۀ هیجانی بث می‌شود و او را رهایی می‌بخشد، علاقه‌ای است که نسبت به آقای شایبل دارد. در قسمت پایان، وقتی می‌بیند که آقای شایبل تمام موفقیت‌های او را روی دیوار چسبانده و به او افتخار می‌کرده است، به گریه می‌افتد. آقای شایبل از ابتدا به بث اهمیت داده و شطرنج را یادش داده و او را معرفی کرده تا پیشرفت کند. شاید اگر آقای شایبل در مسیر بث قرار نمی‌گرفت، ما شاهد شکوفایی استعداد او نبودیم. این رابطۀ جدید و البته رابطه‌ای که بث با دوست پرورشگاهی‌اش دارد، تأثیر زیادی روی مسیر موفقیتش می‌گذارند.

بث با کمک دوستش تصمیم می‌گیرد به نیمۀ تاریک و پنهان خودش و گذشته‌اش رجوع کند و یک بار دیگر گذشته را بازخوانی کند. در این بازخوانی و ترمیم است که می‌تواند میل ناخودآگاهش به خوردن الکل را در شب مسابقه کنترل کند و رقیب‌های سرسختش را ببرد و نبوغش را به تماشا بگذارد.

در سکانس پایانی، وقتی بث به پارک می‌رود تا با پیرمردها بازی کند، روبه‌روی مردی می‌نشیند که نگاه کردنش شبیه به آقای شایبل است. حتی حالت کلی چهره‌اش. انگار در پایان، بث با این کار می‌خواهد از آقای شایبل که دیگر نیست و او را تنها گذاشته است، قدردانی کند. جایی که او انگار با خودش در صلح است.

بیشتر بخوانید:

• ناهشیار؛ درون ناشناختۀ من
• مادر، آغوشی در دنیایی ناامن
• نامه‌ای به زندگی
• چگونه واکنش های ما موجب گریز کودکان از تجارب دردناک می‌شود؟
• نکنه وابسته‌اش شدم و عاشقش نیستم