الگوهای خطرناک و ناسالم همیشه واضح نیستند

نویسنده: آندریا بونیور

مترجم: سجاد طحان‌پور

مقدمه

در این سال‌ها که روان‌شناس بوده‌ام و مقاله‌های مشاوره‌ای نوشته‌ام، مدت‌هاست یاد گرفته‌ام که کلیشه‌ها، در مواجهه با شریک عاطفی کنترلگر ، جواب نمی‌دهند. ممکن است هر کسی ناگهان خودش را در رابطه‌ای سمی ببیند. و رفتار کنترلگرانه بعضی از شریک‌های عاطفی هیچ مرزی نمی‌شناسد. مردم از هر سن، جنسیت، گرایش جنسی یا وضعیت اقتصادی – اجتماعی می‌توانند در یک رابطۀ کنترلگرانه ، یکی از نقش‌ها را بازی کنند.

خیلی از ما، افراد کنترلگر را به این می‌شناسیم که همه را سرزنش می‌کنند، خشونت فیزیکی دارند یا آشکارا دیگران را تهدید می‌کنند یا اولتیماتوم می‌دهند. ما یک قلدر بداخلاق را مجسم می‌کنیم که خدمه‌اش را تحقیر می‌کند یا به پارتنرش دستور می‌دهد چگونه لباس بپوشد. اگرچه این نشانه‌ها هم مشکل‌سازند، اما نشانه‌های دیگری هم ممکن است خودشان را به شکل‌های مختلفی نشان بدهند.

بعضی از شریک‌های عاطفی کنترلگر ، به خاطر شکنندگی احساسی و آسیب‌پذیری بالایشان است که اینطور رفتار می‌کنند و ممکن است صفاتی از دیسفوریای حساس به طرد هم نشان بدهند. شریک عاطفی کنترلگر ابزارهای مختلفی را به کار می‌گیرد تا پارتنرش را محدود کند. چه پارتنر آن‌ها متوجه بشود چه اتفاقی در حال افتادن است و چه نشود.

گاهی اوقات دستکاری‌های عاطفی به قدری پیچیده است که فرد کنترل‌شده فکر می‌کند که خودش طرف بد ماجراست، یا اینکه چقدر خوش‌شانس است که شریک عاطفی کنترلگر او را تحمل می‌کند. فارغ از اینکه رفتار کنترلگرانه به آزار فیزیکی یا عاطفی خاصی منجر بشود یا نه، در هر صورت وضعیت سالمی نیست. اگر از این نشانه‌ها، بیشتر از دو نشانه در رابطه‌تان یا پارتنرتان دیدید، جدی‌اش بگیرید.

یک. منزوی کردن شما از دوستان و خانواده‌تان

ممکن است خیلی ظریف آغاز شود؛ ولی غالبا اولین قدم برای فرد کنترلگر است. ممکن است از دائم حرف زدن شما و برادرتان پشت گوشی شکایت کنند یا بگویند از بهترین دوست شما خوش‌شان نمی‌آید و بهتر است شما هم دیگر با او نچرخید. یا تلاش کنند که شما را در مقابل کسی قرار بدهند که غیر از خودشان، به او تکیه کرده‌اید. هدف آن‌ها این است که شما را از شبکۀ حمایتی‌تان، و به تبع آن، از قدرت‌تان محروم کنند تا شما کمتر تمایل یا توانایی ایستادن جلوی آن‌ها را داشته باشید.

دو. انتقاد مزمن حتی برای چیزهای کوچک

انتقادگری هم مثل منزوی کردن، چیزی است که می‌تواند خیلی زیرپوستی شروع شود. ممکن است خودتان را قانع کنید که انتقادات شریک عاطفی تان از شما کاملا به‌جاست، یا اینکه پارتنرتان فقط می‌خواهد به شما کمک کند که فرد بهتری بشوید. یا تلاش کنید برای آن دلیل‌تراشی کنید، بگویید: «این خیلی مسئلۀ مهمی نیست که او طرز لباس پوشیدن، حرف زدن، غذا خوردن، چیدمان خانه‌ام را دوست ندارد و نباید آن را شخصی کنم.» شاید هر انتقاد به طور جداگانه خیلی کوچک باشد؛ اما اگر انتقادگری بخش ثابتی از رابطۀ عاطفی شماست، تجربۀ احساس پذیرفته شدن، دوست داشته شدن یا تایید شدن می‌تواند خیلی سخت باشد. اگر هر چیز کوچک شما، به نظر پارتنرتان، نیاز به ترمیم داشته باشد، چطور می‌توانید به همان اندازه که هستید احساس ارزشمندی کنید، چه برسد به اینکه بدون قید و شرط دوست داشته شوید؟

سه. تهدید آشکار یا پنهان، در برابر شما یا دیگران

بعضی فکر می‌کنند تهدیدها حتما باید فیزیکی باشند تا مشکل‌ساز شوند. ولی تهدید به رفتن، قطع کردن «امتیاز»، یا حتی تهدید به آسیب زدن به خود، می‌تواند دقیقا به اندازۀ تهدید به خشونت فیزیکی، احساسات شما را دستکاری کند. پارتنری که کنترل می‌شود، معمولا احساس گیر افتادن در رابطه را دارد! آن هم نه از ترس اینکه به خودش آسیب برسد؛ بلکه از ترس اینکه که اگر پارتنرش را ترک کند، شاید پارتنرش خود را از بین ببرد یا به خودش آسیب برساند. گاهی ممکن است با ترک کردن شریک کنترل‌کننده یا بدرفتار (یا ترک شدن توسط او)، در خطر از دست دادن خانه، دسترسی نداشتن به فرزندان خود یا حمایت مالی باشیم. تهدیدها واقعی باشند یا نباشند، این تنها یک روش دیگر برای رسیدن شریک عاطفی کنترلگر به خواسته‌هایش است؛ به قیمت از دست رفتن آرامش شریک عاطفی دیگر.

چهار. مشروط کردن پذیرش/ مراقبت/ جاذبه

«من وقتی سر کار، اینطور می‌فروشی خیلی بیشتر دوستت دارم.»

«احساس نمی‌کنم باهات صمیمی باشم. اگه به ورزش کردن ادامه بدی و کمی بیشتر وزن کم کنی، برای من جذابیت بیشتری داری.»

«اگر حتی به خودت زحمت نمی‌دی شام درست کنی، نمی‌دونم از این رابطه چی گیر من میاد.»

«اگر تو فقط یه‌کم روی موهات بیشتر وقت بذاری جذاب‌تر می‌شی برام.»

«اگه واقعاً دانشگاه‌تو تموم می‌کردی، چیزی برای گفتن به دوستام داشتی و احساس نمی‌کردی کنار گذاشته شدی.» اگرچه برخی از این مثال‌ها از بقیه آشکارتر است، اما پیام، یکسان است: «تو، در حال حاضر، به اندازۀ کافی خوب نیستی.» این موضوع، وجه مشترک بسیاری از روابط کنترل‌کننده است.

پنج. داشتن دفتر حساب و کتاب

روابط سالم و پایدار ذاتا متقابل‌اند. این بدیهی است که شما مراقب یکدیگر باشید و هر زمان که کاری برای کمک به دیگری انجام می‌دهید، در دفترچه‌تان ننویسید! اینکه شریک عاطفی شما حساب تک‌تک تعاملاتتان را دارد – چه بخواهد با این‌کار کینه‌ای به دل بگیرد، یا در عوضش از شما لطفی بخواهد یا مورد ستایش قرار بگیرد – به خوبی می‌تواند روشی برای حفظ برتری‌اش نسبت به شما باشد؛ که می‌تواند به شدت طاقت‌فرسا باشد.

شش. استفاده از احساس گناه به عنوان ابزار

بسیاری از آدم‌های کنترلگر ، دستکاری‌کننده‌های ماهری هستند! آن‌ها می‌توانند احساسات شریک عاطفی‌شان را طوری دستکاری کنند که او طبق خواستۀ آن‌ها عمل کند. اگر آن‌ها بتوانند شریک عاطفی را طوری دستکاری کنند که در طی اتفاقات روزمره، یک احساس گناه دائمی درون خودش حس کند، پارتنرشان هم به کمک آن‌ها می‌آید و کارشان را راحت می‌کند؛ به این صورت که پارتنرشان به تدریج تن به هر کاری می‌دهد تا احساس گناه نداشته باشد! این غالبا به معنای تسلیم شدن، کنار گذاشتن قدرت و نظر مخالف خود در رابطه است. این یعنی واگذار کردن زمین بازی به حریف.

هفت. زیر دین خود بردن

شریک عاطفی کنترلگر ممکن است در ابتدا، با رفتارهای رمانتیک شدید وارد شوند. اما اگر دقیق شویم، بسیاری از این رفتارها – کادوهای گزاف، انتظار تعهد جدی در ابتدا، بردن شما به رستوران‌های مجلل یا گردش‌های ماجراجویانه، اجازۀ استفادۀ کامل از ماشین یا خانۀ آن‌ها وقتی که نیستند – می‌توانند برای کنترل شما استفاده شوند. آن‌ها این انتظار را به وجود می‌آورند که شما باید در مقابل، چیزی به آن‌ها بدهید. یا حالتی که شما احساس کنید به خاطر چیزهایی که به شما داده‌اند به آن‌ها مدیونید! این باعث می‌شود وقتی که زنگ‌های خطر بعدی به صدا در می‌آیند، فرار کردن دشوار باشد!

هشت. تجسس، فضولی و نیاز به افشای مداوم

یک شریک عاطفی کنترلگر ، همیشه فکر می‌کند حق این را دارد که بیشتر از چیزی که می‌داند، بداند! چه اینکه آن‌ها عملیات تجسس را از شما مخفی کنند یا اینکه آشکارا از شما درخواست کنند که باید همه‌چیز را با آن‌ها به اشتراک بگذارید، این نقض مرزها از همان آغاز است. شاید او تلفن شما را چک کند، به ایمیل شما وارد شود یا دائماً تاریخچۀ اینترنت شما را ردیابی کند و سپس این رفتار را توجیه کند؛ با گفتنِ «قبلاً آسیب دیده‌ام»، «مشکلات اعتماد دارم» یا جملۀ کلاسیکِ «اگر کار اشتباهی نکردی، پس نباید از نشان دادنش ناراحت باشی!». این نه‌تنها نقض حریم خصوصی شماست، بلکه این پیام را به شما می‌رساند که آن‌ها نمی‌خواهند به شما اعتماد کنند و در عوض ترجیح می‌دهند در رابطه، حضوری کارآگاه‌مانند داشته باشند.

نه. حسادت بیش از حد، اتهام زدن یا پارانویا

حسادت شریک عاطفی می‌تواند در آغاز چاپلوسانه باشد. حتی می‌توان آن را دوست‌داشتنی یا نشانه‌ای از اهمیت دادن یا دلبستگی‌شان دانست. ولی با شدیدتر شدن آن، حالتی ترسناک و مالکانه به خود می‌گیرد. این پارتنرها ممکن است ناامن، مضطرب، رقابت‌جویانه یا حتی پارانوئید باشند؛ پارتنری که هر تعاملی انجام می‌دهید، به عنوان لاس زدن تلقی می‌کند، یا از ارتباط شما با افراد متعدد احساس تهدید می‌کند، یا از تعاملات سادۀ شما انتقاد می‌کند زیرا ممکن است این رفتارها «دیگران را گمراه کند». علاوه بر این، با نهادینه کردن این دیدگاه‌ها در رابطه سعی در کنترل شما دارند.

ده. احترام نگذاشتن به نیاز شما به تنهایی

این روش دیگری برای تخریب قدرت شماست: ایجاد احساس گناه در شما به خاطر نیازتان به تنهایی. زمانی‌که شما به تنهایی نیاز دارید اما آن‌ها می‌خواهند با شما باشند، در شما این احساس را ایجاد می‌کنند که به اندازۀ کافی آنها را دوست ندارید. طبیعی است که دو شریک عاطفی ممکن است به یک اندازه، نیاز به تنهایی نداشته باشند؛ حتی اگر هر دو برون‌گرا (یا درون‌گرا) باشند. در روابط سالم، برقراری ارتباط در مورد این‌نیازها منجر به سازشی کاربردی می‌شود. در روابط کنترلگرانه ، فردی که به زمان برای تنهایی نیاز دارد، طرف بد ماجرا می‌شود یا کلا از زمان تنهایی‌اش محروم می‌شود، که این خود روشی دیگر برای از بین بردن قدرتش است.

۱۰ نشانۀ بعدی را در مقالۀ بعدی خواهیم خواند:

۲۰ نشانۀ شریک عاطفی کنترلگر (قسمت دوم)

۱۳ فروردین ۱۴۰۰ ۱ دقیقه ۰ ۱

الگوهای خطرناک و ناسالم همیشه واضح نیستند نویسنده: آندریا بونیور مترجم: سجاد طحان‌پور در این مقاله می خوانید: یادآوری یازده....

سجاد طحان پور

بیشتر بخوانید:

• شباهت افراد سلطه گر و سلطه پذیر
• چه قدر من احمقم!!
• دست عقل، پای دل!
• روان‌درمانی، سفر به درون
• نامه‌ای به زندگی