مکانیسم دفاعی چیست و چه انواعی دارد؟ (+ویدیو)
مکانیسم دفاعی از روش‌های ناهشیار برای گریز یا تحریف واقعیت است. برخی از واقعیت‌ها تلخ هستند و گاهی سیستم روانی ما تحمل مواجه شدن با واقعیت و احساسات همراه با آن را ندارد. همه‌ی ما از مکانیسم دفاعی استفاده می‌کنیم، اما گاهی آن‌قدر یک مکانیسم دفاعی در تار و پود زندگی ما تنیده می‌شود که برایمان مشکل‌ساز شده و زمینه ساز مشکلات روانشناختی می‌شود.
در ویدیوی پایین، درباره‌ی مکانیسم دفاعی به عنوان شیوه‌هایی که می‌توانند خودشناسی ما را تحریف کنند و نقش درمانگر در آگاه شدن به این مکانیسم‌ها صحبت کرده‌ایم. همچنین به طور خلاصه به چرایی استفاده از مکانیسم‌های دفاعی پرداختیم. مکانیسم‌های دفاعی علاوه بر خودشناسی، در روابط ما، شیوه‌ی مدیریت احساساتمان، دنبال کردن اهدافمان، و در سلامت روان ما نقش پررنگی ایفا می‌کنند. در ادامه‌ی مقاله به انواع مکانیسم‌های دفاعی می پردازیم.
(ویدیو)
انواع مکانیسم دفاعی
با استفاده از مکانیسم دفاعی یا واقعیت را به شکلی تحریف‌شده می‌بینیم و یا واقعیت را می‌بینیم اما احساساتی که به آن وصل است را تجربه نمی‌کنیم. مکانیسم‌های دفاعی انواع مختلفی دارند، برخی از آن‌ها سازگارانه‌تر و پخته‌تر هستند و برخی دیگر ابتدایی‌تر و ناسازگارانه. در ادامه به برخی از انواع شایع مکانیسم‌های دفاعی همراه با مثال می‌پردازیم. با شناخت و آگاهی نسبت به مکانیسم‌های دفاعی، می‌توانیم دید واقع‌بینانه‌تری داشته باشیم و آگاهانه‌تر رفتار کنیم.
انکار
با انکار به صورتی رفتار می‌کنیم که انگار اتفاق تلخی رخ نداده و یا خطری وجود ندارد. نپذیرفتن بیماری به هنگام تشخیص سرطان، تجربه‌ی شادی و انرژی بالا در شرایط تهدید و مصیبت، ارتباط با فردی آزارگر بدون در نظر گرفتن خطراتی که وجود دارد، و همچنین معتادی که اصرار دارد صرفا تفریحی مصرف می‌کند و هر موقع اراده کند مواد را کنار می‌گذارد، از مصادیق انکار است.
آرمانی‌گرایی/ بی‌ارزش‌سازی
در این مکانیسم دفاعی افراد و اتفاقات به دو دسته‌ی کاملا آرمانی و یا کاملا بی‌ارزش تقسیم می‌شوند: «دکتر من بهترین دکتر است»، «همسر من در همه‌چیز تک است»، و جمله‌هایی از این دست نشان از مکانیسم آرمانی‌گرایی است. اما چون همه‌ی افراد و وقایع، مخلوطی از وجوه مثبت و منفی هستند، این دفاع به سرعت مورد تهدید قرار می‌گیرد. اینجاست که متوجه می‌شویم آرمانی‌گرایی و بی‌ارزش‌سازی دو روی یک سکه‌اند. چراکه بلافاصله بعد از مواجهه با یک نقص، بی‌ارزش‌سازی کاملا نمایان می‌شود. شریک عاطفی که در ابتدا در همه‌چیز تک بود، بعد از جدایی، فرد بی‌ارزش و حقیری است که اصلا معلوم نیست چرا زمانی دوست داشته شده است.
مکانیسم دفاعی فرافکنی
در مکانیسم فرافکنی تصویری درونی به بیرون انتقال داده می‌شود. اگر من از قضاوت شدن می‌ترسم، دیگران را افرادی قضاوت‌گر می‌بینم. اگر من باور دارم مادر خوبی نیستم، حرفهای دیگران را به عنوان ایراد گرفتن به مادری کردنم برداشت می‌کنم.
عملی‌سازی
در این مکانیسم احساسات بلافاصله و به طور اضطراری به عمل تبدیل می‌شوند؛ انگار تمایزی میان احساس و عمل وجود ندارد. خشونت ناگهانی و خارج از کنترل، نمایشگری و چشم‌چرانی، و اعمال وسواسی از نمونه‌های این مکانیسم دفاعی هستند.
جسمانی‌سازی
در این مکانیسم احساساتی که برای فرد بالاتر از سطح تحملش است به صورت علامت‌های جسمانی ناخوشایند ابراز می‌شوند. نظیر دردهای مزمن مانند کمر درد که بر اساس بررسی‌های پزشکی ریشه بیولوژیک ندارند.
گریه کردن دفاعی
گریه رفتاری است که به طور طبیعی در هنگام تجربه‌ی غم و فقدان تجربه می‌شود. اما گریه کردن می‌تواند دفاعی باشد، برای مثال زمانی که در هنگام خشم شروع به گریه می‌کنیم.
مکانیسم دفاعی سرکوب
با سرکوب فکر یا احساس در مورد یک رویداد مسدود می‌شود. کسانی که بعد از اتفاقی ناخوشایند خودشان را سرگرم و مشغول نگه می‌دارند تا به آن اتفاق فکر نکنند و احساساتی که در آن‌ها برانگیخته‌شده را تجربه نکنند، از مکانیسم سرکوب استفاده می‌کنند.
خودسرزنشی یا حمله به خود
در این مکانیسم دفاعی ، احساسات منفی که در واقعیت باید نسبت به دیگری دیده شود، به خود بازگردانده می‌شود. کسی که در مقابل مدیری ایرادگیر و خشن، خودش را سرزنش می‌کند و مدام در توانایی و عملکرد خودش تردید می‌کند، مثالی از حمله به خود است.
وارونگی نقش
زمانی که احساسی برایمان تهدیدآمیز یا شرم‌آور است، خود را در جایگاهی قرار می‌دهیم که آن احساس را تجربه نکنیم و نقشی مقابل را بازی کنیم. مانند زمانی که نیاز به مراقبت داریم اما به مراقبت گاها افراطی از دیگران روی می‌آوریم. اگر مایلید در رابطه با این دفاع بیشتر بدانید به مقاله ی زیر رجوع کنید که اختصاصا به مکانیسم دفاعی وارونگی نقش پرداخته‌ایم.
عقلانی سازی
در این دفاع صرفا از احساسات حرف زده می‌شود، اما تجربه‌ای از احساسات دیده نمی‌شود. افرادی که از این دفاع استفاده می‌کنند، هنگام صحبت از احساساتشان شبیه گویندگان خبر! به نظر می‌رسند. مثلا می‌گویند “طبیعتا عصبانی باید باشم”، “آره خب حتما خجالت‌آوره”، اما تغییر خاصی در حالت چهره و بدنشان رخ نمی‌دهد.
دلیل تراشی
دلیل‌تراشی، توجیه عقلانی در مواجهه با ناکامی است. برای مثال وقتی در یک مصاحبه کاری مهم رد می‌شویم، با خود بگوییم فشار کاری این شغل زیاد بود، همان بهتر که نشد. یا در پس رفتار نامناسب دیگران دلیلی منطقی پیدا کنیم؛ برای مثال اگر پدرم سخت‌گیر است و همیشه به نقص کار من توجه می‌کند، حتما برای پیشرفت من ضروری است.
در این مقاله به تعریف مکانیسم دفاعی و برخی از انواع آن پرداختیم. شناخت این مکانیسم‌ها کمک می کند تا در زندگی روزمره بهتر بتوانیم آن ها را در رفتار خود تشخیص دهیم. اما استفاده از هر کدام از این دفاع ها دلیل و کارکردی برای ما دارد. اگر می‌خواهید بیشتر در مورد چرایی استفاده از مکانیسم‌های دفاعی بدانید، به مقاله‌ی زیر مراجعه کنید:
