زوج درمانی هیجان مدار چیست و چگونه کار می‌کند؟
زوج درمانی هیجان مدار تکنیک‌های تجربی و همه جانبه را برای گسترش پاسخ‌های هیجانی و چرخه‌ی تعامل بین زوجین ترکیب می‌کند. تمرکز درمانگر در جلسه روی پردازش هیجانات و چرخه‌ی تعامل بین زوجین است؛ تعاملی که در همان لحظه در اتاق درمان اتفاق می‌افتد. درمانگر تلاش می‌کند بستر امنی در اتاق درمان فراهم کند و زوجین را به سمت تعاملات سازنده‌تر و راه‌های جدید برای برقراری ارتباط هدایت کند. زوجین می‌توانند با «یادگیری تنظیم هیجانی» خود، احساس امنیت را در طرف مقابل ایجاد کنند و پاسخ متفاوتی از او بگیرند. به طور کلی هدف زوج درمانی هیجان مدار هدایت افراد به سمت «دلبستگی ایمن» است.
زوج درمانی هیجان مدار چگونه شکل گرفت؟
این درمان بر مبنای نظریه‌ی دلبستگی بالبی مفهوم‌سازی شده است. زوج درمانی هیجان مدار توسط سو جانسن و لزگرینبرگ به دلیل کمبود مداخلات مشخص و معتبر در روابط زوجین، طی تحقیقات گسترده و در طی ۴۰ سال ابداع شد. به عقیده‌ی جانسن یک رابطه‌ی کاملا رضایت بخش رویا نیست؛ بلکه هدفی دست یافتنی برای تمام انسان‌هاست. جانسن یادآور می‌شود که افراد نه تنها در دوران کودکی بلکه در دوران بزرگسالی نیز در هر نقشی که قرار بگیرند(پدر، مادر، فرزند، همسر و…) نیازمند تجربه‌ی عشق و دلبستگی امن هستند و این نیاز بخش جدایی‌ناپذیر انسان‌هاست. امروزه درمان هیجان مدار انقلابی در زوج درمانی است.
نگاه زوج درمانی هیجان مدار به تعارضات زوجین چگونه است؟
از نگاه زوج درمانی هیجان مدار مشکلات اکثر زوجین به دلیل تمایل به دست آوردن دوباره‌ی رابطه‌ی عاطفی و ایجاد بستری امن در رابطه است.
وقتی شرکای عاطفی از یکدیگر دور می‌شوند، بدیهی است که اضطراب جدایی تجربه می‌شود؛ در این حالت ابتدا شریک اعتراض می‌کند، که این اعتراض معمولا به صورت خشم و یا چسبیدن به شریک عاطفی و طلب کردن نیاز بروز پیدا می‌کند. اگر این نیاز دلبستگی پاسخ داده نشود، در نهایت منجر به افسردگی و ناامیدی خواهد شد. از این منظر تعجبی ندارد که بخشی از افسردگی بالینی به دلیل کشمکش‌های زناشویی است. در روابط امن شرکای عاطفی این اعتراض و نیاز طرف مقابل را می‌بینند، می‌پذیرند و به آن پاسخ می‌دهند. اگر این نیاز پاسخ داده نشود زوجین معمولا دو استراتژی را در پیش می‌گیرند:
۱- دلبستگی خود را کمتر از حد نشان می‌دهند:
خود را در کارهای جانبی درگیر می‌کنند، احساسات خود را نادیده می‌گیرند و نیاز دلبستگی خود را انکار می‌کنند.
۲- دلبستگی خود را بیش از حد نشان می‌دهند:
به شدت مضطرب می‌شوند و با چسبیدن و از طریق انتقاد سعی می‌کنند شریک عاطفی را وادار به پاسخگویی به نیاز دلبستگیشان کنند.
سپس زوجین به این راهبردهای تنظیم هیجانی عادت می‌کنند و این راهبردها به گزینه‌های پیش‌فرض در تعامل با شریک عاطفی تبدیل می‌شوند. هر چه یک شریک عاطفی بیشتر بچسبد، دیگری بیشتر از او اجتناب می‌کند. این مورد در تحقیقات و تجارب زوج درمانگران امری روشن است.
زوج درمانی چیست و چه کسانی به آن نیاز دارند؟
زوج درمانی هیجان مدار چه کمکی به زوجین می‌کند؟
اگر ناظر یک جلسه‌ی زوج درمانی هیجان مدار باشید، می‌بینید که درمانگر دائما درگیر ۳ کار است:
- تمرکز بر هیجانات و گسترش پاسخ‌های هیجانی زوجین
- ایجاد ارتباط بین پاسخ‌های هیجانی و الگوهای تعاملی زوجین، که آن‌ها را به سمت درمان سوق می‌دهد.
- درمانگر این الگوها را توضیح داده و الگوهای سازنده‌ی تعاملی را گسترش می‌دهد تا زوجین بتوانند پیوند امن هیجانی را بین یکدیگر برقرار کنند.
بیایید با یک مثال این موضوع را شفاف‌تر بررسی کنیم:
درمانگر ممکن است متوجه این موضوع شود که شوهر به دلیل نیاز به “گفت‌وگو” با همسرش، او را تحت فشار می‌گذارد و در پاسخ، همسرش، “کناره‌گیری” می‌کند. در زوج درمانی هیجان‌مدار، درمانگر زوجین را تشویق می‌کند تا این الگو و پیامدهای آن را در ارتباطشان ببینند. سپس درمانگر یکی از طرفین را حمایت می‌کند تا پاسخ هیجانی خود را گسترش دهد. ممکن است درمانگر به شوهر کمک کند که با دستیابی به “خشم‌اش”، ورای این خشم، که احساس “ناامیدی” نسبت به ارتباط با همسرش است را ببیند و همچنین سعی کند که این احساس را با همسرش در میان بگذارد. در مرحله‌ی بعد درمانگر بر روی زن کار کرده و بررسی می‌کند که زن چگونه این ارتباط را درک کرده و پاسخ می‌دهد. بیان هیجانات عمیق مانند “ناامیدی” در این مثال، می‌تواند الگوی تعاملی زوجین و همچنین ساختار ذهنی آن‌ها را درباره‌ی ارتباط، تغییر دهد.
چرا زوج درمانی هیجان مدار؟
از سری مزایای زوج درمانی هیجان مدار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مطالعات در این حوزه نشان دادند که زوج درمانی هیجان مدار زندگی بیش از ۷۰ درصد زوجین را بهبود می‌بخشد.
- در زوج درمانی هیجان مدار اعتقاد بر این است که زوجین در گفت‌وگوهای ویرانگر با یکدیگر به دنبال پاسخ به نیاز دلبستگی خود هستند که درمانگر با بررسی این گفت و گوها به الگوهای واکنشی زوجین پی می‌برد و آن‌ها را با سطحی عمیق‌تر از احساسات شریک عاطفی خود آشنا می‌کند.
- جلسات زوج درمانی هیجان مدار کوتاه مدت است. زوجین می‌توانند با صرف زمان و هزینه‌ی کمتر نتیجه‌ی مطلوبی را از درمان بگیرند.
- در زوج‌درمانی هیجان مدار درمانگر در تلاش است که پیوند درمانی خود را در سراسر درمان با زوجین حفظ کند و فعالانه آن‌ها را در این مسیر هدایت و دنبال می‌کند.
- زوجین در جلسات درمانی به شناخت عمیق‌تری از یکدیگر دست پیدا می‌کنند و می‌توانند به شیوه‌ی مطلوب‌تری به نیازهای دلبستگی یکدیگر پاسخ دهند و از تعارضات آینده تا حد ممکن جلوگیری کنند.
- در این درمان زوجین با گفت و گو درباره‌ی احساسات عمیق‌تر و زیرین خود، قادر می‌شوند که “ارتباط” را از دید یکدیگر ببینند و درک کنند و این به نوبه‌ی خود باعث ایجاد روش‌های صحیح‌تر ارتباطی می‌شود.
- در زوج درمانی هیجان مدار درمانگر علاوه بر تمرکز بر روی هیجانات بین فردی، بر روی هیجانات درون فردی نیز تاکید دارد که این به نوبه‌ی خود باعث ایجاد بینش هیجانی در فرد شده و می‌تواند الگوهای رفتاری خود را در پاسخ به نیاز دلبستگی ببیند.
زوج درمانی هیجان مدار برای چه کسانی مفید است؟
برخی معتقدند که زوج درمانی صرفا به مشکلات شدید بین زوجین می‌پردازد و برخی آن را به عنوان راه حلی قبل از جدایی می‌بینند. در صورتی که زوج درمانی نه صرفا برای تعارضات جدی بلکه در هر مرحله‌ای از رابطه می‌تواند مفید واقع شود. زوج درمانی هیجان مدار علاوه بر حل مشکلات جاری بین زوجین می‌تواند از بروز برخی تعارضات در آینده نیز پیشگیری کند؛ زیرا زوجین به کمک درمانگر تلاش می‌کنند تا الگوی منفی تعاملی خود را در بستری امن و به دور از قضاوت، تغییر دهند.
