نحوه ارتباط افراد با دیگران و نحوه ارتباط دیگران با آنها تأثیر عمیق و مشخصی بر سلامت جسمی و روانی دارد. انسان موجودی اجتماعی است و از ابتدا چنین بوده است. ضرورت روابط انسانی، خصوصا رابطه عاطفی ، در نیازهای زیستی، روانی و اجتماعی ریشه دارد. همه‌ی این مولفه‌ها باید یکپارچه شوند تا یک فرد در زندگی، عملکردی موفق و رضایت از کیفیت زندگی داشته باشد.

طیفی از روابط در زندگی فرد وجود دارد. روابط می‌تواند شامل رابطه با خانواده، رابطه عاطفی، رابطه با دوستان و رابطه با کودکان باشد. توانایی افراد برای داشتن و حفظ روابط متفاوت است.

طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی (۲۰۰۳)، سلامت به عنوان «وضعیت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه صرفاً فقدان بیماری یا ناتوانی» تعریف شده است.

رابطه عاطفی می‌تواند مولفه‌ی مهمی در رسیدن به سلامت جسمی، روانی و اجتماعی باشد اگر جنبه‌های مثبت رابطه از بخش‌های منفی رابطه بیشتر باشد.

نگاه به تاریخچه‌ی رابطه عاطفی از منظر تکاملی

از منظر تکاملی، روابط انسانی یک دفاع اساسی برای بقا است. گریسکویسیوس (۲۰۱۲) می گوید که «انسان ها همیشه به صورت گروهی زندگی کرده‌اند»؛ مغز انسان برای روابط اجتماعی و رابطه عاطفی تکامل یافته است. همه اجداد ما با مجموعه‌ای از مشکلات مواجه بودند که برای بقا و تولید مثل باید حل می‌شد، مانند دوست‌یابی، به دست آوردن موقعیت، جذب همسر، حفظ همسر و مراقبت از خانواده. بنابراین، روابط از ابتدا بخشی جدایی‌ناپذیر از بقای بشریت بوده است.

قبلاً دیده‌ایم که بر اساس نظریه تکاملی، شکل‌گیری روابط تابعی از بقا بوده است، در سلسله مراتب نیازهای مزلو نیز نشان داده شده است که نیازهای انسان دارای پنج دسته اصلی است که عبارتند از نیازهای فیزیولوژیکی، نیاز به ایمنی، عشق، احترام و خودشکوفایی. به گفته مک‌لئود (۲۰۱۴)، هر چه نیازهای اساسی غذا، ایمنی و سرپناه بیشتر برآورده نشود، آن شخص با کمبود بیشتری در نیاز‌های دیگر مواجه خواهد شد.

به عنوان مثال، اگر کسی برای مدت طولانی به غذا دسترسی نداشته باشد، ضعیف‌تر می‌شود و یافتن غذا به یک محرک اصلی تبدیل می‌شود و نیاز‌های دیگر از جمله رابطه عاطفی اهمیت خود را از دست می‌دهد. مک‌لئود همچنین می‌گوید: «پیش از پیشرفت برای برآوردن نیازهای رشد سطح بالاتر، باید نیازهای پایه و سطح پایین‌تری را برآورده کرد. پس برای رسیدن به بالاترین سطح سلامت باید تمام نیازهای اولیه خود را برآورده کرد. این شامل نیاز به رابطه نیز می‌شود؛ زیرا عزت نفس و عشق نیازهای اساسی هر فرد هستند.

اهمیت روابط

تعیین اهمیت روابط، به خصوص رابطه عاطفی برای رشد و سلامت انسان را می‌توان از طریق پژوهش‌ها نشان داد. بر این اساس، دوبوک (۲۰۱۳)، می‌گوید که «روشن‌ترین راه برای نشان دادن اهمیت برخی محرک‌های حسی یا اجتماعی برای رشد طبیعی کودکان، محروم کردن آنها از چنین محرک‌ها و مشاهده کاستی‌های ناشی از آن است.

در دهه ۱۹۴۰، یک روانشناس مشهور به نام رنه اسپیتز، اهمیت تعامل اجتماعی برای رشد و تکامل کودک را بررسی کرد. او یک گروه از کودکان را در یک پرورشگاه مشاهده کرد، جایی که فقط نیازهای اولیه آنها برآورده می‌شد، اما تعامل و پرورش واقعی محدود بود. او این گروه را با گروهی از کودکان در مهد کودک زندان مقایسه کرد. مادران توانستند با فرزندان خود تعامل داشته باشند و محبت و پرورش را فراهم کنند. اسپیتز مشاهده کرد که کودکان در یتیم‌خانه در مقایسه با کودکان زندان که تقریباً تمام مراحل رشد خود را برآورده کردند، به شدت از نظر رشد دچار تاخیر شدند. حتی از سنین بسیار پایین، که مسلماً مهمترین زمان برای رشد است، تعامل اجتماعی و رابطه عاطفی برای بهزیستی بیولوژیکی و روانی یک فرد ضروری است.

شروع رابطه عاطفی

وقتی فردی ما را دعوت به برقراری رابطه‌ی عاطفی می‌کند، در واقع ما را به دنیای خصوصی‌اش راه می‌دهد. این اجازه‌ی ورود به دنیای درونی و خصوصی می‌تواند دلهره‌آور باشد. از طرفی کشف فردی دیگر می‌تواند بسیار هیجان‌انگیز باشد. در سایه‌ی این کشف، اضطراب را نیز تجربه می‌کنیم. این اضطراب در حد بهینه متناسب با موقعیت است اما اگر شدیدتر باشد، سلامت روان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در بستر رابطه عاطفی چه رخ می‌دهد؟

رابطه عاطفی جریانی پر فراز و نشیب است. چون در بستر این رابطه تنها عشق تجربه نمی‌شود. ما درگیر احساسات متعارض مختلفی در رابطه عاطفی می‌شویم. مثل خشم، غم، احساس گناه، نفرت و گاهی عشق.

این احساسات مثبت و منفی را در بستر رابطه‌ی عاطفی تجربه می‌کنیم. اگر احساسات منفی را به رسمیت نشناسیم و انتظار داشته باشیم تنها احساسات مثبت را نسبت به شریک عاطفی‌مان تجربه کنیم، فقط خود را از رابطه‌ی عاطفی واقعی دور کرده‌ایم. چون رابطه بستر تعارضات است و امکان ندارد در یک رابطه تنها احساس مثبت تجربه شود. اگر ظرفیت پذیرش احساسات مثبت و منفی را همزمان نداریم، روان درمانی می‌تواند گزینه‌ی مفیدی باشد.

آیا در رابطه عاطفی فعلی، ردپایی از گذشته نیز وجود دارد؟

احتمالا در بستر رابطه عاطفی فعلی، احساسات خفته‌ای از گذشته‌مان نیز وجود دارد. احساساتی که در بستر روابط قبلی‌مان با افراد مختلف تجربه کردیم و آن احساسات را به دلایل مختلف درون خودمان پنهان کردیم و اجازه‌ی تجربه و بروز به آن ندادیم. این احساسات درون ما ذخیره شدند و حال در رابطه عاطفی فعلی‌مان به ناگاه خود را نشان می‌دهند. در این نقطه است که گاه از افراد درگیر رابطه عاطفی می‌شنویم که طرف مقابلم مثل روز اول رابطه‌مان نیست. در حالی که رابطه همان رابطه است و تنها تفاوت این است که علاوه بر حس مثبت عشق، احساسات دیگری نیز دارند خود را نشان می‌دهند که اگر نسبت به آنها آگاهی نداشته باشیم، می‌تواند رابطه عاطفی را عامل تهدید سلامت روان ما کند. برای به دست آوردن این آگاهی، روان درمانی می‌تواند مسیری برای دستیابی به آن باشد.

“اوایل اصلا این شکلی نبود”: رابطه عاطفی و ترس از تغییر آن.

۲ اردیبهشت ۱۳۹۹ ۱ دقیقه ۲ ۲۰

نشسته بود کنارم و با بغض سنگینی که به سختی به  او اجازه نفس کشیدن می‌داد گفت: “-اوایل اصلا این...

فرزانه ابراهیمی

در بستر رابطه عاطفی، سری به خود بزنیم!

وقتی وارد رابطه عاطفی می‌شویم، برخی افراد این تفکر را دارند که طرف مقابل‌شان را تغییر دهند. بیشتر ما در انتظار تغییر رفتار افراد مهم زندگی‌مان مثل خواهر، برادر، پدر و مادرمان هستیم اما مسئله این است که ما فقط می‌توانیم اگر بخواهیم خودمان، و نه دیگری، را تغییر دهیم. این تمایل در رابطه عاطفی نیز به چشم می‌خورد. در صورتی که رابطه‌ای که با این هدف شروع شود نه تنها رابطه‌ی اصیلی نخواهد بود، بلکه سلامت روان را نیز به مخاطره می‌اندازد. تلاش برای تغییر طرف مقابل، فقط ما را از شریک عاطفی‌مان دور می‌کند.

تمرین کنیم که بر خودمان متمرکز باشیم تا این‌که مدام ذره‌بین را به سوی طرف مقابل‌مان نگه داریم و موشکافانه او را در رابطه‌ی عاطفی بررسی کنیم. وقتی خودمان را بهتر بشناسیم و به ویژگی‌هایمان در بستر رابطه عاطفی آگاه‌تر باشیم، کمتر تمرکز را بر طرف مقابل‌مان قرار می‌دهیم و صبورتر خواهیم شد و در سایه این صبوری به صمیمیت بیشتری در رابطه‌مان دست خواهیم یافت. معمولا تعارضات در رابطه وجود دارد و اگر این تعارضات بیشتر از سطح تحمل و ظرفیت روانی ما است، نیاز است با روان درمانی مورد بررسی قرار گیرد تا با ظرفیت روانی ما متناسب شود. 

درباره‌ی رابطه‌ی عاطفی مقالات بیشتری بخوانید:

• بایگانی «روابط عاطفی» در سایت کلینیک آگاه
• مشکلات ارتباطی و دلبستگی؛ مانعی برای رابطه‌ی لذت‌بخش
• برابری روانشناختی: سهم برابر در حفظ رابطه عاطفی