اختلال تجزیه هویت چیست؟

تا کنون برای شما پیش آمده بشنوید فردی چند شخصیتی است؟ یا در داستان ها و فیلم ها با این اصطلاح برخورد داشته اید؟ مقاله امروز به این موضوع اختصاص دارد. “اختلال هویت تجزیه ای یا Dissosiative identity disorder”. در زبان عامیانه به چند شخصیتی بودن شناخته می شود. برای درک بهتر این اختلال تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

این اختلال در طبقه بندی اختلالات تجزیه ای قرار دارد. طبقه ای که مشخصه ی اصلی آن وجود شکاف یا گسست هایی در عملکرد های روانشناختی می باشد. یعنی شخص حس یکپارچگی هویت و کنترلش بر اعمال، رفتار، گفتار، هیجانات، آگاهی، ادراک خود را از دست می دهد.

دو ملاک مهم برای شناخت اختلال هویت تجزیه ای

ملاک اول شکاف های هویتی هستند. یعنی چند حالت هویتی مجزا و گاهی متضاد با هم در این افراد وجود دارد. معمولا آسیب های سخت دوره کودکی به عنوان ریشه این اختلال عنوان می شوند. این هویت ها در زمان های پر استرس تناوب چرخشی بیشتری پیدا می کنند. از یک هویت کارمند به تاجر بین المللی و از یک مرد متاهل به فردی مجرد و… . نکته جالب توجه این است که علایق، عقاید و رفتار این هویت ها نیز متفاوت هستند. بسته به شرایط، یکی از این هویت ها به عنوان هویت غالب در می آید. هویت این افراد تمامیت و یکپارچگی معمول زندگی روزمره را از دست می دهد.

و اما ملاک دوم این اختلال مشکلات حافظه ای این افراد است. حافظه دور مثل خاطرات زندگی شخصی، حافظه اخیر مثل وقایع چند روز گذشته و حافظه جاری زندگی روزمره در این افراد دچار مشکل می شود. علامتی که بر خلاف علایم قبل که بیشتر نمود ذهنی داشتند، توسط اطرافیان و دوستان دیده می شود. این علامت اغلب مورد انکار خود فرد قرار می گیرد. فلش بک های تجزیه ای یا بازگشت های ناگهانی به گذشته رویدادی است که طی آن یا پس از آن فرد چیزی به خاطر نمی آورد.

گریز تجزیه ای

گریز تجزیه ای به این معناست که فرد به ناگهان خانه و کاشانه و کار خود را رها کند. به شهر دیگری برود. با هویتی دیگر از هویت های خود زندگی کند. این حالت در مجموعه اختلالات تجزیه ای نادر اما در اختلال هویت تجزیه ای شایع است.

نکته های جالب توجه در اختلال هویت تجزیه ای

حس تسخیر شدگی یا مدیوم بودن در این افراد گزارش می شود. به این معنا که حس می کنند کنترلی بر اعمال و رفتار و… خودشان ندارند. فردی از بیرون آن ها را هدایت می کند. مسخ شخصیت و واقعیت از جمله تجربیات این افراد است. به تماشا کردن خود از بیرون به عنوان سوم شخص، حس غیر واقعی بودن ، جدا شدن از خود و حس تغییر بدن مسخ شخصیت گفته می شود. به حس غیر واقعی بودن و جدا شدن از محیط اطراف مسخ واقعیت گفته می شود. در برخی فرقه ها و آیین ها نیز این حالات در حین اعمال مذهبی و عرفانی در افراد به وجود می آید اما جنبه اختلال به خود نمی گیرد.

مراقب باشیم چرا که…

همه ما در زندگی روزمره ممکن است حداقل یک بار، علایم اختلال هویت تجزیه ای را تجربه کرده باشیم. نکته مهم این هست که وقتی علایم شکل تکرار شونده پیدا می کنند و باعث مشکل در فعالیت های روزمره ما می شوند یا حتی رنج شخصی به دنبال دارند به عنوان اختلال شناخته می شوند . در این صورت نیازمند درمان حرفه ای به کمک یک روانشناس خوب هستند.

ضربه های روانی؛ آغازگرهای بی رحم اختلال تجزیه ای

آغازگر اختلال تجزیه ای ضربه های روانی هستند. آسیب های دوران کودکی، سانحه ی رانندگی، تجربه ی دردناک مورد تجاوز قرار گرفتن، همه و همه مصداق ضربه های روانی هستند. گاهی ردی واضح ازضربه ی روانی یا حادثه ی آسیب رسان دیده نمی شود. سابقه ای طولانی از مورد بی توجهی، سو استفاده عاطفی و غفلت هیجانی قرار گرفتن کافی است تا قدم به وادی اختلال تجزیه ای بگذاریم.

طبقه بندی اختلال تجزیه ای:

در مقاله پیشین تحت عنوان اختلال هویت تجزیه ای را بهتر بشناسیم، به یکی از انواع اختلال تجزیه ای پرداختیم. این طبقه شامل اختلالات دیگری نیز می باشد که یک به یک آن ها را با هم بررسی خواهیم کرد. از جمله؛ _مسخ شخصیت _مسخ واقعیت _فراموشی تجزیه ای _دیگر حالات جالب توجه

گرگور سامسا و تجربه ی اختلال تجزیه ای

اگر نگاهی به داستان مسخ اثر کافکا انداخته باشید، می دانید که داستان از چه قرار است. گرگور سامسا شخصیت اصلی داستان تحت فشار روانی بسیاری قرار گرفته است. از هر سو متحمل استرس زیادی است.بدون آن که سوپاپ اطمینانی برای خروج این حجم از استرس و فشار روانی وجود داشته باشد. چیزی نمانده دیوانه شود. چاره چیست؟ دیوانه نمی شود، بلکه به یک حشره تبدیل می شود! از این به بعد این گریگور خسته و درمانده نیست که مجبور است تمامی این فشارها را تحمل کند بلکه یک سوسک این وظیفه ی سنگین را به عهده می گیرد. راه حلی خلاقانه اما آسیب رسان… او دچار مسخ شخصیت، یکی از انواع اختلال تجزیه ای شده است.

مسخ شخصیت

همه ی ما برهه هایی از فشار روانی و استرس زیاد را تجربه کرده ایم. تا جایی که چیزی نمانده از پا دربیاییم. همان شرایطی که گرگور در آن قرار گرفته بود. این شرایط زمینه ایجاد نوعی از اختلال تجزیه ای به نام مسخ شخصیت را ایجاد می کند. مسخ شخصیت یعنی “من” از پا در می آید. دروازه های شخصیت در برابر هجوم فشار های سنگین زندگی تاب نمی آورند. ساختار روانی تجزیه می شود. راه حل “من”چیست؟ به بیرون از دژ ساختار روانی می گریزد. نظاره گر تجزیه شدن این قلعه است. در این شرایط، او و ساختار روانی تجزیه شده اش دو بخش جداگانه هستند. “منِ” نظاره گر و ساختار روانی که در حال تجربه ی تجزیه شدن است. احساس تعلق و ارتباطی بین این دو بخش همواره به هم تنیده، در زمان تجربه مسخ شخصیت وجود ندارد.

مسخ واقعیت

راه حل دیگری نیز وجود دارد! به هنگام هجوم لشکر فشارهای روانی، خاطرات دردناک و هیجانات فرسایش دهنده ی همراه آن ها، می توانیم دنیا و آن چه در آن است را مثل افسانه ای ببینیم؛ صحنه های غیر واقعی و مه آلود از زندگی و اطرافمان… “من” در یک رویا به سر می برد. رویایی که درد زیستن و زندگی را می کاهد. زندگی که از قضا گاهی به شدت نیز بی رحم و آسیب رسان می شود. آسیب هایی که از تحمل ساختار روانی ما خارج هستند. به درد آلوده و خانمان بر اندازند. این گونه است که مسخ واقعیت در‌ اختلال تجزیه ای تجربه می شود. مسخ واقعیت زهر تلخ واقعیت را چنان که هست می گیرد.

فراموشی تجزیه ای

ارسطو حافظه را به قفس و اطلاعات موجود در آن را به پرنده تشبیه می کند. او می گوید یا پرنده در قفس است و به راحتی به آن دسترسی داریم. یا پرنده در قفس است و در میان بقیه ی پرنده ها آن را نمی یابیم. یا اصلا پرنده از ابتدا وارد قفس نشده است. نوع دیگر فراموشی، فراموشی تجزیه ای است که ارسطو به آن اشاره ای نکرد. زمانی که پرنده در قفس است اما نمی خواهیم آن را بیابیم! حالتی که، به مراتب از فراموشی های معمولی پیچیده تر است. چرا که مربوط به تاریخچه ی به دردآلوده ی ضربه های روانی و حوادث آسیب رسان زندگی ماست. فراموشی تجزیه ای می تواند مربوط به یک رویداد خاص از زندگی، برهه ی زمانی خاص، یا شامل فراموشی کل تاریخچه زندگی و هویتمان شود.

فلش بک های تجزیه ای؛ بلیط های دو طرفه

طوفانی از حوادث دردناک سرزمین وجود ما را در نوردیده و به بخش هایی از ساختار روانی ما آسیب زده است! برای کنار آمدن با خاطرات دردناک پس از آن طوفان چه می کنیم؟ یک بلیط درجه یک می گیریم. خاطرات عذاب آور خود را به قعر ناهشیارمان می فرستیم. اما حواسمان نیست که این بلیط دو طرفه است! هر بار با کوچکترین نشانه ای از حوادث آسیب رسان، به تاریخچه ی دردناک و حوادث تلخ زندگی مان اجازه می دهد به هشیاری مان باز گردند. بار دیگر در مرکز تجربه ی اتفاقات دردناک زندگی مان قرار می گیریم. دردها و هیجانات سختی که در صندوقچه ی زمان پنهانشان کردیم تا نتوانند باز هم به روحمان زخم بزنند. اما آن ها هجوم می آورند و مجدداً ما را به وادی تجربه ی اختلال تجزیه ای می کشانند.

همچنین بخوانید: اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟

گریز تجزیه ای

ماجرای ما و دردهایی که ندیده و مرهم نگذاشته فرستاده ایم بروند به ناکجا آباد به این جا ختم نمی شود. گاهی خودمان هم ناهشیارانه سر از شهر و دیار دیگری در می آوریم. حالتی که نام گریز تجزیه ای را بر آن گذاشته ایم.

دیگر حالات جالب توجه دراختلال تجزیه ای

شست و شوی مغزی

در سریال ها و فیلم هایی که مربوط به جوامع کمونیستی و پلیسی هستند شاید دیده باشید که افراد را شست و شوی مغزی می دهند. اما چطور؟ معمولا وقتی افراد تحت فشارها و آموزش های طولانی و شدید نظامی، سیاسی و اعتقادی قرار می گیرند، توانایی تفکر انتقادی و صحیح را از دست می دهند. به ماشین هایی تبدیل می شوند که هر فکر و عقیده ای را که به خورد آن ها داده می شود بدون چون و چرا می پذیرند. تا جایی که آن فکر و عقیده را از آن خود می دانند. تعلیم دهندگان ، آن ها را در شرایط طاقت فرسایی قرار می دهند که منجر به فراموشی هویت قبلی و پذیرفتن هویت جدیدی است که مورد تایید صاحبان قدرت باشد. این حالت نیز جز اختلال تجزیه ای در نظر گرفته می شود.

خلسه تجزیه ای؛ حالتی دیگر از اختلال تجزیه ای

در آیین های عرفانی و مراسم مذهبی افراد دچار نوعی حالات از خود بی خود شدن می شوند. حالاتی که شبیه به حالات اختلال تجزیه ای هستند. اما این حالات در خلسه ی تجزیه ای مورد نظر ما نیست. خلسه ی تجزیه ای حالتی است که فرد به یک باره هشیاری خود را از دست بدهد یا حتی فلج شود. این حالت را نمی توان با آیین های عرفانی و مذهبی توجیه کرد و یکی از انواع حالات اختلال تجزیه ای است.

از رنج هایی که می بریم…

اختلال تجزیه ای داستان رنج هایی که می بریم، نیست! بلکه داستان رنج هایی است که آن ها را ادامه می دهیم. زخم هایی که دیگران یک روز بر روح و جان ما زده اند، بی رحمی هایی که زندگی بر ما رواداشته و اینک ما نیز آن ها را بر خود روا می داریم. ما نه به تنهایی می توانیم و نه می خواهیم باور کنیم که این خاطرات درد زا نه پاره هایی بی ارتباط به هم که تکه هایی از چهل تکه ی وجود خودمان هستند! ما آن ها را فراموش نمی کنیم. بخشی از خودمان را فراموش می کنیم. این بخش زنده است. نفس می کشد. هر از گاهی فریاد های کمک خواهی سر می دهد. آشفتگی و سردرگمی ایجاد می کند، شاید دیده شود اما تنها فریاد رس ممکن آن ها نادیده می گیرد.