گسلایت چیست؟ آشنایی با روش‌های مرسوم گسلایتینگ

این مقاله توسط روانشناس، دکتر مهشید عزیزی از نظر تخصصی بررسی و تایید شده است

احتمالا تا حالا باید برایتان پیش آمده باشد که در بحثی وقتی حق با شماست فرد مقابلتان اصطلاحا توپ را در زمین شما می‌اندازد. یعنی علاوه بر اینکه مسئولیت اشتباهش را بر عهده نمی‌گیرد، شما را مقصر این اتفاق می‌داند و جوری رفتار می‌کند که انگار شما متوجه واقعیت آن مسئله نیستید. در این مواقع شما به قدرت قضاوت و تفکرتان شک کرده و به مرور زمان خود واقعیتان را از دست می‌دهید. برای مقابله با چنین شرایطی کمک گرفتن از روانشناس خوب و متخصص می‌تواند به شما کمک کند. کلینیک روانشناسی آگاه با درمانگران متخصص در این زمینه می‌تواند راهنمای شما باشد.

گسلایت چیست؟

اصطلاح «گسلایت کردن» از یک فیلم معروف‌ در سال 1944 با ‌عنوان «گسلایت» (gaslight-نورگاز) گرفته شده است. نقش منفی فیلم (چارلز بویر)، نور گاز را زیاد و کم می‌کند و وقتی همسرش این را می‌بیند، تلاش می‌کند او را متقاعد کند کم و زیاد شدن نور گاز، ساختۀ ذهن همسرش است و واقعیت ندارد. به همین واسطه باعث شد همسرش احساس کند دیوانه شده است.
گسلایت کردن اصطلاحا به زمانی گفته می‌شود که فرد مقابل به‌گونه‌ای رفتار می‌کند که انگار شما از لحاظ روانی بی‌ثبات، غیرمنطقی و غیرقابل‌اعتماد هستید. حرف‌های گسلایت‌کننده شما را نسبت به خود مشکوک می‌کند؛ طوری‌که ممکن است به واقعیتی که پیش‌آمده و به قدرت تفکر و تحلیل خود شک کنید.
به‌عنوان مثال فرض کنید با دوستی قرار گذاشتید و او با نیم‌ساعت تاخیر سر قرار حاضر می‌شود. شما بابت این تاخیر دلخور می‌شوید و دلخوری خود را بازگو می‌کنید. منطقی‌ترین کار در این موقعیت این است که دوست شما اشتباه خود را پذیرفته و از شما عذرخواهی کند. اما اگر به‌عنوان مثال دوست شما بگوید:”تو خیلی حساسی، از کاه کوه نساز”؛ دراین موقعیت شما گسلایت شده‌اید؛ یعنی طرف مقابل نه‌تنها زیر بار اشتباه خود نرفته است، بلکه احساس ناراحتی شما را هم بی‌اعتبار می‌کند. انگار که ایراد کار حساسیت بیش‌ازحد شماست نه تاخیر او. یا مثلا در نظر بگیرید در موقعیتی با فردی بحث می‌کنید و او به شما بی‌احترامی و توهین می‌کند؛ سپس می‌گوید:”اگر منو عصبانی نمی‌کردی، اینو نمی‌گفتم، توی دعوا حلوا پخش نمی‌کنن”. هرکس می‌داند در هربحثی فارغ از اینکه حق با چه کسی است، حد و مرزها باید نگه داشته شوند. این تقصیر ما نیست که عصبانی می‌شویم اما نسبت به واکنش خود در برابر عصبانیتمان مسئولیم.

گسلایتینگ در روانشناسی

گسلایت در روانشناسی نوعی آزار روانی است که در آن گسلایت‌کننده باعث می‌شود فرد مقابل به سلامت عقل، خاطرات یا درک خودش از واقعیت شک کند. افرادی که گسلایت می‌شوند ممکن است احساس سردرگمی، اضطراب کنند و دیگر به خودشان و آن‌چیزی که اتفاق افتاده است اعتماد نداشته باشند.
عمل گسلایت با خودشیفتگی عجین شده است. فرد خودشیفته مسئولیت اشتباهات خود را نمی‌پذیرد زیرا در ذهن او کسی که اشتباه می‌کند کامل نیست. پس نقص را در خود نمی‌پذیرد. اگر اشتباهی پیش بیاید قطعا مقصر فرد مقابل است؛ زیرا خود فردی کامل و از هر اشتباهی مصون است. بحث با اینگونه افراد عملا کوبیدن میخ آهنی بر سنگ است. او نمی‌تواند بپذیرد اشتباه کرده است به ‌همین ‌خاطر هرطور شده با بازی‌های کلامی و روانی توپ را در زمین طرف مقابل می‌اندازد؛ طوری که ممکن است در پایان خودتان را در حال معذرت‌خواهی کردن از فرد خودشیفته و گسلایتر ببینید.

روش های مرسوم گسلایت

در زیر برای شناخت بیشتر گسلایت 10 روش گسلایت را به شما معرفی خواهیم کرد:

1. دروغ‌های آشکار

فرد آشکارا به شما دروغ می‌گوید و شما متوجه آن می‌شوید؛ اما زیر بار دروغ خود نمی‌رود و باعث می‌شود که شما نسبت به خود و ساده‌ترین چیزها شک کنید.

2. انکار:

شما دقیقا می‌دانید که فرد چه گفته است. اما فرد گسلایتر می‌گوید که هیچگاه چنین حرفی نزده و از شما می‌خواهد که اثبات کنید آن حرف را زده است. شما حافظه خود را زیر سوال می‌برید. به خود می‌گویید شاید او راست می‌گوید. واقعیت خود را زیر سوال می‌برید و واقعیت فرد گسلایتر را می‌پذیرید.

3. از چیزی که دوست دارید علیه شما استفاده می‌کند:

این یک بازی روانی است که گسلایتر از آن استفاده می‌کند. فرد گسلایتر شما و چیزهایی که به آن‌ها علاقه دارید را زیر سوال می‌برد. برای مثال شما به شغل خود علاقه دارید فرد گسلایتر مشکلات و نقطه ضعف‌های شغلتان را به رویتان می‌آورد یا مثلا شما عاشق فرزندان خود هستید. فرد گسلایتر کاری می‌کند که فکر کنید هیچوقت نباید بچه دار می‌شدید.

4. خودتان را از دست می‌دهید

قربانی گسلایت به مرور زمان به فرد دیگری تبدیل می‌شود. اعتماد به نفسش را از دست می‌دهد. و واقعیت آن‌ها تبدیل به واقعیت گسلایتر می‌شود.

5. حرف و عمل متناقض است

یک فرد گسلایتر با صحبت‌هایش جوری وانمود می‌کند که نگران ظرف مقابل است اما در عمل اصلا چنین چیزی نیست. به عبارتی حرف و عمل گسلایتر متناقض است.

6. عشق و چاپلوسی:

یک گسلایتر دائما شخصیت فرد مقابل را تخریب و سپس او را از محبت پر می‌کند و آنقدر این چرخه را ادامه می‌دهد که فرد دیگر آزار فرد گسلایتر را اذیت‌کننده نمی‌داند.

7. سردرگمی:

یک گسلایتر دائما به شما احساس گیجی و سردرگمی می‌دهد؛ طوریکه شما را برای پیدا کردن واقعیت درمانده و ناامید می‌کند. همینطور که شما در حال جست‌وجوی واقعیت هستید آن‌ها بیشتر از شما سو‌ء‌استفاده می‌کنند.

8. فرافکنی

گسلایتر توپ را در زمین فرد مقابل می‌اندازد. مثلا اگر خودشان خیانت کرده و دروغ گفته باشند فرد مقابل را به دروغگویی و خیانت عاطفی متهم می‌کنند. قربانی گسلایت احساس می‌کند دائماً باید از خود برای کارهایی که انجام نداده دفاع کند.

9. تو دیوانه‌ای!:

گسلایتر می‌داند که قربانی، منطق خود را زیر سوال می‌برد. او همچنین می‌داند که قربانی به دنبال حقیقت است. از این رو هنگامی که آن‌ها فرد قربانی را دیوانه خطاب می‌کنند، فرد قربانی حرفشان را باور می‎‌کند. گسلایتر حتی قربانی را جلوی دیگران دیوانه جلوه می‌دهد. از این رو اگر قربانی برای کمک به دیگران مراجعه کند، به احتمال زیاد آن‌ها قربانی را باور نمی‌کنند.

10. همه جز خودش دروغ می‌گویند:

گسلایتر فرد مقابل را قانع می‌کند که همه علیه او هستند و همه دروغ می‌گویند. چنین اقدامی واقعیت را در چشم فرد قربانی تار کرده و او را به گسلایتر وابسته‌تر می‌کند.

چطور گسلایتینگ را بشناسیم؟

اگر اغلب احساس می‌کنید در ارتباط با طرف مقابلتان از وقایع مطمئن نیستید و به خود شک دارید، برای تأیید خاطرات خود از دیگران کمک می‌گیرید، در تصمیم‌گیری‌های ساده به شخص دیگری تکیه می‌کنید، این ممکن است به دلیل گسلایت در رابطه باشد. در ادامه برای شناخت بیشتر گسلایتینگ به علائم آن می‌پردازیم.

علائم گسلایت

تشخیص علائم گسلایت برای قربانیان گسلایت مشکل است. آن‌ها ممکن است به فرد آزاردهنده اعتماد کنند یا باور کنند که به نوعی مقصر هستند. به عنوان مثال ممکن است متقاعد شوند حافظه ضعیفی دارند، بیش از حد حساس هستند یا موقعیتی را اشتباه تعبیر کرده‌اند. برخی از نشانه‌های احتمالی که نشان می‌دهد فردی دچار گسلایت شده است عبارتند از:

• احساس عدم اطمینان از ادراک خود
• مکرراً سؤال می‌کنند که آیا چیزها را به درستی به یاد می‌آورند یا خیر (به حافظه خود شک می‌کنند)
• فکر می‌کنند غیر منطقی یا “دیوانه” هستند
• احساس بی‌کفایتی، عدم اعتماد به نفس، یا بی‌ارزش بودن
• به طور مداوم از فرد گسلایتر عذرخواهی می‌کند
• دفاع از رفتار فرد آزاردهنده در برابر دیگران
• گوشه‌گیری یا منزوی شدن

تاثیر گسلایتینگ بر روابط

• گسلایتینگ تهدیدی برای سلامت روان شما است. گسلایت می‌تواند کاری کند که شما سلامت عقل خود شک کنید و همچنین تشخیص حقیقت از دروغ را دشوار می‌کند. روابط ناسالم و وابسته‌ای ایجاد می‌کند که ترک آن غیر ممکن به‌نظر می‌رسد. در ادامه چند تاثیری که gaslight بر رابطه می‌گذارد را بررسی کردیم:
• از دست دادن اعتماد: اعتماد دوباره پس از گسلایت شدن توسط پارتنر ممکن است دشوار باشد. در طول این سوء‌استفاده عاطفی، تمام اعتماد فرد از بین می رود. ممکن است تشخیص واقعیت و حقیقت برای فرد مشکل می‌شود.
• احساس دیوانه بودن: هنگامی که شما مورد گسلایت قرار می‌گیرید، شریک زندگی شما ممکن است از عباراتی مانند “دیوانه” و “احمق” استفاده کند. آن‌ها شما را وادار کنند خودتان و سلامت روانتان را زیر سوال ببرید.
• مشکل در درمان: تراپی ممکن است با مشکلاتی رو‌به‌رو شود زیرا که تشخیص گسلایتینگ برای شما دشوار است. اگر قربانی گسلایت هستید ممکن است رفتار پارتنرتان از نظر شما اشتباه به نظر نرسد. شما حتی ممکن است از اینکه هنوز به شما اهمیت می‌دهد احساس قدردانی کنید. ممکن است اگر به دنبال درمان باشید کاری کنند که احساس گناه کنید؛ به عنوان مثال ممکن است بگوید: “تو نسبت به من و رابطمون ناسپاسی که فکر می‌کنی تورو آزار میدم و می‌خوای از کسی کمک بگیری. من همیشه به فکر تو بودم”.

همچنین بخوانید: ۵ سبک ارتباطی و نحوه به کار بردن آنها

راه‌های پیشگیری و مقابله با گسلایت

خوشبختانه، منابع زیادی در دسترس هستند که می‌توانند به مقابله با فرد گسلایتر به شما کمک کنند. در ادامه بر اساس نوشتار منتشرشده در وبسایت دانشگاه میدل‌جورجیا به این راه‌ها اشاره می‌کنیم:

1. در صورت امکان، تماس و مکالمه را با آن‌ها به حداقل برسانید. بهتر است تا حد امکان اطلاعات کمتری به آن‌ها ارائه دهید زیرا اطلاعاتی که با آ‌ن‌ها به اشتراک می‌گذارید در نهایت علیه شما استفاده می‌شود. قطع رابطه با گسلایتر بدون شک بهترین انتخاب برای شما خواهد بود.
2.  به جای عصبانی شدن، ناامیدی و دفاع از خود در برابر اتهامات گسلایتر بهتر است آرام و بی‌تفاوت بمانید. درگیر نشدن با آن‌ها یا آشکار نکردن احساسات نشان می‌دهد شما اعتماد به نفس و خودکنترلی دارید. گسلایتر می‌خواهد شما ناراحت شوید، زیرا ناراحتی شما به آن‌ها کمک می‌کند تا شما را بیشتر تضعیف کند.
3. اگر گسلایتر تلاش می‌کند شما را زیر سوال ببرد از او بخواهید منظورش را واضح بگوید. مثلا بگویید: “من دقیقا یادمه که این رو گفتم، ولی تو میگی که نگفتی. میشه بیشتر توضیح بدی؟ چون من به وضوح یادمه که اون حرف رو زدم”. آرامش خودتان را حفظ کنید و روی موضع خود بایستید. اگر آن‌ها تسلیم نمی‌شوند و فقط مخالفت می‌کنند، دیگر بحث نکنید و بی‌تفاوت باشید.
4. اطراف خود را با دوستان، خانواده و همکاران سالم و قابل اعتماد احاطه کنید. صحبت با تراپیست را جدی بگیرید؛ زیرا قطعا یک تراپیست می‌تواند راه‌های مقابله‌ای را به شما بیاموزد.
5. به خود اعتماد کنید و به نقاط قوت و ویژگی‌های مثبت خود فکر کنید. هیچکس نمی‌تواند رفتار و افکار شما را کنترل کند مگر اینکه خودتان اجازه دهید.
6. می‌توانید یک دفتر خاطرات داشته باشید و آن را مرور کنید تا به خودتان اطمینان دهید که آنچه شنیدید، دیدید و تجربه کردید درست است.

چطور به قربانی گسلایتینگ کمک کنیم؟

گسلایترها معمولا قربانیان خود را منزوی می‌کنند، بنابراین حفظ یک سیستم پشتیبانی قوی برای قربانیان بسیار مهم است. فرد گسلایت شده را تشویق کنید تا با دوستان و خانواده در ارتباط بماند. شبکه‌ی ارتباطی او را با افرادی که می‌توانند حمایت عاطفی کنند تقویت کنید. خودتان هم سعی کنید در کنار او بمانید و آگاهی خود را نسبت به راه‌های مقابله‌ای با گسلایت بالا ببرید تا بتوانید اطلاعات خود را به فرد قربانی انتقال دهید. گسلایت یک شکل مخرب از سوء‌استفاده عاطفی است که می‌تواند زخم‌های ماندگاری بر روی قربانیان خود به جای بگذارد.

جمع بندی

در مجموع، گسلایتینگ یک فرآیند ناامیدکننده و دردناک است. اما برای مقابله با این فرایند ناعادلانه و بی‌رحمانه راه‌هایی وجود دارد، که می‌توانید قدرت خود را نشان دهید و با آن مقابله کنید. شما در نهایت این قدرت را دارید که افکار، احساسات و رفتارهای خود را کنترل کنید. این کنترل و قدرت در زمان‌های سخت در برخورد با یک گسلایتر از شما محافظت خواهد کرد.