راهکارهای افزایش صمیمیت در خانواده
این مقاله توسط دکتر حمیده نقیبی از نظر تخصصی بررسی و تایید شده است.
حتی اگر گوشت هم را بخوریم، استخوان هم را دور نمی‌ریزیم! این جمله را دربارۀ فامیل و افراد هم‌خون به کار می‌بریم اما برای خیلی از افراد «خانواده» چنین حکمی دارد. تا حالا به فضای خانواده‌تان توجه کرده‌اید؟ وقتی به خانواده فکر می‌کنید چه حسی پیدا می‌کنید؟ برای بعضی افراد خانواده حس تعلق و امنیت را تداعی می‌کند، برای برخی دیگر خانواده محل تنش و منبع اعصاب‌خردی. یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار روی سلامت روان‌شناختی ما فضایی است که در خانواده تجربه می‌کنیم.
صمیمیت در خانواده کمک می‌کند به اعضای خانواده‌مان احساس تعلق کنیم. بخواهیم دشواری‌هایمان را با آن‌ها در میان بگذاریم و از حمایتشان برخوردار شویم. همانطور که تولستوی می‌گوید خانواده‌های خوشبخت شبیه هم هستند اما خانواده‌هایی که خوشبخت نیستند انواع مختلفی دارند!
در این مقاله از وبسایت کلینیک آگاه تلاش می‌کنیم با بیان داستان خانواده‌ای ناخرسند، راهکارهایی را که باعث افزایش صمیمیت در خانواده می‌شوند پیدا کنیم.
خانوادۀ آقای هاشمی، خانواده‌ای پرتعارض
آقای هاشمی که اسمش را مهدی می‌گذاریم، 18 سال پیش با مریم ازدواج کرد. ازدواج آن‌ها سنتی بود و همانطور که از ازدواج‌های چند سال پیش می‌شناسیم، مریم و مهدی بعد از ازدواج فرصت پیدا کردند یکدیگر را بهتر بشناسند. سینا و سمیه دو فرزند این خانواده هستند که با فاصلۀ دو سال از یکدیگر به دنیا آمده‌اند. چالش‌های اقتصادی مختلفی در طی این سال‌ها خانواده را تحت تاثیر قرار داده اما توانسته‌اند اوضاع خانواده را در حد متوسطی پیش ببرند.
مهدی (پدر خانواده) زمان زیادی را به کارش اختصاص می‌دهد. در طول سال‌ها علاوه‌بر شغل اداری‌اش، عصرها به کار آزاد اشتغال داشته است. برای مهدی حرف زدن دربارۀ احساسات بی‌اهمیت است و همیشه حوصله‌اش از حرف‌های مریم سر می‌رود.
مریم زنی خانه‌دار است که به دلیل پیشینۀ خانوادگی‌اش، سبک دلبستگی اضطرابی (دل‌مشغول) دارد. او نیاز دارد مدام با مهدی ارتباط برقرار کند و وقتی با برخورد سرد او مواجه می‌شود احساس سرخوردگی می‌کند. رابطۀ مهدی و مریم تعارض‌آمیز است و همین تعارض‌ها باعث شده دو فرزندشان سبک‌های دلبستگی متفاوتی داشته باشند.
سمیه به‌عنوان فرزند بزرگتر خانواده معمولا بین پدر و مادرش میانجی‌گری می‌کند. او که حس می‌کند از هر دو والدش دور افتاده و فاصلۀ عاطفی عمیقی با آن‌ها دارد تلاش می‌کند رضایت هر دو طرف را به دست بیاورد. همچنین تمایلات اجتنابی‌اش باعث می‌شود نتواند از نیازهایش حرف بزند و از حمایت آن‌ها برخوردار شود.
سینا به‌عنوان فرزند دوم خانواده سعی می‌کند فاصله‌اش را از خانواده حفظ کند. او خودش را درگیر بحث‌ها و تعارضات نمی‌کند. بحث‌های خانوادگی را بی‌نتیجه می‌داند و چون هیچوقت شاهد ارتباط موثری بین اعضای خانواده‌اش نبوده، می‌کوشد خودش را از آنان دور نگه دارد. سینا تمام مدت درس می‌خواند و بیش از هر چیز نگران وضعیت تحصیلی و آیندۀ شغلی‌اش است.
جو خانوادۀ آقای هاشمی متشنج است و اصلا شبیه چیزی نیست که در کتاب اجتماعی می‌خواندیم! مهدی درگیر اعتیاد به کار است و البته می‌گوید به خاطر فشارهای اقتصادی چارۀ دیگری هم ندارد. مریم هم تنهایی و اضطرابش را با کنترل فرزندانشان پر می‌کند. پرس‌وجوها و نگرانی‌های او بحث‌ها و تعارضات بیشتری به خانوادۀ آقای هاشمی اضافه می‌کند.
نقش مشاوره خانواده در بهبود روابط خانواده
خانوادۀ هاشمی می‌توانند در بستری امن دربارۀ نیازها و تعارضاتشان حرف بزنند. شاید لازم باشد مشاور خانواده ابتدا با هر یک از آنان جلساتی فردی برگزار کند. در مثالی که گفتیم:
مهدی ممکن است دربارۀ نیازش به کار و اجتنابش از فضای خانواده حرف بزند. اجتناب‌ناپذیر است که او باید کار کند اما ممکن است جدای از مسائل اقتصادی، او در حال فاصله گرفتن از اعضای خانواده و اجتناب از صمیمیت باشد؟
مریم ممکن است دربارۀ ناکامی‌هایش در رابطه با مهدی حرف بزند. اینکه چقدر احساس مهم نبودن می‌کند و چه حسرت‌هایی دارد و با کمک درمانگر، احساساتش را به تجربیات کودکش‌اش وصل کند که چطور والدین بی‌ثباتش نمی‌توانسته‌اند احساس امنیت و دوست‌داشتنی بودن را به او منتقل کنند.
سمیه ممکن است از احساس انزوا و ترس همیشگی‌اش از درگیری و عصبانی شدن بگوید و سینا نگرانی‌های تحصیلی و شغلی‌اش را به اشتراک بگذارد.
دریافت مشاوره خانواده آنلاین
راهکارهای ایجاد صمیمیت در اعضای خانواده
در ادامه با کمک وبسایت helpguide، به بیان راه‌حل‌هایی می‌پردازیم که مشاور خانواده می‌کوشد در تقویت‌شان به اعضای خانواده کمک کند:
-
نگاه کردن به خودمان
اینکه بتوانیم وضعیت عاطفی‌مان را در نظر داشته باشیم به تقویت روابطمان کمک می‌کند. اینکه متوجه باشیم عصبانیت، غم یا ناامیدی را تجربه می‌کنیم و دیگران را مقصر احساسات‌مان ندانیم. رفتار دیگران نیز ناشی از احساسات و افکار آن‌هاست. با کنجکاوی دربارۀ یکدیگر و درک بهتر هم می‌توانیم فضای بهتری برای برطرف کردن نیازهایمان پیدا کنیم.
-
تقویت مهارت‌های ارتباطی
مهارت‌های ارتباطی شامل طیف گوناگونی از مهارت‌ها هستند که برای شکل‌گیری‌شان به صرف زمان و تمرین نیاز است. مهارت‌های ارتباطی کمک‌کننده به اعضای خانواده، این است که نسبت به یکدیگر کنجکاو باشند، به یکدیگر گوش بدهند، از هم سوال بپرسند و از افکار و احساساتشان حرف بزنند بدون اینکه دیگری را متهم یا سرزنش کنند.
-
بررسی سبک‌های دلبستگی
تاثیرات سبک‌های دلبستگی بر روابط بین فردی زیاد است. بنابراین لازم است مشاور خانواده یا درمانگر زمانی را به بررسی پویایی‌های دلبستگی و تاثیرات آن‌ها بر یکدیگر بگذارد. همچنین به اعضای خانواده کمک کند بتوانند الگوهای دلبستگی‌شان را بهتر ببینند، از ریشه‌های آن آگاه شوند و تلاش کنند به سمت دلبستگی ایمن حرکت کنند.
-
پرداختن به پویایی‌های روابط والدین
روابط والدین با یکدیگر پیشینه‌هایی دارد و به دلیل پدر و مادر بودنشان از اهمیت زیادی برخوردار است. به همین خاطر لازم است زمانی برای شناخت و تغییر پویایی آن گذاشته شود.
در مثالی که گفتیم، لازم است مهدی بتواند به حرف‌های مریم گوش بدهد، بدون اینکه احساساتش را پس بزند. همچنین مریم لازم است بتواند فضای مورد نیاز مهدی را در اختیار او قرار بدهد و سرش را با احساسات زیاد و شدید شلوغ نکند.
-
همدلی کردن
صمیمیت از طریق همدلی اتفاق می‌افتد. همدلی همیشه کار آسانی نیست. گاهی‌اوقات همدلی کردن یعنی بتوانیم به احساسات و افکاری گوش بدهیم که به نظرمان اصلا درست نمی‌آیند! اینکه بتوانیم موقعیت را از چشم دیگران ببینیم و حس کنیم چه چیزهایی باعث شده اینطور فکر کنند و رفتار کنند باعث می‌شود احساس نزدیکی کنیم. علیرغم تفاوت‌ها همگی انسانیم و احساسات مشابهی تجربه می‌کنیم.
-
باز بودن به تغییرات
انسان‌ها در طول زمان تغییر می‌کنند و نیازهای متفاوتی دارند. شناختن یکدیگر به این معنا نیست که دیگر تغییری در کار نیست! شناخت ما از یکدیگر لازم است منعطف باشد. در سایۀ چنین پذیرا بودنی می‌توانیم ابعاد گوناگون خود را تجربه کنیم و به دنیای درونی‌مان کنجکاو باشیم.
-
تقویت همکاری برای حل مسائل
مسائل مختلفی ممکن است سد راه خانواده‌ها شوند. ممکن است چالش‌های تحصیلی سینا، تصمیمات اقتصادی مثل تغییر محل زندگی یا خرید ماشین به همفکری و همکاری نیاز داشته باشد.
اینکه اعضای خانواده بتوانند از نیازها و پیشنهاداتشان حرف بزنند و باهم همفکری کنند می‌تواند فضای صمیمی و زیبایی بین اعضا ایجاد کند. فضایی صمیمی که همه می‌توانند خودشان را ابراز کنند، شنیده شوند و در تصمیمات کلیدی نقش داشته باشند.
حل و فصل مشکلات خانوادۀ آقای هاشمی
با پیگیری فرایند مشاورۀ خانواده و روان‌درمانی فردی اعضای خانواده آن‌ها در طول زمان تغییرات چشم‌گیری پیدا می‌کنند.
مهدی می‌توانند به حرف‌های مریم گوش بدهد، بدون اینکه حس آسیب‌پذیری تجربه کند. همچنین مریم می‌تواند فضای مورد نیاز مهدی را در اختیار او بگذارد. روابط عاطفی و جنسی‌شان بهتر می‌شود. مهدی علاقۀ بیشتری به بودن در کنار خانواده پیدا می‌کند و سعی می‌کند آخر هفته‌ها برنامه‌های تفریحی و وقت‌گذرانی با اعضای خانواده بریزد.
سمیه یاد می‌گیرد مجبور نیست میانجی والدینش باشد. آن‌ها لازم است مسائلی را خودشان حل کنند و فضایی هم برای ابراز نیاز و احساسات او در نظر بگیرند. سمیه کمتر احساس تنهایی می‌کند و دیگر از تنش و درگیری خانوادگی نمی‌ترسد. ارتباط او با پدرش بهتر شده و می‌تواند از تجربیات پدرش برای ورود به اجتماع کمک بگیرد.
سینا دیگر به دلیل استرس بالا خودش را مجبور نمی‌کند ساعات زیادی درس بخواند. تفریحات آخر هفته به او کمک کرده ارتباط بهتری با پدرش برقرار کند و بتواند در کنار درس خواندن، برنامه‌هایی برای بودن در کنار دوستانش بریزد. او اضطرابش را با سمیه در میان می‌گذارد و از تجربۀ سمیه کمک می‌گیرد تا بازدهی درس خواندنش را بالاتر ببرد.
فهم پویایی‌های عمیقی که بین اعضای خانواده در جریان است و تاثیری که رویشان دارد کمک می‌کند بتوانند الگوهای رایج را تغییر بدهند. مطمئنا خانوادۀ آقای هاشمی باز هم باهم بحث‌شان می‌شود و تنش‌هایی تجربه می‌کنند اما می‌دانند که باز هم قرار است دور هم بنشینند و فیلمی تماشا کنند و روی بودن یکدیگر حساب کنند.
همچنین بخوانید: صمیمیت در رابطه عاطفی
چرا صمیمیت در خانواده مهم است؟
صمیمیت در خانواده باعث می‌شود اعضا احساس امنیت کنند. سبک دلبستگی فرزندان خانواده به سمت ایمنی حرکت کند و چشم‌انداز خوبی برای روابط آینده‌شان ایجاد کند. والدین نیز می‌توانند در سایۀ صمیمیت خانوادگی احساس بهتری به خودشان داشته باشند و رضایت عاطفی بیشتری تجربه کنند. بر اساس وبسایت family good things، خانواده‌ای صمیمی می‌تواند:
- به فرزندانش کمک کند احساساتشان را ابراز کنند و هوش هیجانی بالاتری داشته باشند.
- رضایت والدین را از زندگی مشترک‌شان بالاتر ببرد.
- سلامت روانی و جسمانی اعضای خانواده را بهبود بدهد.
- عزت نفس و اعتماد به نفس اعضای خانواده را بالا ببرد.
- استرس و اضطراب را در خانواده کاهش بدهد.
- احساس امنیت و اعتماد ایجاد کند.
- احساس تنهایی و جدا افتادگی را از اعضا بگیرد.
- شرایط پیشرفت اجتماعی و اقتصادی را برای اعضا فراهم کند.
ابعاد گوناگون زندگی ما از خانواده تاثیر می‌گیرد و بر خانواده تاثیر می‌گذارد. تجربیات هر یک از ما نه فقط بر خودمان، که روی تمام سیستم خانواده اثر دارد. بنابراین مهم است تاثیراتش را روی خودمان و دیگران رصد کنیم و بکوشیم مهارت‌های ارتباطی‌مان را در خانواده رشد بدهیم.
عدم وجود صمیمیت در خانواده چه عواقبی دارد؟
از طرفی تجربۀ زندگی در خانواده‌ای پرتعارض و پر تنش چالش‌هایی به همراه می‌آورد. این چالش‌ها بر فرایند رشدی کودکان و همچنین زندگی مشترک زوجین عوارض کوتاه‌مدت و بلندمدتی ایجاد می‌کند؛ بر اساس وبسایت helpguide، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترس و اضطراب زیاد، رشد مهارت‌های ارتباطی و هوش هیجانی کودکان را به خطر می‌اندازد.
- اعضای خانواده نمی‌توانند یکدیگر را بفهمند و سوءتفاهم و درگیری زیاد می‌شود.
- حمایت‌های مالی و عاطفی خانواده از یکدیگر کمتر می‌شود.
- مشکلات تمرکز، خواب و مسائل سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب در اعضای خانواده پدیدار می‌شود.
- از جمله تاثیرات بلندمدت خانواده‌های پرتنش می‌توان به مشکلات اعتماد، ناایمن شدن سبک‌های دلبستگی، تردید به رضایت‌بخش بودن روابط انسانی و مشکلات سلامت روان یا جسمانی در نتیجۀ استرس مزمن اشاره کرد.
منابعی برای مطالعۀ بیشتر
- محکم در آغوشم بگیر؛ نوشتۀ سو جانسن: این کتاب به زوجین کمک می‌کند سبک دلبستگی خودشان و پیچیدگی روابط زوجی‌شان را بهتر بشناسند و راه‌حل‌هایی برایش پیدا کنند.
- کودک، خانواده، انسان؛ نشر نی: این کتاب تجربیات دو مادر را در ارتباط با فرزندانشان بیان می‌کند. آن‌ها پنج سال در یک گروه آموزش تربیت کودک بوده‌اند و تجربیات آموزنده‌ای برای والدین دارند.
- بچه‌هایمان به ما چه می‌آموزند؛ نشر نی: این کتاب به والدین کمک می‌کند از فرزندانشان بیاموزند. همیشه که والدین آموزش‌دهنده نیستند! گاهی هم لازم است آن‌ها از کودکانشان بیاموزند.
- Family and Couple Psychoanalysis: از منابع تخصصی برای نگارش این مقاله. مثال خانوادۀ آقای هاشمی بر اساس مثال خانوادۀ Smith از این کتاب نوشته شد و تغییراتی متناسب با جامعۀ ایرانی در آن اعمال شد.
جمع‌بندی
در این مقاله با بیان مثال فرضی خانواده آقای هاشمی سعی کردیم پویایی‌های رایج خانواده‌ها را بررسی کنیم. همچنین به نقشی که مشاورۀ خانواده می‌تواند در بهبود صمیمیت اعضا داشته باشد اشاره کردیم. در ادامه مهارت‌هایی را بیان کردیم که می‌تواند کمک کند خانواده‌ای صمیمی بسازیم و به پیامدهای رشد کردن در خانواده‌های صمیمی و غیر صمیمی پرداختیم. امیدواریم بتوانیم با کمک یکدیگر فضایی امن و لذت‌بخش در جمع خانواده‌مان تجربه کنیم.
دیدگاهتان را بنویسید