اختلال دو قطبی چیست؟ آشنایی کامل با انواع و علائم بیماری دوقطبی

همۀ ما آدم‌ها گاهی نوسانات خُلقی را تجربه می‌کنیم. این نوسانات معمولاً به عنوان واکنشی طبیعی به رویدادهای روزمره رخ می‌دهد. مثلاً خوشحال می‌شویم یا احساس غم و اندوه می‌کنیم. اما نوسانات خُلقی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی شدید و مداوم است. این نوسانات خلقی عملکرد‌شان را مختل می‌کند و باعث می‌شود از زندگی لذت نبرند. افرادی که مبتلا به اختلال دوقطبی هستند، تجربه‌ای متفاوت و غیرقابل‌پیش‌بینی از جهان دارند.

شناخت و درک این اختلال نه تنها برای افراد مبتلا، بلکه برای اطرافیانشان هم اهمیت دارد. با توجه به پیچیدگی‌های اختلال دوقطبی هر چقدر درک علمی و آگاهی مردم بیشتر شود انگ اجتماعی کمتر می‌شود و روش‌های درمانی بهبود پیدا می‌کنند. هر چقدر شناخت بیشتری از اختلال دوقطبی داشته باشیم، می‌توانیم زندگی بهتری برای‌ افراد مبتلا به این اختلال فراهم کنیم. ما در این مقاله از وبلاگ کلینیک روانشناسی آگاه قصد داریم به به بررسی اختلال دوقطبی بپردازیم.

اختلال دو قطبی چیست؟

اختلال دوقطبی یا Bipolar Disorder قبلاً افسردگی- شیدایی نامیده می‌شد. اختلال دوقطبی یک نوع اختلال روانی است که با تغییرات شدید و غیرطبیعی در حالت روحی، سطح فعالیت و انرژی فرد شناخته می‌شود. این تغییرات می‌توانند انجام کارهای روزمره را برای فرد دشوار کند. این تغییرات حالت می‌توانند به سه صورت ظاهر شوند: افسردگی، مانیا و هیپومانیا.

• افسردگی: در دوره افسردگی، فرد ممکن است احساس غم و اندوه شدید، ناامیدی و کمبود انرژی کند. او ممکن است علاقه‌ای به فعالیت‌های روزمره نداشته باشد. تغییراتی در الگوی خواب و اشتها تجربه کند. افکار منفی مانند بی‌ارزشی یا حتی خودکشی داشته باشد.
• مانیا (شیدایی): در دورۀ مانیا فرد احساس سرخوشی، انرژی زیاد و اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد دارد. او ممکن است رفتارهای مخاطره‌آمیز انجام دهد. کم‌تر بخوابد و به طور غیرمعمولی پرحرف و پرانرژی باشد. این دوره‌ها می‌تواند مشکلات زیادی در عمکرد شغلی، تحصیلی و اجتماعی فرد ایجاد کنند.
• هیپومانیا: هیپومانیا شبیه به مانیا است. اما تفاوت‌هایی بین این دو وجود دارد:
• شدت هیپومانیا از مانیا کمتر است.
• هیپومانیا برخلاف مانیا زندگی روزمرۀ فرد را مختل نمی‌کند، اما مانیا مختل می‌کند.
• مدت هیپومانیا می‌تواند کوتاه‌تر باشد. 4 روز پشت سرهم کافی است که فرد مبتلا به هیپومانیا تشخیص داده شود. (اما در مانیا این مدت 7 روز است، ولی نه لزوماً پشت سرهم)
• به بستری کردن افراد هیپومانیک نیاز نیست.

انواع اختلال دوقطبی

به طور کلی چهار نوع اختلال دوقطبی وجود دارد. هر چهار نوع تغییرات واضحی در خُلق، سطح انرژی و فعالیت فرد ایجاد می‌کند. انواع اختلال دوقطبی شامل موارد زیر است:

اختلال دوقطبی نوع I

شامل دوره‌های مانیا یا شیدایی شدید است که حداقل یک هفته به طول می‌انجامد و نیاز به بستری شدن دارد.

اختلال دوقطبی نوع II

شامل دوره‌های افسردگی شدید و دوره‌های هیپومانیاست که شدت کمتری نسبت به مانیا دارد.

اختلال سیکلوتایمیک

شامل دوره‌های کوتاه‌تر و کم شدت‌تر افسردگی و هیپومانیا است که حداقل دوسال به طول می‌انجامد.

اختلال دوقطبی نامشخص

اختلال دوقطبی نامشخص زمانی رخ می‌دهد که شما دارای نوسانات شدید خلقی هستید، اما علائم به اندازۀ اختلال دوقطبی نوعI و II شدید نیستند. با این حال، علائم به اندازه‌ی کافی مهم هستند و بر روی عملکرد روزانه، روابط، کار یا تحصیل تاثیر می‌گذارند.

علائم بیمار دوقطبی

در ادامه بیشتر به علائم اختلال دو قطبی می‌پردازیم. علائم اختلال دوقطبی شامل:

علائم شیدایی(مانیا):

• افزایش انرژی و فعالیت: فرد بسیار پرانرژی و پر تحرک است.
• احساس خودبزرگ‌بینی: عزت نفس فرد بیش از حد زیاد شده یا احساس خودبزرگ‌بینی دارد.
• خلق‌وخوی بسیار بالا یا تحریک‌پذیر: فرد ممکن است بسیار خوشحال، هیجان‌زده، خوش‌اخلاق، معاشرتی یا زودرنج و تحریک‌پذیر باشد.
• کاهش نیاز به خواب: نیاز به خواب فرد کاهش یافته و کم می‌خوابد. با این حال احساس خستگی نمی‌کند.
• افکار سریع و گفتار پرشتاب: فرد ممکن است افکار و ایده‌های زیادی داشته باشد و سریع و زیاد صحبت کند.
• رفتارهای مخاطره‌آمیز: انجام کارهای بی‌محابا و خطرناک مانند؛ ولخرجی، روابط جنسی بی‌پروا.
• حواس‌پرتی: حواسش به آسانی پرت می‌شود.

علائم هیپومانیا:

• افزایش انرژی و فعالیت: مشابه مانیا اما با شدت کمتر.
• خلق و خوی بالا و تحریک‌پذیر: مشابه مانیا اما با شدت کمتر.
• افکار و گفتار پرشتاب: مشابه مانیا با شدت کمتر.
• رفتارهای مخاطره‌آمیز: رفتارهای خطرناک ممکن است وجود داشته باشند اما کمتر از مانیا است.

علائم دوره افسردگی:

• احساس غم و ناامیدی: فرد ممکن است احساس غمگینی، ناامیدی و بی‌ارزشی داشته باشد.
• از دست دادن علاقه و لذت: فرد ممکن است نسبت به فعالیت و چیزهایی که قبلاً لذت می‌برده، بی‌علاقه شود.
• تغییرات در خواب: خواب بیش‌ازحد یا بی‌خوابی.
• تغییرات در اشتها: افزایش یا کاهش اشتها.
• خستگی و فقدان انرژی: احساس خستگی شدید و کاهش انرژی.
• مشکلات تمرکز: مشکل در تمرکز و تصمیم‌گیری.
• افکار مرگ یا خودکشی: افکار مکرر در مورد مرگ، خودکشی یا اقدام به خودکشی.

علائم اختلال دوقطبی در کودکان و نوجوانان

تغییرات خلقی در کودکان مبتلا به دوقطبی شدیدتر است و با تغییراتی در خواب و سطح انرژی همراه است. نشانه‌های اختلال دوقطبی درکودکان می‌تواند عملکردشان را در مدرسه مختل کند یا کنار آمدن با دوستان و اطرافیان‌شان را دشوار کند. تغییرات خلقی و فعالیتی کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی با رفتار همسالان‌شان که به این اختلال مبتلا نیستند متفاوت است. در وبسایت NIH به صورت مختصر به علائم دوقطبی در کودکان و نوجوانان اشاره شده است. در ادامه به این موضوع می‌پردازیم.

کودکان و نوجوانان در حال تجربه دوره شیدایی ممکن است:

• برای مدت طولانی شادی یا شیطنت شدید نشان دهند.
• سریع در مورد چیزهای مختلف صحبت کنند.
• خیلی زود عصبانی شوند یا به نظر برسد بسیار تحریک‌پذیر هستند.
• مشکل در تمرکز داشته باشند و افکار پراکنده را تجربه کنند.
• مشکل در خوابیدن داشته باشند اما احساس خستگی نکنند.
• بیش از حد به فعالیت‌های پرخطر علاقه‌مند هستند.
• کارهای خطرناک یا بی پروا انجام می‌‌دهند.
• احساس قدرت، دانش یا توانایی بیش‌ازحد دارند.

کودکان و نوجوانان در حال تجربۀ دورۀ افسردگی ممکن است:

• احساس غمگینی مکرر و بدون دلیل دارند
• از دردهای جسمی مانند دردمعده و سردرد زیاد شکایت می‌کنند.
• بیشتر از معمول می‌خوابند.
• خشم، خصومت یا تحریک‌پذیری نشان می‌دهند.
• در تمرکز مشکل دارند.
• احساس ناامیدی و بی‌ارزشی می‌کنند.
• انرژی کمی دارند و نسبت به فعالیت‌هایی که قبلاً برایشان لذت‌بخش بوده بی‌علاقه هستند.
• بیش از حد یا خیلی کم غذا می‌خورند.
• به مرگ فکر می‌کنند یا افکار خودکشی دارند.
• عملکردشان در مدرسه مختل شده و نمراتشان افت کرده است.

تفاوت اختلال دوقطبی در زنان و مردان

تفاوت‌های بین مردان و زنان در اختلال دوقطبی می‌تواند شامل جنبه‌های مختلفی باشد. در وبسایت IBF به تفاوت‌های بین زنان و مردان در اختلال دوقطبی پرداخته شده است. در ادامه بیشتر به این تفاوت‌ها اشاره خواهیم کرد:

• سن شروع: مردان معمولاً اولین دورۀ دوقطبی خود را زودتر از زنان تجربه می‌کنند، معمولاً 4-5 سال زودتر.
• نوع دوره‌ها: مردان بیشتر احتمال دارد که با دوره‌های مانیا شروع کنند، در حالی که زنان بیشتر با دوره‌های افسردگی شروع می‌کنند.
• چرخه‌ها و دوره‌های فصلی: زنان بیشتر از مردان دچار چرخه‌های سریع و دوره‌های فصلی می‌شوند.
• چرخه‌های سریع: این اصطلاح به وضعیتی گفته می‌شود که فرد مبتلا به اختلال دوقطبی در طول یک سال حداقل چهار دوره از تغییر حالت بین افسردگی و مانیا یا هیپومانیا را تجربه می‌کند.
• دوره‌های فصلی: در این نوع الگوی تغییر حالت، دوره‌های افسردگی یا مانیا(هیپومانیا) به طور منظم و مرتبط با تغییرات فصلی رخ می‌دهند. مثلاً هر سال در فصل پاییز یا زمستان فرد دچار افسردگی می‌شود و در بهار یا تابستان دچار مانیا یا هیپومانیا شود.
• همبودی با سایر اختلالات: زنان بیشتر احتمال دارد که در کنار دوقطبی، با اختلالات اضطرابی مانند فوبیا، اختلال پانیک، اختلال استرس پس از سانحه، اختلالات خوردن و اختلال شخصیت مرزی مواجه شوند. در حالی که مردان بیشتر دچار اختلالات رفتاری و سوءمصرف مواد می‌شوند.
• تشخیص هیپومانیا و دوره‌های مختلط: مردان کمتر از زنان با هیپومانیا و دوره‌های مختلط تشخیص داده می‌شوند.
• نرخ روان‌پریشی: نرخ روان‌پریشی مانند توهم و هذیان بین مردان و زنان مشابه است.

این تفاوت‌ها می‌توانند به عوامل بیولوژیکی، روان‌شناختی و اجتماعی برگردند که بر نحوۀ تجربه و ابراز اختلال دوقطبی توسط افراد تاثیر می‌گذارند.

راه‌های تشخیص اختلال دوقطبی

برای تشخیص اختلال دوقطبی، متخصص سلامت روان باید ارزیابی‌هایی انجام دهد. این ارزیابی‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• گفتگو و مصاحبه: متخصص باید با فرد مبتلا به دوقطبی و افراد نزدیک به او مصاحبه کند. هدف مصاحبه جمع‌آوری اطلاعات دربارۀ علائم، سوابق سلامت روانی و سوابق خانوادگی است.
• ارزیابی روانشناختی: ارزیابی روانشناختی برای بررسی علائم و نشانه‌های اختلال دوقطبی از جمله مانیا و افسردگی انجام می‌شود.
• ارزیابی علائم: بررسی علائم مانیا، هیپومانیا، افسردگی و تعیین مدت و شدت آنها.
• سوابق پزشکی: سوابق پزشکی فرد را بررسی می‌کنیم برای اینکه مطمئن شویم علائم به علت اختلال دوقطبی است نه دلیل دیگری.
• آزمایش‌های تشخیصی: در برخی موارد، آزمایش های تشخیصی مانند آزمایش خون گرفته می‌شود تا دلیل دیگری مثل مصرف مواد رد شود.
• استفاده از معیارهایDSM-5: از معیارهای تشخیصی و آماری اختلالات روانی برای تشخیص دقیق‌تر و مشخص کردن نوع اختلال دوقطبی استفاده می‌کنیم.

با ترکیب این اطلاعات می‌توانیم به تشخیص دقیق‌تری از اختلال دوقطبی برسیم.

علت اختلال دوقطبی

به نقل از وبسایت  very well health محققان دقیقاً نمی‌دانند چه چیزی اختلال دوقطبی را به وجود می‌آورد. اما اتفاق نظر این است که عوامل ژنتیکی، شیمی و ساختار مغز و عوامل محیطی همگی در این اختلال نقش دارند.

• عوامل ژنتیکی

طبق شواهد، بین اختلال دوقطبی و ژنتیک ارتباط وجود دارد. اختلال دوقطبی قابل انتقال است. بنابراین اگر در خانواده‌ای یکی از والدین یا خواهر و برادر فرد مبتلا به دوقطبی باشد، احتمال دارد خود فرد نیز به این اختلال مبتلا شود.

• شیمی و ساختار مغز

با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری، محققان تفاوت‌هایی بین مغز افراد مبتلا به دوقطبی و افراد سالم یافته‌اند. علاوه بر این، محققان متوجه شده‌اند در مغز افراد مبتلا به اختلال دوقطبی برخی مواد شیمیایی مانند دوپامین و سروتونین به خوبی عمل نمی‌کنند. این مواد شیمیایی به تنظیم حالت روحی کمک می‌کند و ناهماهنگی در آن‌ها می‌تواند به اختلال دوقطبی منجر شود.

• عوامل محیطی

رویدادهای استرس‌زا یا تروماتیک زندگی و برخی رفتارها نیز می‌توانند خطر ابتلا به اختلال دوقطبی را برای بعضی افراد افزایش دهند. مثلاً زایمان، از دست دادن شغل، از دست دادن عزیزان، طلاق، سوءمصرف یا مصرف بیش از حد موادمخدر یا الکل، آسیب‌های تروماتیک به سر.

عوامل تشدیدکننده اختلال دوقطبی

عوامل مختلفی می‌توانند به تشدید علائم اختلال دوقطبی منجر شوند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• استرس و فشار روانی: تجربۀ رویدادهای استرس‌زا در زندگی مانند مرگ عزیزان، طلاق، از دست دادن شغل یا مشکلات مالی می‌تواند به تشدید علائم اختلال دوقطبی منجر شود.
• تغییرات در خواب و بیداری: منظم نبودن ساعات خواب و بیداری ممکن است به تشدید علائم مانیا یا افسردگی منجر شود.
• تغییرات فصلی: برخی از افراد ممکن است در فصل‌های خاصی مثل زمستان یا بهار علائم بیشتری از اختلال دوقطبی تجربه کنند.
• مصرف مواد مخدر و الکل: مصرف مواد مخدر و الکل باعث تشدید علائم اختلال دوقطبی می‌شود. حتی ممکن است باعث شود فرایند درمان فرد موثر نباشد.
• عدم پایبندی به درمان: عدم پایبندی به مصرف داروها یا روان‌درمانی نیز باعث تشدید اختلال دوقطبی می‌شود.
• تغییرات در شرایط زندگی: تغییرات مهم در شرایط زندگی مانند تغییر شغل، مشکلات مالی، طلاق، مرگ عزیزان می‌تواند علائم اختلال دوقطبی را تشدید کند.

راه‌های درمان اختلال دوقطبی

درمان اختلال دوقطبی شامل دارودرمانی، مشاوره و روان‌درمانی و ایجاد تغییرات در سبک زندگی است. در ادامه بیشتر به راه‌های درمان اختلال دوقطبی خواهیم پرداخت.

• دارودرمانی: داروهای ضدافسردگی، تثبیت‌کننده‌های خلق و داروهای ضدروان‌پریشی غیرمعمول از جمله داروهایی هستند که برای درمان دوقطبی تجویز می‌شود.
• روان درمانی: روان درمانی  و کمک از روانشناس اغلب برای افراد مبتلا به دوقطبی مفید است.
• درمان شناختی رفتاری: به تغییر الگوهای فکری و رفتار منفی کمک می‌کند.
• درمان بین‌فردی و ریتم اجتماعی: به تنظیم عادت‌های روزانه و بهبود روابط بین فردی کمک می‌کند.
• خانواده درمانی: به خانواده‌ها در فهم و حمایت از فرد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک می‌کند.
• تغییرات در سبک زندگی:
• روتین منظم خواب
• ورزش منظم
• تغذیه سالم
• مدیریت استرس

جمع بندی

در این مطلب سعی کرده‌ایم به جنبه‌های مختلفی از اختلال دوقطبی اشاره کنیم. در نظر داشته باشید اختلال دوقطبی یک اختلال قابل مدیریت است و می‌توانیم با ترکیب درستی از درمان ها، زندگی پایدارتر و با کیفیت‌تری را تجربه کنیم.‌ اگر خودتان یا اطرافیان‌تان مبتلا به اختلال دوقطبی هستید، می‌توانید از خدمات روانشناسی کلینیک روانپویشی آگاه استفاده کنید.