انورکسیا چیست؟ راه‌های درمان بی اشتهایی عصبی
این مقاله توسط روانشناس، دکتر حمیده نقیبی از نظر تخصصی بررسی و تایید شده است.
آنورکسیا یا بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa)، نوعی اختلال تغذیه‌ای است که هم بر سلامت جسمانی و هم روانی فرد اثر می‌گذارد. این اختلال به طور عمده با کاهش شدید وزن، ترس از افزایش وزن و اختلال در ادراک بدن همراه است. در دنیای معاصر، فشارهای اجتماعی و فرهنگی، همراه با تبلیغات زیاد دربارۀ زیبایی ایده‌آل، زمینه‌ساز شیوع این اختلال در بین جوانان و به ویژه دختران نوجوان شده است. در این مقاله از وبلاگ کلینیک روانپویشی آگاه قصد داریم به بررسی علل، علائم و پیامدهای آنورکسیا بپردازیم و در مورد اهمیت تشخیص و درمان به موقع این اختلال صحبت کنیم.
آنورکسیا چیست؟
آنورکسیا یا بی‌اشتهایی عصبی، اختلالی است که باعث می‌شود افراد وزن بسیار کمتری نسبت به حد طبیعی داشته باشند. با اینکه بسیاری از افراد مبتلا به آنورکسیا بسیار لاغر به نظر می‌رسند، برخی ممکن است ظاهراً لاغر نباشند یا حتی اضافه وزن داشته باشند. آنچه در همۀ آنها مشترک است، تصویر تحریف‌شده‌ای است که از خودشان دارند. آنها وزنشان را بیشتر از آنچه واقعا هست ارزیابی می‌کنند. کاهش غیرطبیعی وزن یا ناتوانی در رسیدن به وزن مورد نیاز از مهم‌ترین دغدغه‌هایشان است.
افراد مبتلا به اختلال بی‌اشتهایی عصبی، از اضافه‌وزن به‌شدت می‌ترسند و عادت‌های غذایی نامنظمی دارند. حتی اگر وزنشان بسیار پایین باشد، خودشان را چاق تصور می‌کنند. این افراد ممکن است از خوردن برخی غذاها خودداری کنند یا مصرف کالری‌شان را به شدت محدود کنند. چنین رفتارهایی می‌تواند باعث سوءتغذیه (Malnutrition) شود؛ وضعیتی که بدن مواد مغذی لازم را دریافت نمی‌کند و عملکردش مختل می‌شود. اگر آنورکسیا درمان نشود، کاهش وزن شدید می‌تواند به آسیب‌های جدی جسمی یا حتی مرگ منجر شود. این اختلال بعد از مصرف بیش از حد مواد مخدر، بالاترین نرخ مرگ‌و میر را دارد. مانند دیگر اختلالات تغذیه‌ای، آنورکسیا زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد و مقابله با آن می‌تواند دشوار باشد.
علت بی‌اشتهایی عصبی یا بیماری آنورکسیا
بر اساس وبسایت NHS هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چه عواملی باعث آنورکسیا یا سایر اختلالات خوردن می‌شوند. با این حال، برخی عوامل می‌توانند احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش دهند:
ژنتیک
اگرچه هنوز مشخص نشده است که کدام ژن‌ها در آنورکسیا نقش دارند، تحقیقات نشان می‌دهند که تغییرات ژنتیکی ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند.
سلامت روان
بسیاری از افراد مبتلا به اختلالات غذایی ویژگی‌های شخصیتی خاصی دارند، مانند وسواس و کمال گرایی. این ویژگی‌ها باعث می‌شود رژیم‌های سخت یا پرهیز از غذا برایشان آسان‌تر باشد، حتی زمانی که گرسنه هستند.
محیط
گاهی محیط زندگی ما تاکید زیادی بر لاغری دارد. رسانه‌های اجتماعی نیز در ایجاد این فشار نقش مهمی ایفا می‌کنند. همچنین، فشار همسالان یا اطرافیان برای لاغر بودن، و حتی تاکید بیش از حد بر رژیم‌های سالم می‌تواند منجر به عادت‌های غذایی ناسالم شود. این عادت‌ها در برخی موارد به اختلالات غذایی مانند آنورکسیا تبدیل می‌شوند.
دلایل روانشناختی
از نگاه روانپویشی، بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند ریشه در تجربه‌های عاطفی دوران کودکی یا روابط اولیۀ فرد داشته باشد. افراد مبتلا ممکن است از طریق کنترل غذا و وزن، تلاش کنند با مشکلات عمیق‌تر خود کنار بیایند. برخی از این دلایل عبارتند از :
- کنترل و استقلال: افرادی که احساس می‌کنند بخش‌های مهم زندگی‌شان از کنتر‌ل‌شان خارج شده است، ممکن است از طریق کنترل وزن و غذا خوردن حس قدرت و استقلال پیدا کنند.
- ترس از بلوغ: برخی افراد مبتلا به آنورکسیا از تغییرات بدن یا مسئولیت‌های بزرگسالی می‌ترسند. کاهش وزن شدید و جلوگیری از رشد بدن می‌تواند به آنها حس امنیت بیشتری بدهد و آنها را در حالت کودکانه نگه دارد.
- اضطراب‌های درونی: گاهی اضطراب‌های عمیق یا تعارض‌های حلنشده باعث می‌شود فرد از کنترل غذا به عنوان راهی برای مدیریت احساسات استفاده کند.
- روابط اولیه: مشکلات در روابط اولیه، مانند وابستگی شدید به والدین یا نیاز افراطی به تایید دیگران، می‌تواند باعث شود فرد بدن خود را وسیله‌ای برای دریافت توجه یا محبت بداند.
- تثبیت هویت و استقلال: بیماران مبتلا به آنورکسیا تلاش می‌کنند تا احساس ارزشمندی، هویت و استقلالشان را تثبیت کنند. گرسنگی کشیدن و انکار نیازهای اولیه بخشی از این تلاش است که به آنها احساس منحصر به فرد بودن و استثنایی بودن می‌دهد.
در نتیجه، آنورکسیا تنها یک اختلال مرتبط با غذا نیست، بلکه تلاشی پیچیده برای مدیریت احساسات، روابط و تعارض‌های روانی است.
عوامل خطر برای آنورکسیا
بر اساس وبسایت Mayoclinic.org بی‌اشتهایی عصبی بیشتر در میان نوجوانان شایع است، اما افراد در هر سنی ممکن است به این اختلال مبتلا شوند. نوجوانان به دلیل تغییرات جسمی زیادی که در دوران بلوغ تجربه می‌کنند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. همچنین، آنها ممکن است فشار همسالان را بیشتر احساس کنند و حساسیت بیشتری نسبت به انتقادات یا حتی نظرات عادی درباره وزن یا شکل بدنشان داشته باشند. برخی از عوامل خطر که احتمال ابتلا به آنورکسیا و سایر اختلالات غذایی را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- تاریخچۀ خانوادگی: اگر یک خویشاوند نزدیک مانند والدین، خواهر یا برادر یا فرزند، سابقه آنورکسیا داشته باشد احتمال دچار شدن به این اختلال بیشتر است.
- تجربۀ قلدری به دلیل وزن: افرادی که به خاطر وزنشان مورد تمسخر یا قلدری قرار گرفته‌اند، بیشتر احتمال دارد که به اختلالات غذایی مبتلا شوند. این موضوع شامل کسانی می‌شود که از سوی همسالان، اعضای خانواده، مربیان و دیگران به خاطر وزنشان شرمنده شدهاند.
- سابقۀ رژیم گرفتن: رفتارهای رژیمی می‌توانند خطر ابتلا به اختلالات غذایی را افزایش دهند. افرادی که همیشه در حال رژیم هستند و وزنشان به طور مکرر بالا و پایین می‌شود، بیشتر در معرض اختلالات غذایی قرار دارند.
- تغییرات بزرگ: تغییرات مهم در زندگی می‌توانند استرس زیادی را به فرد وارد کرده و خطر ابتلا به آنورکسیا را افزایش دهند. این تغییرات شامل شروع مدرسه یا شغل جدید، تغییر محل زندگی، یا جدایی در روابط و مرگ یا بیماری یکی از عزیزان است.
- تروما: برخی از متخصصان بر این باورند که اختلالات غذایی مانند بی‌اشتهایی عصبی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد تلاش می‌کند با احساسات و عواطف دردناک و سنگین خود کنار بیاید و کنترل شدیدی بر روی جنبه‌ای دیگر از زندگی‌اش پیدا کند. در مورد آنورکسیا این کنترل بر میزان غذایی است که مصرف می‌کند.
این عوامل نشان می‌دهند که آنورکسیا یک اختلال پیچیده است و به عوامل متعددی بستگی دارد.
علائم بیماری آنورکسیا یا بی‌اشتهایی عصبی
علائم آنورکسیا، چه از نظر جسمی و چه از نظر رفتاری، ممکن است به‌سختی قابل مشاهده باشد، زیرا وزن پایین برای هر فرد ممکن است متفاوت باشد. برخی افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، ممکن است به شدت لاغر به نظر نرسند و همچنین ممکن است رفتارها یا عادات غذایی و مشکلات جسمانی خود را پنهان کنند.
علائم جسمی بی‌اشتهایی عصبی
علائم جسمی بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ریتم نامنظم قلب
- فشار خون پایین
- کم‌آبی بدن، که زمانی اتفاق می‌افتد که بدن به اندازه کافی آب و مایعات دیگر برای انجام عملکردهای عادی نداشته باشد.
- ممکن است انگشتان شما به رنگ آبی درآیند و پوست شما خشک شود.
- تغییر رنگ پوست، مانند زرد شدن پوست
- ریزش یا نازک شدن موها
- احتمالاً موهای نرم و کرکی بر روی بدن ظاهر شود.
- کاهش وزن شدید یا عدم افزایش وزن مطابق با سن
- خستگی و ضعف شدید
- سرگیجه یا غش
- مشکل در دفع مدفوع و درد معده
- عدم تحمل سرما یا احساس سرما در حالی که دیگران احساس راحتی دارند.
- ورم در بازوها یا پاها
- فرسایش دندان‌ها
- به وجود آمدن زخم‌هایی روی بندهای انگشتان به علت استفراغ عمدی
- دل درد
- عدم احساس گرسنگی یا احساس گرسنگی و سیر شدن بلافاصله بعد از خوردن مقدار کمی غذا
علائم عاطفی و رفتاری بی‌اشتهایی عصبی
- مشکل در تمرکز یا توجه
- افسردگی
- افزایش اضطراب
ممکن است تمرکز زیادی روی غذا داشته باشید. گاهی ممکن است برای دیگران غذا بپزید، اما خودتان نخورید. ممکن است وعده‌های غذایی را حذف کنید یا از خوردن خودداری کنید. به‌شدت مقدار غذایی که می‌خورید را از طریق رژیم گرفتن یا روزه‌داری محدود کنید و احساس گرسنگی را انکار کنید یا بهانه‌هایی برای نخوردن بیاورید.
هنگامی که غذا می‌خورید، ممکن است فقط چند نوع “غذای ایمن” مصرف کنید که معمولا‌ٌ کم‌چربی و کم‌کالری هستند. همچنین ممکن است بیش‌ازحد روی غذاهای سالم تمرکز کنید و از خوردن انوع خاصی از غذاها خودداری کنید. ممکن است عادت‌های غذایی سخت‌گیرانه‌ای داشته باشید، مانند تف کردن غذا بعد از جویدن. همچنین ممکن است تمایلی به خوردن در مکان‌های عمومی نداشته باشید و در مورد میزان غذایی که خورده‌اید دروغ بگویید.
در نوعی از آنورکسیا، ابتدا ممکن است فرد پرخوری کند سپس به اجبار خود را وادار به استفراغ کند. پر خوری زمانی است که نمی‌توانید کنترل کنید چه چیزی را به چه مقدار می‌خورید و سپس به دلیل ترس از چاق شدن، خود را وادار به استفراغ می‌کنید. برخی از افراد از داروها برای کاهش اشتها، کمک به دفع (ملین‌ها) یا افزایش ادرار (دیورتیک‌ها) استفاده می‌کنند تا از افزایش وزن ناشی از هر غذایی که می‌خورند جلوگیری کنند.
همچنین بخوانید: تاثیر ورزش بر سلامت روان
سایر علائم عاطفی و رفتاری انورکسیا
- ورزش بیش از حد: این شامل ورزش کردن در حالی است که آسیب دیده‌اید یا طوری ورزش می‌کنید که به طور قابل توجهی با ورزش کردن افراد دیگر متفاوت است.
- ترس از افرایش وزن: ترس از افزایش وزن ممکن است شامل نیاز به وزن کردن یا اندازه‌گیری مکرر بدن‌تان باشد.
- تمرکز بر ظاهر: چک کردن مکرر آینه برای پیدا کردن عیب‌هایی که به آنها فکر می‌کنید و همینطور پوشیدن لایه‌های متعدد لباس برای پنهان کردن بدن‌تان.
- نگرانی درباره اضافه وزن: این نگرانی شامل دغدغه‌های زیادی درباره چاق بودن یا داشتن بخش‌هایی از بدن که چاق به نظر می‌رسند می‌شود.
- تغییرات عاطفی: ممکن است هیچ احساسی تجربه نکنید یا عواطفتان سطحی باشد. ممکن است تمایلی به اجتماعی بودن نداشته باشید یا به شدت عصبی و تحریک‌پذیر شوید. همچنین علاقه‌تان به روابط جنسی کم خواهد شد.
- مشکلات خواب: که به بی‌خوابی نیز معروف است.
- آسیب به خود: ممکن است به خودتان آسیب برسانید یا به فکر خودکشی باشید یا درباره آن صحبت کنید یا حتی اقدام به خودکشی کنید.
راه تشخیص بی‌اشتهایی عصبی
معیارهایی برای تشخیص آنورکسیا در کتاب” راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی” (DSM-5) وجود دارد. این سه معیار شامل موارد زیر است:
- فرد از خوردن غذای مناسب و در نتیجه، کسب انرژی لازم خودداری می‌کند و این موضوع به کاهش وزن شدید منجر می‌شود. منظور از کاهش وزن شدید این است که وزن فرد بزرگسال از حداقل وزن معمول، یا وزن کودک یا نوجوان از حداقل وزنی که برای سن او انتظار می‌رود کمتر است.
- فرد از افزایش وزن یا چاق شدن به شدت می‌ترسد یا به طور دایم رفتارهایی پیش می‌گیرد که مانع افزایش وزن می‌شوند، حتی زمانی که کمبود وزن چشمگیر دارد.
- داشتن دیدگاه تحریف‌شده از خود و جدیت وضعیت سلامتی خود.
افرادی که معیارهای آنورکسیا را دارند اما به رغم کاهش وزن قابل توجه، دچار کم وزنی نیستند، با عنوان آنورکسیای غیرمعمول تشخیص‌گذاری می‌شوند. افراد مبتلا به آنورکسیا یا هر اختلال غذایی دیگر، اگر تشخیص زودهنگام دریافت کنند، شانس بیشتری برای بهبودی خواهند داشت.
همچنین بخوانید: تاثیر رژیم غذایی بر سلامت روان
درمان بی‌اشتهایی عصبی
بزرگترین چالش در درمان آنورکسیا این است که به فرد کمک کنیم بپذیرد که دچار یک وضعیت جدی است. بسیاری از افراد مبتلا به آنورکسیا این اختلال را انکار می‌کنند و معمولاً تنها زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که وضعیت‌شان بحرانی شده باشد. به همین دلیل، تشخیص و درمان آنورکسیا در مراحل ابتدایی آن از اهمیت زیادی برخوردار است.
اهداف درمان آنورکسیا شامل موارد زیر است:
- ثبات وزن: جلوگیری از کاهش وزن بیشتر
- آغاز بازتوانی تغذیه‌ای: برای بازگرداندن وزن سالم
- از بین بردن رفتارهای پر خوری و استفراغ و دیگر الگوهای غذایی مشکل‌دار
- درمان مسائل روانی: مانند کاهش عزت نفس و الگوهای تفکر تحریف شده
افراد مبتلا به اختلالات غذایی، از جمله آنورکسیا، معمولاً با شرایط روانی دیگری نیز دست و پنجه نرم می‌کنند، از جمله:
- افسردگی یا سایر اختلالات خلقی
- اضطراب
- اختلال استرس پس از سانحه
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال وسواسی – جبری
- اختلالات مصرف مواد
این شرایط می‌توانند درمان آنورکسیا را پیچیده‌تر کنند.
درمان آنورکسیا معمولاً شامل ترکیبی از موارد زیر است :
- روان‌درمانی فردی و گروهی
- دارو درمانی
- بستری شدن در موارد شدید
جمع‌بندی
بی‌اشتهایی عصبی یک اختلال جدی است که می‌تواند زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد. اما خبر خوب این است که با شناسایی زودهنگام و دریافت حمایت مناسب، درمان آن امکان‌پذیر است. باید توجه داشته باشیم که این یک سفر دشوار است و افراد مبتلا به آنورکسیا نیاز به حمایت و توجه دارند تا بتوانند از پس این چالش برآیند. اگر خودتان یا کسی که می‌شناسید با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کند، می‌توانید از روانشناسان کلینیک روانشناسی آگاه کمک بگیرید.
دریافت نوبت مشاوره از روانشناس آنلاین
منابع
دیدگاهتان را بنویسید