شوک فرهنگی مهاجرت چیست؟

شوک فرهنگی مهاجرت وقتی اتفاق می‌افتد که فرد مهاجر به کشوری جدید وارد شده و با فرهنگی متفاوت از آنچه که در کشور خودش تجربه کرده است روبه‌رو می‌شود. این فرآیند می‌تواند احساس گیجی، اضطراب، خستگی و حتی افسردگی را به همراه داشته باشد.

مهاجرت می‌تواند تأثیرات روانی عمیقی بر مهاجران بگذارد. بنابراین لازم است مهاجران علاوه‌بر آمادگی‌های ذهنی، برای مقابله چالش‌های فرهنگی مهاجرت نیز آماده باشند. در این مقاله از بلاگ کلینیک روانشناسی آگاه  به تحلیل جامع شوک فرهنگی، علل بروز آن، علائم و همچنین راهکارهای مقابله با آن خواهیم پرداخت. همچنین، اگر شما به عنوان مهاجر ایرانی به دنبال مشاوره و روان‌درمانی برای کمک به مدیریت این شرایط هستید، وبسایت کلینیک ما خدمات مشاوره‌ای ویژه‌ای برای شما ارائه می‌دهد.

شوک فرهنگی چیست؟

شوک فرهنگی به واکنش‌های روانی و احساسی اطلاق می‌شود که فرد مهاجر پس از ورود به کشوری جدید و در مواجهه با فرهنگی متفاوت از فرهنگ خود تجربه می‌کند. همانطور که در وبسایت Psychology Today اشاره شده است، شوک فرهنگی معمولاً در نتیجۀ تفاوت‌های عمیق در رفتار، آداب و رسوم، زبان و نظام‌های اجتماعی میان کشور مبدأ و مقصد بروز می‌کند. فرد مهاجر ممکن است در ابتدا با هیجان و کنجکاوی وارد محیط جدید شود، اما با گذشت زمان، دچار احساس بیگانگی، سردرگمی و اضطراب می‌شود.

این وضعیت می‌تواند برای مهاجرانی که از کشورهایی با فرهنگ متفاوت به کشورهای جدید می‌روند پیچیده‌تر و باشد. تفاوت‌های فرهنگی می‌توانند بر تمام جنبه‌های زندگی فرد تأثیر بگذارند؛ از روابط اجتماعی گرفته تا روش‌های کار، تعاملات روزمره، و حتی نحوۀ برخورد با مشکلات و چالش‌های شخصی.

مراحل شوک فرهنگی

شوک فرهنگی معمولاً در چند مرحلۀ مختلف ظاهر می‌شود. این مراحل به‌طور کلی به شرح زیر هستند:

1. مرحلۀ خوشبینی و هیجان

در این مرحله، مهاجران از شرایط جدید شگفت‌زده و هیجان‌زده هستند. آن‌ها با علاقه به کشف فرهنگ جدید می‌پردازند و به نظر می‌رسد شرایط جدید، جالب و جذاب باشد. در این مرحله، فرد ممکن است فقط تفاوت‌های ظاهری را مشاهده کند و درک عمیق‌تری از فرهنگ جدید نداشته باشد.

2. مرحلۀ شوک و سردرگمی

پس از گذشت مدت زمان کوتاهی از مهاجرت، فرد ممکن است با مشکلات و چالش‌های جدی‌تر روبه‌رو شود. این مرحله شامل اضطراب، بیگانگی و ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران است. تفاوت‌های فرهنگی، زبانی و اجتماعی ممکن است باعث ایجاد احساس ناکامی و سردرگمی شوند.

3. مرحلۀ سازگاری

در این مرحله، فرد می‌کوشد با شرایط جدید تطبیق پیدا کند. ممکن است رفتارها و هنجارهای فرهنگی جدید را به‌طور موقت بپذیرد یا یاد بگیرد که چگونه با مشکلاتش مقابله کند. در این مرحله، فرد به‌تدریج احساس راحتی بیشتری پیدا می‌کند و احساس بیگانگی کمتری خواهد داشت.

3. مرحلۀ پذیرش و یکپارچگی

این مرحله زمانی است که فرد به‌طور کامل با فرهنگ جدید سازگار شده و دیگر احساس غریبی نمی‌کند. فرد مهاجر توانسته روابط اجتماعی پایدار برقرار کند و حتی ممکن است به درک جدیدی از هویت خودش برسد. در این مرحله، مهاجر معمولاً احساس آرامش بیشتری دارد و می‌تواند از مزایای زندگی در محیط جدید بهره‌برداری کند.

مشاوره روانشناسی آنلاین خارج از کشور

چه مهاجرانی با شوک فرهنگی مواجه می‌شوند؟

شوک فرهنگی برای اکثر مهاجران در هر سنی و با هر پیشینه‌ای ممکن است رخ دهد. اما برخی افراد بیشتر در معرض این چالش قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، همانطور که در وبسایت Verywell Mind اشاره شده است، مهاجرانی که از کشورهای با فرهنگ‌های کاملاً متفاوت با کشور مقصد می‌آیند، بیشتر از دیگران با شوک فرهنگی مواجه می‌شوند. در ادامه به طبقه‌بندی مهاجرانی که با شوک فرهنگی مواجه می‌شوند خواهیم پرداخت.

1. مهاجران از کشورهای با تفاوت‌های فرهنگی زیاد

مهاجرانی که کشورشان با کشور مقصد، تفاوت‌های فرهنگی اساسی‌تری دارد بیشتر با شوک فرهنگی مواجه می‌شوند. مهاجرانی که از کشورهای آسیایی، آفریقایی یا خاورمیانه به کشورهای غربی (آمریکا، کانادا، اروپا) می‌روند، معمولاً با تغییرات عمده‌ای در شیوۀ زندگی، ارزش‌ها و رفتارهای اجتماعی روبه‌رو می‌شوند. برخی از این تفاوت‌ها عبارتند از:

• نظام خانواده: در بسیاری از کشورهای غیرغربی، خانواده‌ها معمولاً بسیار گسترده و نزدیک به هم هستند؛ اما در فرهنگ غربی تأکید بیشتری بر استقلال فردی وجود دارد.
• دیدگاه‌ها و هنجارهای اجتماعی: در بسیاری از کشورهای غربی، برابری جنسیتی و آزادی‌های فردی در مقایسه با برخی از کشورهای سنتی‌تر بیشتر مورد تأکید است.
• رفتارهای اجتماعی: تفاوت‌های عمده در رفتارهای اجتماعی مانند نحوۀ ارتباطات، نحوۀ غذا خوردن، نحوۀ لباس پوشیدن و آداب مهمانی می‌تواند باعث احساس بیگانگی و سردرگمی شود.

2. مهاجرانی که با زبان کشور مقصد و برقراری ارتباط مشکل دارند

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های مهاجران، یادگیری زبان جدید و تطبیق با شیوه‌های ارتباطی متفاوت است. این مشکل نه تنها در مکالمات روزمره بلکه در زمینه‌های شغلی و آموزشی نیز نمود پیدا می‌کند. ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر با دیگران می‌تواند باعث احساس تنهایی و افسردگی شود.

3. مهاجران با فرهنگ‌های کاملا متضاد

در فرهنگ‌های جمع‌گرا (مثل بسیاری از کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین)، روابط خانوادگی و گروهی اهمیت زیادی دارند. این مهاجران ممکن است در فرهنگ‌های فردگرایانه (مثل کشورهای غربی) که تأکید بیشتری بر استقلال فردی و مسئولیت‌پذیری شخصی دارند، احساس بیگانگی و سرگشتگی کنند.

4. مهاجران با دین و مذهب متفاوت

مهاجرانی که از کشورهای با اکثریت مذهبی خاص (مثل مسلمانان از کشورهای اسلامی یا هندوها از هند) به کشورهایی با تنوع دینی زیاد یا کشورهای سکولار می‌روند، ممکن است با تضادهای فرهنگی در زمینه‌های مذهبی روبه‌رو شوند. این تفاوت‌ها می‌تواند بر نگرش‌های اجتماعی و روابط بین‌فردی تأثیر بگذارد.

5. مهاجرانی که ناامنی و ترس از قضاوت شدن زیادی دارند

مهاجران ممکن است با تفاوت‌هایی در آداب و رسوم خاص مواجه شوند؛ مانند نحوۀ تعامل با بزرگ‌ترها، غذاها، سبک لباس پوشیدن و نحوۀ ابراز احساسات. این تفاوت‌ها می‌تواند احساس ناامنی و ترس از قضاوت شدن ایجاد کند. اگر فرد مهاجر از پیش نسبت به قضاوت دیگران حساس باشد ممکن است بیشتر آسیب ببیند.

6. مهاجرانی که به فرهنگشان بسیار وابسته هستند

انطباق با فرهنگ جدید می‌تواند برای کسانی که به فرهنگشان وابسته هستند یا نمی‌توانند در تعامل با سایر فرهنگ‌ها قرار بگیرند دشوارتر باشد.

عوامل تاثیرگذار در ایجاد شوک فرهنگی بعد از مهاجرت

تفاوت‌های فرهنگی تنها یک بخش از موضوع شوک فرهنگی هستند. همانطور که در مقاله‌ای در American Psychological Association آمده است، عوامل مختلف دیگری نیز می‌توانند در شدت شوک فرهنگی تأثیرگذار باشند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

• سطح آمادگی فرد برای مهاجرت

 افرادی که قبل از مهاجرت اطلاعات کافی دربارۀ فرهنگ مقصد به‌دست آورده‌اند و برای این تغییر آماده هستند، کمتر از کسانی که بدون آمادگی وارد کشور جدید می‌شوند دچار شوک فرهنگی می‌شوند.

• حمایت اجتماعی

 داشتن شبکۀ حمایتی شامل خانواده، دوستان و هم‌میهنان می‌تواند به کاهش اثرات شوک فرهنگی کمک کند. افرادی که در ابتدای مهاجرت تنها هستند یا با افرادی از فرهنگ‌های مختلف در ارتباطند، بیشتر از دیگران دچار استرس و اضطراب خواهند شد.

• چالش‌های اقتصادی و شغلی

در بسیاری از موارد، مهاجران با مشکلات مالی یا شغلی روبه‌رو هستند که می‌تواند میزان استرس و اضطراب ناشی از شوک فرهنگی را افزایش دهد.

• تجربه فرد در مواجهه با فرهنگ‌های دیگر

افرادی که پیش از مهاجرت تجربۀ زندگی در فرهنگ‌های دیگر را داشته‌اند، معمولاً توانایی بیشتری در سازگاری با فرهنگ‌های جدید دارند. این افراد مهارت‌های حل مسئلۀ چالش‌های بین فرهنگی را به‌طور مؤثرتری به کار می‌برند.

• مواجهه با نظام آموزشی یا اقتصادی متفاوت

مهاجرانی که به کشورهای جدید می‌آیند ممکن است با شیوه‌های متفاوت آموزشی و شغلی روبه‌رو شوند. روش‌های تدریس، ارزیابی و حتی فرصت‌های شغلی در کشورها متفاوت است. برای مثال، در بسیاری از کشورهای غربی، انتقاد و پرسش از معلم یا استاد طبیعی است؛ در حالی که در برخی از کشورهای آسیایی این امر ممکن است با مشکلاتی همراه باشد.

بخوانید از چگونه با ترومای مهاجرت مقابله کنیم؟

علائم شوک فرهنگی بعد از مهاجرت

شوک فرهنگی می‌تواند با علائم مختلفی خود را نشان دهد. برخی از این علائم عبارتند از:

• اضطراب و افسردگی: مهاجران ممکن است احساس تنهایی و اضطراب کنند، چرا که به‌طور ناگهانی در محیطی جدید و متفاوت قرار گرفته‌اند.
• مشکلات خواب و بی‌خوابی: استرس ناشی از ناآشنایی با محیط جدید می‌تواند منجر به اختلالات خواب شود.
• بی‌اشتهایی یا پرخوری: برخی افراد در نتیجۀ استرس و اضطراب، تغییرات چشمگیری در الگوی غذایی‌شان تجربه می‌کنند. برخی ممکن است اشتهایشان را از دست بدهند و برخی دیگر ممکن است بیش از حد غذا بخورند.
• سرخوردگی و احساس بی‌ارزشی: برخی از مهاجران ممکن است احساس کنند که قادر به برقراری ارتباط مؤثر نیستند یا ارزش‌های فرهنگی‌شان نادیده گرفته می‌شود و احساس بی‌ارزشی کنند.
• تمایل به برگشت به وطن: افراد دچار شوک فرهنگی ممکن است تمایل شدیدی به بازگشت به کشورشان داشته باشند، زیرا احساس می‌کنند که زندگی در کشور جدید برای آن‌ها بسیار دشوار است.

چگونه از شوک فرهنگی مهاجرت جلوگیری کنیم؟

با وجود اینکه شوک فرهنگی یک تجربۀ طبیعی است، اما می‌توان با برخی اقدامات پیشگیرانه آن را کاهش داد. در این راستا، همانطور که در وبسایت دانشگاه UCL لندن آمده است می‌توان از اقدامات زیر استفاده کرد:

1. آمادگی پیش از مهاجرت:

 قبل از مهاجرت، اطلاعات کافی دربارۀ فرهنگ مقصد به‌دست آورید. این اطلاعات می‌تواند شامل آداب و رسوم، زبان، قوانین و نظام اجتماعی کشور مقصد باشد.

2. تنظیم انتظارات واقعی:

 داشتن انتظارات واقع‌بینانه از زندگی در کشور جدید می‌تواند به شما کمک کند تا کمتر دچار ناامیدی و سرخوردگی شوید.

3. یادگیری زبان مقصد:

یکی از مهم‌ترین راه‌های کاهش شوک فرهنگی، یادگیری زبان کشور مقصد است. این اقدام نه‌تنها به راحتی در برقراری ارتباط کمک می‌کند، بلکه به شما امکان می‌دهد که به‌طور عمیق‌تری با فرهنگ جدید آشنا شوید.

4. پذیرش تفاوت‌های فرهنگی:

بهتر است بپذیرید که تفاوت‌های فرهنگی جزئی از فرآیند مهاجرت هستند و به زمان نیاز دارید تا بتوانید به آن‌ها عادت کنید.

5. ایجاد روابط اجتماعی:

 ارتباط با افراد محلی یا مهاجران دیگر می‌تواند به کاهش احساس انزوا و تنهایی کمک کند.

6. استفاده از مشاوره روانشناسی:

همانطور که در Psychology Today اشاره شده است، مشاورۀ روانشناسی می‌تواند به شما کمک کند تا با چالش‌های روانی ناشی از شوک فرهنگی بهتر مقابله کنید.

7. فعالیت‌های فرهنگی:

مشارکت در رویدادهای فرهنگی و اجتماعی می‌تواند فرصتی برای آشنایی با دیگران و یادگیری بیشتر دربارۀ فرهنگ جدید فراهم کند.

راهکارهای مقابله با شوک فرهنگی بعد از مهاجرت

برای جلوگیری از شوک فرهنگی هنگام مهاجرت، می‌توان راهبردهایی به کار برد که باعث تسهیل فرآیند تطبیق با محیط جدید و کاهش فشارهای روانی ناشی از تفاوت‌های فرهنگی ‌شود. این اقدامات به مهاجران کمک می‌کنند تا به‌طور مؤثرتر با فرهنگ جدید روبه‌رو شوند و احساس بیگانگی کمتری داشته باشند.

1. توجه به تفاوت‌های فرهنگی: پذیرش تفاوت‌ها به‌جای قضاوت آن‌ها، می‌تواند به کاهش احساس ناراحتی کمک کند. به‌جای مقابله با فرهنگ جدید، بهتر است سعی کنید آن را درک کرده و انعطاف‌پذیر باشید.
2. یادگیری از تجربیات دیگران: بسیاری از مهاجران پیش از شما تجربه مشابهی داشته‌اند. از این تجربیات می‌توان برای فهم بهتر فرآیند مهاجرت و مقابله با شوک فرهنگی استفاده کرد.
3. پیوستن به گروه‌های مهاجران و اجتماعات محلی: پیوستن به گروه‌های مهاجران می‌تواند کمک کند تا تجربیاتتان را به اشتراک بگذارید و راهکارهایی برای مقابله با چالش‌ها پیدا کنید.
4. تقویت مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی: داشتن مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی قوی، حتی در صورتی که زبان کشور مقصد را به طور کامل بلد نباشید، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
5. کنجکاوی دربارۀ زبان و فرهنگ ارتباطی جدید: تمرین و یادگیری آداب و رسوم ارتباطی کشور مقصد (مانند نحوۀ برخورد با دیگران، زبان بدن، نحوۀ ابراز احساسات) می‌تواند کمک کند تا با محیط جدید تطبیق پیدا کنید.
6. درخواست کمک از دیگران: اگر در مواجهه با مسائل جدید احساس سردرگمی کردید، از دیگران درخواست کمک کنید. این اقدام می‌تواند باعث سریع‌تر شدن فرایند سازگاری با محیط جدید شود.
7. ایجاد روابط اجتماعی: ایجاد روابط و دوستی با افرادی که در کشور مقصد زندگی می‌کنند می‌تواند روند انطباق را تسهیل کند. داشتن دوستان و آشنایانی که می‌توانند شما را راهنمایی کنند، می‌تواند به کاهش احساس تنهایی و انزوا کمک کند. شرکت در برنامه‌های گروهی، باشگاه یا کلاس‌های آموزشی می‌تواند روابط تازه‌ای به ارمغان بیاورد.

• حمایت از سوی خانواده و دوستان در کشور مبدا: ارتباط مداوم با خانواده و دوستان در کشور مبدا نیز می‌تواند از احساس تنهایی و منزوی بودن جلوگیری کند.
• مراقبت از سلامت روان: مراقبت از سلامت روان در روند تطبیق با فرهنگ جدید بسیار مهم است. مهاجران ممکن است دچار افسردگی بعد از مهاجرت، اضطراب یا احساس انزوا شوند که این احساسات می‌تواند شوک فرهنگی را تشدید کند.
• ورزش و فعالیت‌های بدنی: انجام فعالیت‌های ورزشی می‌تواند به کاهش استرس و تقویت روحیه کمک کند. این فعالیت‌ها همچنین می‌توانند شما را با دیگران آشنا کرده و روابط اجتماعی جدید ایجاد کنند.
• مراجعه به روانشناس: در صورتی که مهاجر دچار مشکلات روانی مانند افسردگی یا اضطراب شود، مراجعه به یک مشاور می‌تواند به او کمک کند تا با این احساسات مقابله کند.
• صبوری و انعطاف در برابر شکست‌ها: در نظر داشته باشید شوک فرهنگی و فرآیند تطبیق زمان می‌برد. ممکن است در ابتدا با چالش‌ها و شکست‌هایی مواجه شوید که طبیعی است. مهم است که صبور باشید و به خودتان اجازه دهید فرآیند تطبیق را به مرور زمان طی کنید.

شوک فرهنگی مهاجرت چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان شوک فرهنگی برای هر فرد متفاوت است و بستگی به شرایط فردی، نوع مهاجرت و فرهنگ مقصد دارد. برخی افراد ممکن است تنها چند ماه طول بکشد تا با محیط جدید سازگار شوند، در حالی که برای دیگران این فرآیند می‌تواند چندین سال به طول انجامد. مهم است که صبور باشید و به تدریج با شرایط جدید وفق پیدا کنید.

نتیجه‌گیری

شوک فرهنگی یک تجربۀ طبیعی است که در نتیجۀ مهاجرت به کشور جدید رخ می‌دهد. با این حال، با آمادگی پیش از مهاجرت، پذیرش تفاوت‌های فرهنگی و استفاده از منابع حمایتی مانند مشاوره و روان‌درمانی، می‌توان از شدت آن کاست و به سازگاری با شرایط جدید سرعت بخشید. اگر شما مهاجر ایرانی هستید و شوک فرهنگی را تجربه می‌کنید وبسایت کلینیک آگاه می‌تواند به شما کمک کند. برای دریافت مشاوره می‌توانید نوبت آنلاین بگیرید.