اختلال شخصیت چیست؟ معرفی انواع اختلال شخصیت

مطمئنا با آدم‌های زیادی در طول زندگی‌تان برخورد داشته‌اید. آیا به تفاوت‌های فردی آن‌ها از یکدیگر فکر کرده‌اید؟ آیا اندیشیده‌اید که هر کدام از آن‌ها چه ویژگی‌هایی داشته‌اند؟ اگر به آدم‌های اطرافتان دقت کنید متوجه می‌شوید که چقدر انسان‌ها می‌توانند متمایز از یکدیگر باشند. شخصیت انسان می‌تواند عجیب و غریب، درونگرا، پرهیاهو یا جسور باشد یا اصلا ترکیبی از تمام این‌ها! اما چه زمانی می‌توان گفت ما دچار اختلال شخصیت شده‌ایم؟ چند نوع اختلال شخصیت داریم؟ چه چیزی باعث ایجاد اختلال شخصیت در ما شده؟ درصورتی که اختلال شخصیت داریم چگونه آن را درمان کنیم؟ در این مقاله از کلینیک روانشناسی آگاه سعی کرده‌ایم که به این سوالات پاسخ دهیم.

اختلال شخصیت چیست؟

وبسایت psychologytoday اختلال شخصیت را این‌گونه تعریف می‌کند:

Personality disorders are deeply ingrained, rigid ways of thinking and behaving that result in impaired relationships with others and often cause distress for the individual who experiences them.

اختلالات شخصیت شیوه‌های تفکر و رفتاری است که عمیقا ریشه‌دار و انعطاف‌ناپذیر است و منجر به نقص در روابط با دیگران می‌شود. غالبا فردی که اختلالات شخصیت را تجربه می‌کند دچار پریشانی است.

اختلالات شخصیت مجموعه‌ای از انواع فرعی مشکلات شخصیتی هستند که در آن‌ها ویژگی‌های مشترک زیر مشاهده می‌شود:

• یک روندِ ثابت و دایم که از انتظارات جامعه فاصلۀ زیادی دارد.
• نقص در عملکرد اجتماعی و شغلی.
• روندهای رفتاری ثابت که ریشه آن‌ها به نوجوانی یا اوایل بزرگسالی برمی‌گردد.

انواع اختلال شخصیت

DSM-5 اختلالات شخصیت را براساس شباهت‌های توصیفی آن‌ها به سه گروه تقسیم بندی می‌کند.

اختلالات گروه A

اختلالات گروه A با الگوهای تفکر عجیب و غریب مانند جدایی شدید اجتماعی، بی‌اعتمادی، یا باورهای غیرعادی مشخص می‌شوند. این گروه شامل اختلال شخصیت پارانویید، اسکیزویید و اسکیزوتایپال است.

اختلال شخصیت پارانویید

• مشخصه اصلی این اختلال، بدبینی و عدم اعتماد فراگیر به دیگران است. به گونه‌ای که فرد انگیزه‌های دیگران را بدخواهانه تلقی می‌کند.
• معمولا این طرز فکر در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و در شرایط مختلف حضور دارد.
• فرد فکر می‌کند که دیگران از او سواستفاده می‌کنند، به او آسیب می‌رسانند، یا فریبش می‌دهند بدون اینکه دلیل کافی برای ادعایش داشته باشد.
• دائما ذهنش مشغول وفاداری و قابل اعتماد بودن دوستان و همکارانش است.
• به درد دل کردن با دیگران تمایل ندارد چون می‌ترسد علیه خودش استفاده کنند.
• معمولا کینۀ افراد را در دل خود نگه می‌دارد و هنگامی که از او انتقاد می‌کنند یا احساساتش را جریحه‌دار کنند آن‌ها را نمی‌بخشد.
• علیه شخصیت و آبروی خودش حملاتی را کشف می‌کند که مشخص و آشکار نیست و به سرعت و با عصبانیت در مقابل آنها واکنش نشان می‌دهد.

اختلال شخصیت اسکیزوئید

• تقریبا در همۀ جوانب زندگی از همه‌ی روابط اجتماعی گریزان است و در روابط میان‌فردی هیجانات و احساسات بسیار محدودی نشان می‌دهند
• وارد روابط میان‌فردی صمیمی نمی‌شوند و تمایلی به آن نشان نمی‌دهند.
• علاقه اندکی به تجربه‌های سکشوال با یک فرد دیگر دارد.
• از فعالیت‌های انگشت‌شماری لذت می‌برد.
• بجز اعضای نزدیک خانواده، دوستان نزدیک یا محرم راز ندارد.
• نسبت به ستایش یا انتقاد دیگران بی‌تفاوت به نظر می‌رسد.
• از لحاظ عاطفی سرد است و تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد.

اختلال شخصیت اسکیزوتایپال

• فرد تقریبا در همه‌ی جوانب زندگی نقص‌های میان‌فردی و اجتماعی نشان می‌دهد که مشخصات اصلی آن‌ها عبارت‌اند از معذب بودن در روابط اجتماعی صمیمانه، توانایی ضعیف در ایجاد روابط اجتماعی
• باورهای عجیب و تفکر جادویی دارد. تفکر جادویی یعنی اینکه شخص باور دارد که افکار، اعمال و کلمات او یا استفاده کردن از نمادهای مختلف می‌توانند بر روند رویدادها در دنیای مادی تاثیر بگذارند.
• ممکن است تجربه‌های ادراکی غیر عادی داشته باشد مثلا احساس می‌کند فرد دیگری درکنارش حضور دارد یا صداهایی می‌شنود که او را صدا می‌زنند.
• ممکن است توهم‌های بدنی داشته باشد: مثلا کوتاه به نظر رسیدن دست یا پا یا احساس قللقلک در کف پا.
• تفکر و گفتار غیرعادی دارد مثلا مبهم حرف می‌زند، استعاره به کار می‌برد، بیش از حد توضیح می‌دهد، یا کلیشه‌ای حرف می‌زند.
• شکاک است یا تفکرات پارانوییدی دارد.
• تنوع احساسات و هیجاناتی که نشان می‌دهد اندک است.
• بجز اعضای درجه یک خانواده، دوستان نزدیک یا محرم راز ندارد.
• از جمع به شدت می‌ترسد و حتی بعد از آشناشدن با اعضای جمع اضطرابش از بین نمی‌رود و این اضطراب بیشتر با ترس‌های پارانوییدی مرتبط است تا با ترس از قضاوت‌های منفی دیگران درباره خود.

اختلالات شخصیت گروه B

اختلالات گروه B دارای حالت های هیجانی ناپایدار و رفتار نامنظم است که می‌تواند شامل پرخاشگری یا دستکاری دیگران باشد اختلالات شخصیت گروه B شامل ضد اجتماعی، مرزی، نارسیستیک و هیستریونیک است.

اختلال شخصیت ضداجتماعی

• فرد تقریبا در همه‌‌ی جنبه‌های زندگی به حقوق دیگران احترام نمی‌گذرد و آن‌ها را نقض می‌کند.
• رفتارهای قانونی و هنجارهای اجتماعی را رعایت نمی‌کند و این موضوع را تکرار ارتکاب اعمال مجرمانه‌ای که به دستگیری او منجر می‌شوند نشان می‌دهد.
• دیگران را فریب می‌دهد و این موضوع را دروغگویی‌های مکرر، استفاده از نام‌های مستعار یا کلاهبرداری از دیگران به منظور سودجویی شخصی یا لذت بردن نشان می‌دهد.
• فرد بدون فکر و بلافاصله بر اساس امیال ناگهانی خود عمل می‌کند یا نمی‌تواند از پیش برنامه‌ریزی کند.
• زودرنج، زودخشم و تحریک‌پذیر یا پرخاشگر است و این موضوع را تکرار دعواها یا تهاجم‌های فیزیکی نشان می‌دهند.
• با کارهای خطرناکی که انجام می‌دهد ایمنی خود یا دیگران را به خطر می‌اندازد.
• تقریبا در همۀ امور بی‌مسئولیت است و این موضوع را تکرار قانون‌شکنی‌ها در محل کار یا رعایت نکردن مسئولیت‌های مالی نشان می‌دهند.
• پشیمانی یا عذاب وجدان ندارد و این موضوع را بی‌تفاوتی او نسبت به ناراحت کردن دیگران، بدرفتاری با آن‌ها یا دزدیدن اموال آن‌ها یا تلاش برای توجیه این اعمال نشان می‌دهند.
• فرد حداقل 18 سال سن دارد.

اختلال شخصیت مرزی

• تقریبا در همه جوانب زندگی در روابط میان‌فردی، خودپنداره (شناخت از خود) و احساسات و هیجان‌ها عدم ثبات نشان می‌دهد و بسیار تکانشگر است؛ یعنی بدون فکر و بر اساس امیال ناگهانی عمل می‌کند و خودکنترلی ندارد.
• فرد برای اینکه دیگران او را ترک نکنند مستاصلانه تلاش می‌کند.
• در زندگی خود به طور دایم و مکرر روابط میان فردی بی‌ثبات و پرتنش دارد که خصوصیات اصلی آن‌ها این است که طرف مقابل را فردی بسیار خوب می‌داند یا او را بی‌اندازه پست و بی‌ارزش می‌پندارد.
• تصوری که از خود دارد به شدت و به طور دائم بی‌ثبات است.
• در سکس، سومصرف مواد و رانندگی خطرناک بدون فکر عمل می‌کند.
• به طور مکرر رفتارهای انتحاری در پیش می‌گیرد، ژست و حالت خودکشی به خود می‌گیرد یا تهدید به خودکشی می‌کند یا رفتارهای خودزنی انجام می‌دهد.
• از لحاظ احساسی و هیجانی ثبات ندارد زیرا خلق او به شدت واکنشی است. یعنی بدون فکر کردن دربارۀ موضوع مودش تغییر می‌کند و هرچند وقت یکبار و برای مدتی به شدت غمگین می‌شود.
• تقریبا همیشه احساس خلاء می‌کند.
• به شدت و نامتناسب با محرک خشمگین‌کننده عصبانی می‌شود یا نمی‌تواند خشم خود را کنترل کند.
• افکار پارانوییدی موقت و مرتبط با استرس دارد یا نشانه‌های شدید گسستگی نشان می‌دهد.

 اختلال شخصیت نارسیستیک یا خودشیفته

• خودبزرگ‌بینی دارد و احساس می‌کند فردی مهم است مثلا موفقیت‌ها و استعدادهای خود را بزرگ جلوه می‌دهد و بدون آنکه موفقیت‌های بزرگی داشته باشد انتظار دارد دیگران او را فردی بسیار خوب و مهم بدانند.
• دایم دربارۀ موفقیت، قدرت، هوش، زیبایی، یا عشق ایده‌آل خیالبافی می‌کند.
• باور دارد که فردی بسیار خاص و تافتۀ جدابافته است و فقط کسانی که خودشان افرادی خاص یا باکلاس هستند می‌توانند او را درک کنند یا فقط باید با چنین افرادی رفت و آمد داشته باشد.
• به شدت به تمجید و تحسین دیگران نیاز دارد.
• همیشه حق به جانب است و فکر می‌کند هرکاری بخواهد می‌تواند انجام دهد. بدون هیچ منطقی انتظار دارد دیگران در حق او لطف خاصی انجام دهند یا رفتاری متفاوت از دیگران با او داشته باشند یا به طور اتوماتیک انتظارات و خواسته‌های او را برآورده کنند.
• از دیگران سواستفاده می‌کند. از آنها استفاده می‌کند تا به اهداف خود برسد.
• همدلی ندارد: یعنی نمی‌تواند احساسات و نیازهای دیگران را متوجه شود و به رسمیت بشناسد.
• معمولا به دیگران حسادت می‌کند یا فکر می‌کند دیگران به او حسادت می‌کنند.
• رفتار متکبرانه دارد. از بالا به دیگران نگاه می‌کند.

اختلال شخصیت هیستریونیک (نمایشی)

• مشخصه اصلی آن این است که در همۀ جوانب زندگی به صورت افراطی، هیجانی و به دنبال جلب توجه است.
• در موقعیت‌هایی که فرد مرکز توجه دیگران واقع نمی‌شود احساس ناراحتی و معذب بودن می‌کند.
• در تعامل با دیگران، رفتار فرد معمولا مبتنی بر اغوای جنسی یا تحریک‌کننده تلقی می‌شود.
• هیجان‌هایش به سرعت تغییر می‌کنند یا احساسات خود را به صورت سطحی نشان می‌دهد.
• به طور دایم از ظاهر فیزیکی خود برای جلب توجه دیگران استفاده می‌کند.
• طرز حرف زدن فرد بی‌نهایت کلی‌گویانه است و حرف‌هایش فاقد جزییات هستند.
• هیجان‌ها و احساسات خود را به شیوه‌ای تئاتری و مبالغه‌آمیز نشان می‌دهد.
• تلقین‌پذیر است. به آسانی تحت تاثیر دیگران یا شرایط حاکم قرار می‌گیرد.
• روابط میان‌فردی را بیشتر از آنچه هستند صمیمانه می‌پندارد.

همچنین بخوانید: شخصیت نمایشی در زنان

اختلالات شخصیت گروه C

اختلالات گروه C شامل الگوهای اضطراب یا ترس از تفکر و ارتباط با دیگران است. این گروه شامل اختلالات شخصیت اجتناب‌گر، وابسته، و وسواسی_اجباری است.

اختلال شخصیت اجتناب‌گر

• تقریبا در همه‌ی جنبه‌های زندگی در حضور دیگران معذب است.
• احساس بی‌کفایتی می‌کند.
• نسبت به ارزیابی منفی دیگران از او به شدت حساس است.
• از شغل‌ها و فعالیت‌های حرفه‌ای که در آن‌ها به تماس اجتماعی و تعاملات اجتماعی زیاد نیاز است دوری می‌کند. زیرا از انتقاد، ایرادگیری یا مورد قبول واقع نشدن می‌ترسد.
• دوست ندارد با دیگران رابطه میان‌فردی نزدیک داشته باشد. مگر اینکه مطمئن باشد او را دوست دارند.
• حتی وقتی با کسی رابطه نزدیک صمیمانه دارد، تودار است و با احتیاط حرف می‌زند و عمل می‌کند زیرا می‌ترسد شرمنده یا مسخره شود.
• در موقعیت‌های اجتماعی دایم به این فکر است که هر لحظه ممکن است از او ایراد بگیرند یا عقایدش را قبول نکنند.
• در موقعیت‌های میان‌فردی جدید عصبی می‌شود زیرا احساس بی‌کفایتی می‌کند.
• احساس می‌کند مهارت‌های اجتماعی ندارد، جذابیت شخصی ندارد یا پایین‌تر از دیگران است.
• معمولا دوست ندارد ریسک شخصی کند یا در هر فعالیت جدیدی شرکت کند؛ زیرا ممکن است به دیگران ثابت شود بی‌کفایت است و در نتیجه شرمنده شود.

اختلال شخصیت وابسته

• فرد به طور افراطی نیاز دارد که دیگران به او رسیدگی کنند و این نیاز باعث می‌شود که رفتار مطیعانه و چسبنده در پیش گیرد و از جدا شدن بترسد.
• در تصمیم‌گیری‌های روزمره به توصیه و دلگرمی دیگران به شدت نیاز دارد.
• به دیگران نیاز دارد تا مسئولیت اکثر زمینه‌های زندگی او را بر عهده بگیرند.
• نمی‌تواند مخالفت خود با دیگران را اعلام کند زیرا می‌ترسد حمایت یا تایید آن‌ها را از دست بدهد.
• نمی‌تواند برای انجام دادن پروژه‌ها پیش‌قدم شود یا به تنهایی نمی‌تواند کاری را انجام دهد. زیرا اعتماد به‌نفس کافی برای توانایی هاییش ندارد.
• برای بدست آوردن حمایت و ساپورت دیگران تقریبا دست به هر کاری می‌زند. تا جایی که برای انجام دادن کارهای ناخوشایند نیز داوطلب می‌شود.
• وقتی تنها می‌شود احساس معذب بودن یا درماندگی می‌کند؛ زیرا به شدت و به طور اغراق آمیز میترسد که نتواند از عهده خودش براید.
• وقتی رابطه صمیمی و نزدیکش با یک نفر قطع می‌شود با سرعت به دنبال ایجاد رابطه با یک نفر دیگر میگردد تا منبعی برای حمایت و ساپورت داشته باشد.
• شدیدا می‌ترسد تنها بماند و مجبور شود به تنهایی از خودش مراقبت کند.

اختلال شخصیت وسواسی-اجباری

• تقریبا در همه‌ جنبه‌های زندگی به فکر نظم، ترتیب، کمال‌گرایی، کنترل شخصی و کنترل میان فردی است.
• دایما به فکر جزییات، قواعد، فهرست‌ها، نظم، سازمان یا جدول های زمانی است. تا جایی که هدف اصلی فعالیت مورد نظرش فراموش می‌شود.
• کمالگرایی باعث می‌شود در به پایان رساندن پروژه‌هایش اخلال ایجاد شود. چون استانداردهایش رعایت نشده‌اند نمی‌تواند پروژه را کامل کند.
• به شدت خود را وقف کار می‌کند و شدیدا در تلاش است تا عملکرد خوبی در شغلش داشته باشد تا جایی که فعالیت‌های تفریحی و دوستی‌های خود را کنار می‌گذارد.
• بیش از حد وجدان کاری دارد. مته به خشخاش می‌گذارد و درباره رعایت اخلاق، اصول، یا ارزشها انعطاف‌پذیری ندارد.
• نمی‌تواند اشیای کهنه یا بی‌ارزش را دور بیندازد حتی اگر هیچ ارزش معنوی برایش نداشته باشند.
• دوست ندارد قسمتی از کارش را به دیگران بسپارد یا با دیگران همکاری کند مگر اینکه کارها را دقیقا همانطور که او می‌خواهد انجام دهند.
• در خرج کردن پول هم برای خود و هم برای دیگران خسیس است و اعتقاد دارد که پول را برای روز مبادا باید جمع کرد.
• در افکار و عقایدش سرسخت است و اصلا حاضر نیست کوتاه بیاید.

راه تشخیص اختلالات شخصیت چیست؟

مطابق وبسایت mayoclinic متخصصان از راه‌های زیر برای فهمیدن اختلالات شخصیت استفاده می‌کنند.

• تست فیزیکی
• ارزیابی سلامت روانی
• مقایسه نشانه‌های خود با دستورالعمل‌های استاندارد
• آزمون‌های عصب روانشناختی (نوروسایکولوژی)

علت ایجاد اختلال شخصیت چیست؟

درباره علل اختلالات شخصیت نمی‌توان به نظریه واحدی دست یافت؛ زیرا هر یک از این اختلالات با مجموعه رفتارهای نسبتا متفاوتی سروکار داریم. بنابراین می‌توانیم انتظار داشته باشیم که اختلالات شخصیت مختلف به شیوه‌های مختلف به وجود می‌آیند. اما عامل مشترک در همه‌ی این اختلالات عبارت است از مجموعه رفتارهای بسیار محکم و دائمی که ریشۀ آن‌ها به کودکی و اوایل نوجوانی بر می‌گردد. مطابق وبسایت choosing therapy می‌توان گفت که عوامل ارثی و تربیتی در همه‌ی این اختلالات نقش مهمی دارد.

در اینجا به برخی از علل احتمالی اختلالات شخصیت اشاره می‌کنیم.

• آسیب‌های دوران کودکی: آسیب‌های دوران کودکی می‌تواند منجر به کاهش صمیمیت و نبود اعتماد در اختلال شخصیت مرزی و ضداجتماعی شود.
• غفلت یا سواستفاده: سواستفاده‌ی جسمی، جنسی و عاطفی می‌تواند بر علایم اختلالات در این سه گروه تاثیرگذار باشد.
• ویژگی‌های شخصیتی خاص: بیشتر اختلالات شخصیت با روان‌رنجوری بالا و سازگاری پایین مرتبط هستند.
• عوامل ژنتیکی: ژن‌ها ممکن است بر رشد اختلال شخصیت ضداجتماعی، مرزی یا اسکیزوتایپال نقش داشته باشند و در تنظیم انتقال دهنده‌های عصبی دوپامین، سروتنین و نوراپی‌نفرین موثر باشند.
• ناهنجاری های مغزی: برخی از اختلالات شخصیتی با ناهنجاری‌های مغزی مرتبط است به عنوان مثال افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت مرزی هستند در نواحی قسمت پیش‌پیشانی و لیمبیک تفاوت‌هایی دارند که در تنظیم احساسات، حافظه و عملکرد شناختی نقش دارند.
• تاثیرات فرهنگی: تاثیرات فرهنگی از دیگر عواملی است که در ایجاد اختلالات شخصیت تاثیرگذار است. به عنوان مثال در چین، ژاپن و تایوان شیوع اختلال شخصیت ضداجتماعی کمتر است اما شیوع اختلالات گروه ‌C بیشتر است.

راه‌های درمان اختلال شخصیت

درمان اختلالات شخصیت به فرد و تشخیص بستگی دارد. اینکه از چه رویکردی برای درمان اختلالات شخصیت استفاده کنیم بستگی به نوع اختلال شخصیت دارد. آموزش مهارت‌های اجتماعی برای رفع بی‌اعتمادی و سردرگمی که در اختلالات گروه A دیده می‌شود موثر است. برای اختلالات گروه B درمان‌های فردی و گروهی برای شناخت بهتر هیجاناتشان کمک‌کننده است. اختلالات گروه C از درمان‌هایی که روی اضطراب کار می‌کنند می‌توانند جواب بگیرند.

رویکردهای رواندرمانی برای اختلالات شخصیت

• درمان‌های روان‌تحلیلی: درمان‌های روان‌تحلیلی و روانپویشی بر روی علل پشت رفتار متمرکز می‌شوند و از این طریق می‌توانند در درمان انواع اختلالات شخصیت مفید باشند.
• درمان شناختی رفتاری (CBT): درمان شناختی رفتاری به رفع افکار ناسازگاری که بر احساسات و رفتارها تاثیر می‌گذارند کمک می‌کند.
• رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT): DBT مهارت هایی برای در لحظه بودن (mindfulness)، تنظیم هیجان، روابط میان‌فردی اثربخش و تحمل رنج می‌آموزد.
• آموزش مهارت های اجتماعی فردی: آموزش و تمرین قاطعیت و رسیدن به اعتماد در یک محیط امن درمانی برای اختلالات گروه A بیشترین سود را به ارمغان می‌آورد.

جمع‌بندی

در این مقاله به انواع و اقسام اختلالات شخصیت از دیدگاه DSM-5 پرداختیم. و دانستیم که علت‌های مختلفی پشت هر اختلال شخصیت می‌تواند نهفته باشد که هر کدام نیاز به مقاله‌ای جداگانه دارد. همچنین راه‌های متفاوتی برای درمان اختلالات شخصیت وجود دارد.

در صورتی که غالبا در زندگی خود از شیوه‌ای خاص رنج می‌برید می‌توانید از یک روانشناس خوب در کلینیک روانپویشی آگاه در این زمینه کمک بگیرید.