علائم اوتیسم در کودکان
اختلال طیف اوتیسم (ASD) اختلالی رشدی است که به دلیل اختلال در بعضی عملکردهای مغز ایجاد می‌شود. این تفاوت در نحوۀ عملکرد مغز کودک، تعامل او با دنیای اطرافش را تغییر میدهد. علائم کودکان طیف اوتیسم متنوع است؛ آنها معمولا نمی‌توانند مانند سایرین با دیگران ارتباط برقرار کنند یا ممکن است رفتارهای کلیشه‌ای و تکراری، علایق خاص و محدود و واکنش های غیرعادی به محرک های محیطی داشته باشند.
با تشخیص به‌موقع علائم اوتیسم در کودکان و انجام اقدامات لازم برای حمایتشان، میتوان فضای بهتری برای رشد آنان فراهم کرد. در این مقاله از وبسایت کلینیک آگاه به کودکان اوتیسم، اختلال طیف اوتیسم و علائم بچهای اوتیسم سنین مختلف می‌پردازیم.
اوتیسم چیست؟
برای اینکه شما را بیشتر با اوتیسم کودکان آشنا کنیم ابتدا به یک روایت فرضی می‌پردازیم:
«وقتی دخترم تینا به دنیا آمد، گویا دنیا را به من و همسرم هدیه داده بودند. زیباترین روز زندگی‌مان بود. تا حدود یک سالگی همه‌چیز عادی بود، هر چند گاهی تصور میکردم تینا بیش‌ازحد آرام و گاهی غرق دنیای خودش است. از حدود یک و سال نیمگی‌اش حرف زدن را شروع کرد؛ اما بسیار کم و گاهی نامربوط. ته دلم فکر میکردم چیزی جای خودش نیست اما اطرافیان می‌گفتند نگران نباش! به زودی حرف زدنش بهتر می‌شود.
دو سالش که شد کم‌کم رفتارهایش عجیب شدند. دور خودش می‌چرخید، به برخی اسباب‌بازی هایش حساسیت زیادی داشت. وقتی صدایش میکردم، جوابم را نمیداد و نگاهم نمیکرد. چند کلمه حرفی هم که در گذشته می‌زد، دیگر اثری از آنها نبود. در نهایت با رفتن پیش دکترهای متفاوت، تینا در 3 سالگی توسط یک روانپزشک کودک، تشخیص اختلال طیف اوتیسم گرفت.»
اوتیسم یک طیف است؛ یعنی هیچ دو کودک دارای اوتیسم دقیقاً دارای ویژگی های مشابه نیستند. شدت این اختلال در هر کدامشان متفاوت است. برخی افراد مبتلا به اوتیسم میتوانند مستقل زندگی کنند؛ اما برخی دیگر دارای ناتوانی شدید هستند و نیاز به مراقبت و حمایت مادام‌العمر دارند.
این اختلال از دوران کودکی شروع می‌شود و مادام‌العمر ادامه دارد. اگرچه بسیاری از والدین از دوران نوزادی متوجه تفاوت‌هایی در فرزندشان با سایر بچه های همسن‌وسالش میشوند؛ اما تشخیص اوتیسم تا قبل از حدود 18 ماهگی دشوار است و معمولاً از سن 2 تا 5 سالگی امکانپذیر است.
به نقل از پژوهش شیوع جهانی اتیسم، تخمین زده می‌شود در سراسر جهان از هر 100 کودک، یک نفر مبتلا به اوتیسم است. شواهد علمی موجود نشان می‌دهند این کودکان با اوتیسم متولد میشوند. در طیف اوتیسم بودن کودکان، هیچ ربطی به شیوۀ فرزند پروری، غذا، واکسن یا هر چیز دیگری که کودک پس از تولد با آن مواجه شده است ندارد. تشخیص زودهنگام این اختلال بسیار مهم است؛ چراکه آموزش‌ها و مداخله‌های زودهنگام میتوانند کیفیت زندگی کودک را بهبود ببخشند.
کلینیک روانشناسی آگاه، خدمات تخصصی روانشناسی کودک را در سه بخش ارائه میدهد. مشاور آنلاین کودک، مشاور کودک در شیراز و روانشناس کودک در تهران. این مرکز با بهره گیری از روانشناسان متخصص و مجرب به مراجعین خود کمک میکند تا به بهزیستی روانی و رشد سالم کودکانشان دست یابند.
علائم اجتماعی کودکان اوتیسم
- به نظر میرسد هنگامی که با او صحبت میکنید، شما را نگاه نمیکند یا گوش نمی‌دهد.
- نگاهتان را دنبال نمیکند یا به چیزهایی که اشاره میکنید نگاه نمیکند.
- تماس چشمی کمی برقرار میکند یا اصلاً نمی‌تواند ارتباط چشمی بگیرد.
- به‌ندرت علاقه و احساساتش را به اشتراک می‌گذارد یا بیان میکند از انجام کاری لذت می‌برد.
- نمی‌تواند از دید دیگران موضوعات را ببیند و سایرین را درک کند.
- نمی‌تواند احساسات و هیجانات خودش و شما را تشخیص دهد.
- در دوست پیدا کردن مشکل دارد و ترجیح میدهد به تنهایی بازی کند (این رفتار در سایر کودکان، بعد از 2 سالگی کاهش می‌یابد اما در بچه های اوتیسم ادامه دارد).
علائم ارتباط غیرکلامی در کودکان طیف اوتیسم
- حالات چهره، حرکات و ژست‌هایش با محتوای حرف‌هایش مطابقت ندارد؛ مثلا دربارۀ موضوع ناراحت کننده‌ای حرف می‌زند اما هیچ غمی در چهره‌اش دیده نمی‌شود.
- معمولاً با لحن و تن صدای خاصی صحبت میکند، مثلاً ممکن است خیلی بلند، خیلی آرام یا شبیه ربات حرف بزند.
- درک زبان بدن، حرکات و حالات چهرۀ دیگران برایش سخت است.
همچنین بخوانید: آیا کودکان اوتیسم حرف می‌زنند؟
علائم گفتاری و زبانی کودکان اوتیسم
- به صدا کردن نامش یا سایر درخواست های شفاهی پاسخ نمی‌دهد یا با تاخیر زیاد جواب میدهد.
- ممکن است به صورت سوم شخص صحبت کند: «سارا (اسم خودش) آب میخواهد، سارا دوست ندارد مدرسه برود.»
- از نحوۀ گفتار شما تقلید میکند.
- کلمات یا عبارات خاصی را تکرار میکند (اکولالیا).
- به‌راحتی نمی‌تواند مکالمه‌ای دو طرفه داشته باشد، یعنی پاسخ شما را بدهد یا حرف هایتان را بشنود.
- بدون توجه به اینکه شما علاقه ای دارید یا نه، بی‌وقفه و بدون دادن فرصتی برای پاسخگویی در مورد موضوع مورد علاقه‌اش صحبت میکند.
- در مورد طیف محدودی از موضوعات صحبت میکند.
- به نظر میرسد علاقه‌ای به شروع مکالمه ندارد.
علائم رفتاری در کودکان اوتیسم
- حرکات کلیشه‌ای و یا رفتارهای غیر عادی انجام میدهد؛ مانند تکان دادن دست، تکان دادن بدن یا چرخیدن به صورت دایره‌ای.
- همین کار را بارها و بارها با یک اسباب بازی یا بخشی از یک اسباب بازی انجام میدهد، مانند چرخاندن مکرر چرخ‌های یک ماشین اسباب بازی.
علائم عدم انعطاف‌پذیری در کودکان اتیسم
- به شدت پایبند روتین هاست و حتی از کوچک‌ترین تغییرات در برنامه‌هایش دچار پریشانی شدید می‌شود. حتماً باید از مسیر خاصی رفت‌وآمد کند یا همیشه یک کتاب مشخص قبل از خواب برایش خوانده شود.
- اسباب‌بازی‌ها یا اشیاء را به ترتیب خاصی ردیف میکند و اگر تلاش کنید این چیدمان را تغییر دهید به‌شدت عصبانی می‌شود.
- دایرۀ علایقش ثابت و محدود به موضوعات خاص است و به هیچ عنوان حاضر نیست آنها را تغییر دهد.
- به یک شیئ خاص مانند اسباب‌بازی یا پتویش وابستگی شدیدی دارد و اگر آن وسیله ازش جدا شود، عصبانی و پریشان می‌شود.
- واکنش‌های شدید یا کم به محرک‌های حسی دارد؛ مثلا به درد، گرما یا سرما بی‌تفاوت است. ممکن است به صدای بلند یا نور زیاد واکنش شدید نشان بدهد.
- علاقۀ غیر معمولی به برخی محرک‌های محیط اطراف خود نشان میدهد؛ بعضی اشیاء را به طور افراطی بو یا لمس میکند یا عاشق اشیاء چرخان است.
علائم اوتیسم در نوزادی
بر اساس مقالۀ وبسایت healthline، گاهی اوقات نشانه های اوتیسم در کودکان از دو ماهگی ظاهر میشوند:
- نوزادان در دوماهگی به طرز ماهرانه‌ای میتوانند چهرۀ انسانی را تشخیص بدهند و تماس چشمی برقرار کنند. نوزادانی که در آینده تشخیص اوتیسم می‌گیرند ممکن است از حدود دو ماهگی تماس چشمی کمتری برقرار کنند.
- توجه مشترک در نوزادانی که بعدا تشخیص اوتیسم می‌گیرند کمتر اتفاق می‌افتد؛ وقتی به جایی اشاره میکنید انگشتتان را دنبال نمی‌کنند. همچنین خودشان به جایی اشاره نمی‌کنند.
- تا 6 ماهگی نوزادان به اسمشان واکنش نشان می‌دهند؛ به‌ویژه وقتی مادرشان صدایشان میکند. نوزادانی که بعدا تشخیص اوتیسم می‌گیرند معمولا در حدود 9 ماهگی واکنشی به اسمشان ندارند. (البته واکنش نداشتن به اسم، تنها نشانۀ مد نظر نیست. الگویی از بی‌پاسخی در تعاملاتشان دیده می‌شود)
البته تشخیص قطعی اوتیسم در 12 تا 18 ماهگی گذاشته می‌شود و تعداد و شدت نشانه‌ها میتواند در افراد مختلف متفاوت باشد. با این حال توجه به این علائم اولیه میتواند در مسیر کمک به آنها مهم باشد.
علائم اوتیسم در کودک 1 تا 2 ساله
بسیاری از کودکان، علائم اوتیسم را در 12 تا 18 ماهگی یا زودتر نشان می‌دهند. بسیاری از والدین، علائم اولیۀ اوتیسم را نمی‌شناسند و تا زمانی که فرزندشان دو سالش بشود و نتواند صحبت کند فکر می‌کنند مشکل خاصی وجود ندارد. بعضی بچه ها علائم اولیۀ زیادی دارند، در حالی که برخی دیگر فقط تعداد کمی از نشانه ها را نشان می‌دهند. تعداد علائم ممکن است با توجه به سن و مراحل رشد کودکان متفاوت باشد و با گذشت زمان تغییر کرده یا با بزرگ‌تر شدن آنها واضح‌تر شود. در بازۀ سنی 1 تا 2 سالگی، به طور معمول نشانه‌ها در حوزۀ تعامل اجتماعی و رشد ارتباطی پدیدار میشوند:
- در ارتباط چشمی مشکل دارند و به شما نگاه نمی‌کنند.
- وقتی نامش را صدا میزنید، به سمت صدا واکنش نشان نمی‌دهند.
- وقتی به او لبخند میزنید، به شما یا سایر افراد آشنا لبخند نمی‌زند.
- به ندرت از اعمال شما یا دیگران تقلید میکند.
- از ژست‌ها و حرکات کلامی استفاده نمیکند؛ وقتی خداحافظی میکند، دست تکان نمی‌دهد یا سرش را به علامت بله/خیر تکان نمی‌دهد.
- به ندرت به وسیله‌ای اشاره میکند و توجه میکند که شما هم آن را دیده‌اید. ممکن است به اسباب بازی هایش اشاره نکند و به شما نگاه نکند تا مطمئن شود شما هم آن را دیده‌اید.
- ممکن است حرکت‌های بدنی خاصی را تکرار کند یا بدن خود را به روش‌های غیرمنتظره حرکت دهد. به عنوان مثال، ممکن است کمرش را مدام قوس بدهد، بازوهایش را محکم بگیرد یا مدام روی نوک انگشتان پا راه برود.
- نسبت به محیط حساس است و راحت‌تر از سایر کودکان با صداهای بلند یا نورهای شدید اذیت می‌شود.
- ممکن است به دفعات، اشیاء را روی لب‌ها یا صورت خود بمالد یا آنها را بو کند.
- در درک دستورالعمل های ساده و تک مرحله ای مشکل دارد؛ مثلا عروسکت را بده یا کتاب را به من نشان بده را نتواند انجام بدهد.
- به‌ندرت به کودکان دیگر علاقه نشان می‌دهند؛ مثلا ممکن است به سمتشان نگاه نکند یا سعی نکند توجه‌شان را جلب کند.
- علاقه‌ای به بازی های این دوره مثلا دالی بازی ندارد.
در سن 1 تا 2 سالگی، برخی از کودکان طیف اوتیسم پسرفت می‌کنند؛ یعنی دیگر از زبان، بازی یا مهارتهای اجتماعی که قبلاً آموخته‌‌اند استفاده نمی‌کنند. هنوز مشخص نیست چرا این اتفاق می‌افتد و برخی از کودکان ناگهانی مهارت هایشان را از دست می‌دهند.
علائم اوتیسم در سه سالگی
در حدود سه سالگی، علائم اوتیسم بیشتر خود را در صحبت کردن و بازی‌ها نشان میدهد:
- کودک تأخیر یا پسرفت در مهارتهای گفتاری و زبانی نشان میدهد.
- به شنیدن نامش یا سؤالاتی که از او پرسیده می‌شود پاسخی نمی‌دهد.
- کلمات، عبارات یا صداها به طور مکرر تکرار میکند (اکولالیا).
- موقع صحبت کردن، از ضمایر اشتباه استفاده میکند؛ مثلا به جای «من»، «تو» میگوید.
کودک اوتیستیک ممکن است با دیگران بازی نکند:
- تنها بازی کند.
- از به اشتراک گذاشتن اسباب بازی هایش خودداری کند.
- علاقه ای به ارتباط برقرار کردن با سایر بچه ها نداشته باشد.
- بازی خیالی یا ساختگی را متوجه نشود؛ مثلا اگر کنترل را بردارید و کنار گوشتان بگذارید به نحوی که انگار تلفن است اصلا متوجه بازی نمی‌شود.
همچنین بخوانید: اوتیسم در بزرگسالی
علائم اولیه اوتیسم در برقراری ارتباط ظاهر می‌شود:
- از تماس چشمی اجتناب میکند.
- اگر به چیزی اشاره کنید پاسخ نمی‌دهد.
- خودش نیز از حرکاتی مانند اشاره کردن یا تکان دادن سر استفاده نمیکند.
- اگرچه طیف کاملی از احساسات را تجربه میکند، اما حالات چهره‌اش این را نشان نمی‌دهد.
- از تماس فیزیکی با دیگران اجتناب میکند و هنگام در آغوش گرفته شدن، خودش را سفت میکند.
- وقتی یکی از والدین اتاق را ترک می‌کنند گریه یا احساس ناراحتی نمیکند.
کودک اوتیستیک اغلب رفتارهای به ظاهر غیرعادی یا تکراری از خود نشان میدهد:
- دستان خود را مکرر تکان میدهد، خودش را جلو و عقب میکند یا دور خودش می‌چرخد.
- مجذوب یک اسباب بازی یا فعالیت خاص شده و بدون آن وسیله، هیچ جا نمی‌رود.
- اصرار بر روتین‌های خاص دارد و اگر کسی این روتین ها را بهم بزند عصبانی می‌شود.
علائم اوتیسم در کودک 4 ساله
کودک مبتلا به اوتیسم در مقایسه با همسالان خود، ممکن است سبک متفاوتی از ارتباط کلامی و غیر کلامی را داشته باشد:
- به صدا زدن دیگران واکنش نشان نمی‌دهد.
- با صدای یکنواخت یا ربات‌گونه صحبت میکند.
- کلمات یا عبارات را به طور مداوم تکرار میکند.
- در ارتباط دو طرفه مشکل داشته باشد.
- نسبت به همسالان خود کمتر گفت‌وگویی را آغاز میکند.
- در برقراری تماس چشمی مشکل دارد.
- به نظر میرسد از در آغوش گرفته شدن و انواع تماس فیزیکی بیزار است.
همچنین بخوانید: علائم اضطراب در کودکان
همچنین ممکن است سبک بازی متفاوتی با همسالان خود داشته باشد:
- ترجیح میدهد تنها بازی کند.
- در بازی نوبتی با بچه های دیگر مشکل دارد و نمی‌تواند منتظر نوبتش شود.
- علاقه یا وابستگی شدید غیرمعمول به یک بازی، اسباب بازی، شیء یا موضوع خاص دارد.
- تمایل زیادی به سازماندهی و تشریفات خاص دارد، مانند چیدن اسباب بازی ها به ترتیب خاص یا شمردن مکرر آنها.
- با بازی تخیلی و تصوری مشکل دارد، مثلا نمی‌تواند نقش بابا یا مامان را در خاله بازی ایفا کند.
گریه در کودکان اوتیسم
گریه در کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً به دلایل مختلفی رخ میدهد که شامل حساسیت‌های حسی، تغییرات ناگهانی در روال‌های روزانه، ناتوانی در بیان احساسات، یا دردهای جسمانی است. این گریه‌ها اغلب به عنوان راهی برای برقراری ارتباط و بیان نیازها یا ناراحتی‌هایی که کودک قادر به توضیح آنها نیست، عمل می‌کنند. شناسایی علت اصلی و ایجاد محیطی آرام میتواند به مدیریت بهتر این رفتار کمک کند.
ظاهر کودکان اوتیسمی
ویژگی‌های چهره کودکان اوتیسم به صورت یکسان در همه موارد دیده نمی‌شود. اگرچه برخی از مطالعات نشان داده‌اند که این کودکان ممکن است دارای ویژگی‌هایی مانند پیشانی پهن‌تر، چشم‌های گشادتر، بینی صاف‌تر، یا فیلتروم کوتاه‌تر باشند، اما این ویژگی‌ها در همه افراد مبتلا به اوتیسم وجود ندارد و در برخی افراد غیر اوتیسمی نیز دیده می‌شود. بنابراین، این ویژگی‌ها نمی‌توانند به عنوان یک معیار قطعی برای تشخیص اوتیسم استفاده شوند و تنوع زیادی در ظاهر کودکان اوتیسم وجود دارد.
کودکان اوتیسم ممکن است بیشتر از همسالان خود این موارد را نشان دهند:
- رفتارهای تکراری مانند: تکان خوردن، چرخیدن، خراشیدن و چنگ انداختن، روشن و خاموش کردن چیزها
- بیش‌فعالی در کودکان
- تکانش‌گری
- طغیان‌های عاطفی، به ویژه در پاسخ به تغییر روتین‌ها یا شرایط محیطی.
- عادات غذایی غیر معمول
- صدمه زدن به خود
آیا علائم اوتیسم خفیف در کودکان متفاوت است؟
اختلالات اوتیسم در طیفی از خفیف تا شدید قرار دارند. بعضی کودکان مهارت های یادگیری و حل مسئلۀ پیشرفته ای دارند؛ اما در بعضی کودکان اوتیسم، نشانه ها به حدی شدید است که برای انجام کارهای معمولی و روزانه به کمک نیاز دارند. از نظر انجمن روانپزشکی آمریکا، بر اساس میزان حمایتی که کودک نیاز دارد میتوان سه سطح اوتیسم را تعریف نمود:
سطح 1 اوتیسم کودکان (خفیف)
- کودک علاقۀ کمی به تعاملات اجتماعی یا فعالیت‌های اجتماعی نشان میدهد.
- در شروع تعاملات اجتماعی و برقراری ارتباط مناسب (صدا یا لحن گفتار، استفاده از زبان بدن، نشانه‌های اجتماعی) مشکل دارد.
- در دوست‌یابی مشکل دارد.
- نسبت به تغییرات مقاوم است و انعطاف ندارد.
بچه‌هایی که در این سطح قرار دارند، قادر به زندگی مستقل با حداقل حمایت هستند.
سطح 2 اوتیسم در کودکان (متوسط)
- فقدان قابل توجهی در مهارتهای ارتباطی کلامی و غیرکلامی دارد.
- توانایی‌های اندکی برای برقراری ارتباط یا تعامل با دیگران دارد.
- با تغییرات در روتین‌های زندگی مشکل دارد.
- دارای چالش‌های رفتاری شدید و آشکار است مثل تکانش‌گری یا بیش‌فعالی.
- رفتارهای تکراری دارد که در زندگی روزمره اختلال ایجاد میکند.
- تنها به موضوعات خاص و محدودی علاقه دارد.
کودکان دارای اوتیسم سطح دو نیاز به حمایت روزانه دارند.
سطح 3 اوتیسم در کودکان (شدید)
- دارای اختلال شدید کلامی و مشکل در صحبت کردن است.
- توانایی محدودی برای برقراری ارتباط با سایرین دارد.
- هیچ علاقه‌ای به مشارکت و تعاملات اجتماعی ندارد.
- در کنار آمدن با تغییرات غیرمنتظره در روتین‌ها یا محیط اطرافش، بسیار مشکل دارد.
- دچار افت شدید در تمرکز یا توجه است.
- دارای رفتارهای تکراری، علایق ثابت و وسواس‌هایی است که باعث اختلال قابل توجه در عملکرد می‌شود.
متاسفانه بچه‌های سطح 3، در بخش زیادی از توانایی‌های خود دچار مشکل هستند و نیاز به حمایت روزانه قابل توجهی دارند.
جمع‌بندی
در این مقاله به اختلال طیف اوتیسم و علائم آن در سنین مختلف از نوزادی تا 4 سالگی پرداختیم. کودکان اوتیسم مشکلات زیادی در برقراری ارتباط با دیگران دارند؛ همچنین بسته به شدت اختلال ممکن است محدودیت‌های بیشتری تجربه کنند. برقراری ارتباط با آنان و حمایت مناسب کمک میکند بتوانند زندگی بهتری داشته باشند. تشخیص به‌موقع، دریافت درمان مناسب و ارتباط برقرار کردن با کودکان طیف اوتیسم بسیار مهم است؛ در همین راستا می‌توانید از یک روانشناس کودک در کلینیک آگاه کمک بگیرید.
دیدگاهتان را بنویسید