آیا کودکان اوتیسم حرف میزنند؟

یکی از اصلی­ ترین نگرانی­‌های والدین دارای کودکان اوتیسم در اوایل کودکی، این است که «آیا کودک دارای اوتیسم من می­تواند حرف بزند؟» در پاسخ به این سؤال باید گفت اختلال اوتیسم یک طیف است و میزان شدت آن در هر کودکی متفاوت است. هر کودک طیف اوتیسم، فردی است با ویژگی های خاص خود؛ بنابراین توانایی صحبت کردن در آن­ها نیز با توجه به سطحی که دارند متفاوت است.

برخی از بچه­ ها ممکن است دیرتر از بقیه یا به روش‌­های مختلف شروع به حرف زدن کنند یا از روش‌های مختلفی برای برقراری ارتباط استفاده کنند. در این مقاله از وبسایت کلینیک آگاه، به مشکلات گفتاری و حرف زدن کودکان اوتیسم می‌پردازیم.

محدودیت‌های گفتاری و ارتباطی؛ از نشانه‌های اوتیسم در کودکان

بر اساس مقالۀ وبسایت healthline :

Some autistic people may not speak at all. In fact, around 25 to 30 percent of children with ASD are minimally verbal (which means they speak fewer than 30 or so words) or don’t speak at all.

ترجمه:

بعضی افراد دارای اوتیسم ممکن است اصلا صحبت نکنند. در واقع حدود 25 تا 30 درصد کودکان طیف اوتیسم خیلی کم صحبت می‌کنند (یعنی کمتر از 30 کلمه) یا اصلا صحبت نمی‌کنند.

کلمۀ «اوتیسم» ریشه در کلمه یونانی “autos” به معنای «خود» دارد. اما چرا از این کلمه برای تعریف اختلال اوتیسم استفاده شده است؟

مهارت‌­های ارتباطی و حرف‌­زدن به کودکان کمک می­‌کند یاد بگیرند، جهان را درک کنند، با دیگران ارتباط برقرار کنند و افکار و احساساتشان را بیان کنند؛ اما کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب در دنیای خود زندگی می­‌کنند و توانایی محدودی برای صحبت کردن، برقراری ارتباط و تعامل با دیگران دارند.

کودکان اوتیسم معمولاً مهارت­‌های زبانی بسیار ضعیفی دارند. به‌سختی آنچه دیگران به آن­ها می­‌گویند درک می­‌کنند و در برقراری ارتباط غیرکلامی مانند حرکات دست و بدن، تماس چشمی و تشخیص حالات چهره مشکل دارند.

حرف زدن در کودکان طیف اوتیسم چگونه است؟

به طور کلی، مهارت‌های گفتاری در کودکان طیف اوتیسم به دسته‌های زیر تقسیم می‌شود:

1. تأخیر در گفتار: بعضی از کودکان دارای اوتیسم به طور کلی دیرتر از هم‌سن‌وسال‌هایشان شروع به صحبت کردن می‌کنند.
2. رفتارهای پرخاشگرانه: برخی از بچه­‌ها هرگز نمی­‌توانند به خوبی صحبت کنند و برای برقراری ارتباط، به جای کلمات از رفتارهای خاص مانند رفتار تکانشی یا پرخاشگرانه استفاده می­‌کنند.
3. زبان تکراری (اکولالیا): بعضی از کودکان ممکن است کلمات یا عباراتی را که شنیده‌­اند، تکرار کنند.
4. مشکل در تعاملات اجتماعی: برخی کودکان اوتیسم ممکن است در استفاده از زبان بدن و حالات چهره، نگاه کردن، اشاره کردن یا دنبال کردن یک مکالمۀ دو نفره دچار مشکل باشند.
5. رشد خود انگیخته: در برخی موارد، کودکان طیف اوتیسم با گذر زمان و با کمک درمان‌های تخصصی از یک روانشناس کودک، مهارت‌های گفتاری و ارتباطی نسبتاً خوبی کسب می‌کنند.

علائم تأخیر در گفتار کودکان طیف اوتیسم

اگر چه تشخیص اوتیسم معمولاً از سن 2 تا 5 سالگی امکان پذیر است، اما برخی نشانه­های آن از جمله علائم مرتبط با حرف زدن و ارتباط برقرار کردن خیلی زودتر در بچه­ها نمایان می­شوند. بر اساس مقاله‌ای که در وبسایت healthline منتشر شده است، برخی نشانه‌های شایع مشکلات گفتاری و ارتباطی شامل موارد زیر هستند:

1. حرف نزدن در سن مناسب رشدی

کودکان معمولاً اولین کلماتشان را در حدود ۱۲ ماهگی بیان می‌کنند. تأخیر در این توانایی می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکلات گفتاری در کودک باشد.

2. عدم توانایی در تشکیل جملات ساده

بسیاری از کودکان در حدود ۲۴ ماهگی شروع به ساخت جملات ساده با ترکیب کلمات می‌کنند. تأخیر یا ناتوانی در این زمینه می‌تواند یکی از علائم قابل توجه باشد.

3. عدم واکنش به اسم خود

از حدود ۱۲ ماهگی، کودکان معمولاً به اسمشان واکنش نشان می‌دهند؛ اما بچه‌­های دارای اوتیسم، اغلب به صحبت‌های دیگران یا شنیدن اسمشان پاسخ نمی‌­دهند. گاهی اوقات ممکن است تصور کنید کودک شما مشکل شنوایی دارد اما در صورت سالم بودن شنوایی بچه، پاسخ ندادن به نام خود می­‌تواند یکی از علائم اوتیسم باشد.

4. اکولالیا

کودک ممکن است کلمات یا عباراتی را که از دیگران یا در محیط شنیده تکرار کند. مثلاً اگر از او سؤالی بپرسید، به جای جواب دادن، سؤال شما را تکرار می‌کند یا ممکن است به طور مداوم کلماتی را که در برنامه­‌های تلویزیونی شنیده است بگوید.

5. عدم درک جملات دستوری

در درک دستورات یا جملات ساده مشکل داشته باشد. مثلاً اگر از او بخواهید کاری انجام دهد متوجه حرف شما نمی‌­شود.

6. حرف زدن به صورت سوم شخص

ممکن است به صورت سوم شخص صحبت کند: «سارا (اسم خودش) آب می­‌خواهد، سارا دوست ندارد مدرسه برود.»

7. نامفهوم بودن حرف­‌ها

گاهی کودکان می­توانند صحبت کنند اما چیزهایی می­‌گویند که هیچ معنایی ندارد یا نامربوط است. در واقع فهمیدن اینکه چه می­‌خواهند یا به چه چیزی نیاز دارند برای شما دشوار است. کودکتان ممکن است عبارتی مانند «آیا آب‌نبات چوبی می‌خواهید؟» را به کار ببرد و منظورش این باشد که آب‌نبات می­‌خواهد. یا مثلا در میان مکالمه‌­ای که به اعداد مربوط نمی­‌شود، مکرراً از یک تا پنج بشمارد.

8. عدم اشاره و استفاده از حرکات بدن (مهارت­‌های غیرکلامی ضعیف)

اغلب بچه­‌های دارای اوتیسم قادر به استفاده از حرکات بدن مانند اشاره به یک شیء یا توجه به حالات چهره موقع صحبت کردن نیستند. به طور معمول از تماس چشمی اجتناب می­‌کنند. ممکن است از نظر دیگران بی­ادب، بی­‌علاقه یا بی­‌توجه به نظر برسند. از آنجایی که مهارت‌های غیرکلامی ضعیفی دارند، نمی‌­توانند احساسات، افکار و نیازهایشان را به دیگران نشان دهند. آن‌ها ممکن است این ناتوانی را از طریق طغیان خشم یا سایر رفتارهای نامناسب ابراز کنند.

9. لحن صدای خاص

برخی کودکان طیف اوتیسم با لحن یا تُن صدای خاصی مثلاً خیلی بلند، خیلی آرام و یا شبیه ربات صحبت می­‌کنند؛ یا به سختی و با مکث­‌های طولانی و زیاد حرف می­‌زنند.

کودکان اوتیسم در چه سنی حرف می­زنند؟

به طور معمول کودکان اولین کلماتشان را بین 12 تا 18 ماهگی می­‌گویند اما سن شروع به صحبت­‌کردن در هر کودک دارای اوتیسم می­‌تواند بسته به شدت علائمش متفاوت باشد.

پژوهش هولین و همکاران نشان داده است اکثر کودکان دارای اوتیسم به طور متوسط در 36 ماهگی شروع به صحبت می‌کنند؛ اما تحقیق وودکا و همکاران نشان می‌دهد به طور میانگین بچه­‌های دارای اوتیسم از سن 4 سالگی به بعد شروع به صحبت می‌­کنند.

در برخی موارد نیز ممکن است کودکان، تأخیر قابل توجهی در شروع به صحبت داشته باشند و به گفتاردرمانی نیاز پیدا کنند تا مهارت‌های زبانی و ارتباطی‌شان را بهبود بخشند. نکتۀ بسیار مهم این است که تشخیص و مداخلات زودهنگام در بهبود توانایی‌های گفتاری و ارتباطی بچه­‌ها بسیار تأثیرگذار است.

از چه سنی باید نگران صحبت نکردن کودک باشید؟

سرعت رشد همۀ بچه‌­ها یکسان نیست و هر کودکی مسیر رشدی­‌اش را با مدل خاص خودش طی می‌­کند. به این تفاوت­‌ها، تفاوت­‌های جنسیتی (دختر یا پسر بودن) هم اضافه کنید. با این وجود، برخی جهش­‌های رشدی در زبان بچه­‌ها در بازۀ نسبتاً مشابهی رخ می­‌دهد. بر اساس مقالۀ منتشرشده در وبسایت very well health، اگر کودکان در بازه‌های زمانی مشخص‌شده نتوانند به این مهارت‌ها برسند اوضاع می­تواند نگران­کننده باشد:

• تا 12 ماهگی: اگر کودکتان به صداها پاسخ نمی‌دهد یا از ژست‌هایی مانند اشاره کردن، تکان دادن سر به نشانۀ «بله» یا «نه» استفاده نمی‌کند.
• تا 18 ماهگی: اگر کودکتان هنوز هیچ کلمه‌ای نمی‌گوید یا قادر به تقلید صداها و حرکات نیست.
• تا 24 ماهگی: اگر کودکتان جملات دو کلمه‌ای ساده، مانند «بیا برویم» یا «مامان بغل» نمی‌سازد. حتی اگر بتواند کلمات مجزا را بگوید اما نتواند کلمات را ترکیب کند، نیاز به بررسی بیشتر است.

البته تصور نکنید اگر کودک شما در 12 ماهگی صحبت نکرد، قطعاً دارای مشکل و اختلال است! تشخیص اختلال اوتیسم کار دشواری است و مهم است با متخصصین روانشناس یا روانپزشک مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند ارزیابی‌های دقیق‌تری انجام دهند و در صورت نیاز، برنامه‌های مداخله‌ای مؤثری را آغاز کنند که به کودکتان کمک کند مهارت‌های زبانی و ارتباطی خود را بهبود ببخشد.

همچنین بخوانید: دریافت نوبت از روانشناس کودک آنلاین

آیا حرف نزدن کودک نشانۀ اوتیسم است؟

مشکلات گفتاری مانند تأخیر یا حرف نزدن کودک می‌تواند یکی از نشانه‌های اوتیسم باشد، اما به تنهایی برای تشخیص این اختلال کافی نیست. اختلال طیف اوتیسم یک اختلال پیچیده و چند بعدی است که شامل چندین مجموعۀ علائم همچون نشانه­ های زیر است:

• کمبود تعاملات اجتماعی یا ناتوانی در برقرار کردن ارتباط مناسب: عدم برقراری تماس چشمی، ناتوانی در پاسخ به احساسات دیگران یا مشکل در برقراری ارتباط با دیگران.
• الگوهای غیر معمول، رفتارهای کلیشه ­ای و تکراری مانند حرکات کلیشه­ ای (تکان دادن مدام دست، تکان دادن بدن یا چرخیدن به صورت دایره‌ای).
• علاقه به یک موضوع خاص
• واکنش ­های شدید یا کم به محرک­ های حسی؛ مثلاً بی‌تفاوتی به درد، گرما و سرما یا واکنش شدید به صدای بلند یا نور زیاد.
• علاقۀ غیر معمول به برخی محرک ­های محیط اطراف؛ مثل بو یا لمس کردن بعضی اشیاء به طور افراطی

اگر نگران تأخیر در گفتار کودک خود هستید، مهم است که با یک متخصص (مانند روانپزشک یا روانشناس) مشورت کنید و تشخیص این اختلال را به آن­ها بسپارید.

 روانشناس کودک در تهران

روانشناس کودک در شیراز

راهکارهای کمک به صحبت کردن کودکان اوتیسم

مهم‌ترین راهکار برای کمک به صحبت کردن کودکان طیف اوتیسم، درمان‌های گفتاری و زبانی، آموزش‌های ساختار یافته و روش‌های درمانی مانند تحلیل رفتار کاربردی (ABA) هستند. بهتر است برنامۀ درمانی در سال­‌های پیش از دبستان شروع شود و متناسب با سن، نیازها و ویژگی‌­های فردی کودک شما باشد. اما در کنار اقدامات آموزشی و درمانی، وبسایت autism speaks، راهکارهای زیر را برای تقویت مهارت‌های ارتباطی و گفتاری کودکان اوتیسم پیشنهاد می‌دهد:

۱- به ارتباط غیرکلامی توجه کنید

در حرکاتتان اغراق کنید. هنگام برقراری ارتباط از بدن و صدایتان استفاده کنید؛ مثلا با اشاره کردن بگویید: «نگاه کن!» یا هنگام «بله» گفتن سرتان را تکان دهید. از حرکاتی استفاده کنید که تقلیدش برای کودکتان آسان باشد. همراه با کودکتان کف بزنید یا دست‌هایتان را باز و بسته کنید.

به حرکات کودکتان پاسخ دهید: وقتی او به یک اسباب‌بازی نگاه می‌کند یا به آن اشاره می‌کند، اسباب‌بازی را به او بدهید یا ادای بازی کردن با آن را دربیاورید.

۲- شناسایی سبک‌های ارتباطی کودک

هر کودکی سبک ارتباطی خاص خودش را دارد. به طور مثال کودک شما در آشپزخانه گریه می­کند و این روش خاص او برای درخواست غذا یا اعلام گرسنگی­اش است؛ احتمالا چون گفتن کلماتی مانند “گرسنه” یا “غذا” برای او بسیار سخت است. شما می­توانید با تماشای دقیق کودکتان و رفتارهایش، کم‌کم متوجه سبک ارتباطی او شوید.

توجه کردن، پاسخ دادن و تأیید تلاش‌­های فرزندتان برای برقراری ارتباط از طریق زبان و ارتباط غیرکلامی باعث بهبود تعاملات او می­‌شود و به فرزندتان کمک می‌­کند که احساس کند شنیده شده و درک می­‌شود.

۳- تشویق ارتباط کلامی

• ایجاد پیوند بین اشیا و نامشان: به کودکتان حق انتخاب بدهید تا به او کمک کنید بین اشیا و نام آن­ها ارتباط برقرار کند و نام­ها را تمرین کند؛ برای مثال دو غذا را در دو دستتان بگیرید و از او بخواهید انتخاب کند. بپرسید: “موز یا انگور؟”
• صدا زدن و نشان دادن اشیاء: اقلام اطراف خانه را با اسمشان صدا بزنید و همزمان با دست نشان دهید. شنیدن کلمات و سپس مشاهدۀ چندبارۀ اشیاء می­تواند به فرزندتان کمک کند نام شیء و خود شی را به هم پیوند دهد.
• تبدیل سؤالات مربوط به اشیاء به نظرات: به عنوان مثال، به جای اینکه بپرسید «این چیست؟» می‌توانید بگویید «این یک قاشق است!». این کار به فرزندتان این فرصت را می‌دهد که کلمه را بشنود و یاد بگیرد.
• گسترش دایرۀ لغات: حرف فرزندتان را تکرار کنید و کلماتی را به آنچه می­‌گوید اضافه کنید. اگر فرزندتان می‌گوید «کفش»، می‌توانید با یک کلمۀ اضافی مانند «کفش بزرگ» یا «کفش شما» آن را تکرار کنید.
• استفاده از جملات کوتاه: به عنوان مثال، به جای استفاده از یک جمله «پیراهن و کلاهت را بپوش»، آن را در دو جملۀ ساده­تر بگویید: «پیراهنت را بپوش» و «کلاهت را بگذار».

۴- گفت‌وگوی تشویقی

در مورد موضوعات یا چیزهایی که فرزندتان به آن­ها علاقه دارد صحبت کنید. مهم است که کودک شما برای برقراری ارتباط انگیزه داشته باشد.

۵- صبور باشید

به کودک خود زمان کافی برای درک و پاسخ به سؤالات و یا انجام دستورات را بدهید.

همچنین بخوانید: اوتیسم در بزرگسالی؛ تشخیص و درمان اوتیسم در بزرگسالی

جمع‎‌بندی

کودکان طیف اوتیسم با یکدیگر متفاوتند و لازم است تفاوت‌شان را در نظر بگیریم. بعضی از آنان ممکن است مهارت‌های گفتاری بهتری داشته باشند یا با کمی تلاش بتوانند رشد زبانی و کلامی بیشتری پیدا کنند. برخی دیگر ممکن است مشکلات بیشتری در ارتباط برقرار کردن داشته باشند. مهم است بتوانیم به عنوان والدین ارتباط عاطفی خوبی با آن‌ها برقرار کنیم و ازشان حمایت کنیم تا بتوانند زندگی مناسبی داشته باشند و رشد کنند.