روانکاوی چیست و برای چه کسانی مفید است؟

روانکاوی به عنوان یکی از معتبرترین روش‌های درمانی در روانشناسی از آغاز قرن بیستم تاکنون به کمک افراد زیادی آمده است تا مشکلات روانی و ذهنی‌شان را شناسایی و حل‌وفصل کنند. روانکاوی برای کسانی که احساس خوبی به خودشان ندارند، نمی‌توانند روابط معناداری با دیگران تجربه کنند، در زندگی شغلی‌شان پیشرفت نمی‌کنند یا حس می‌کنند از نشانگان یک اختلال روانشناختی رنج می‌برند مفید است.

این روش درمانی که ابتدا توسط زیگموند فروید پایه‌گذاری شد، به ریشه‌های ناهشیار مشکلات روانی افراد می‌پردازد و کمک می‌کند وضعیتشان را بهبود بدهند. امروزه روانکاوی و روش‌های درمانی که از نظریات روانکاوانه استفاده می‌کنند متنوع و گوناگون‌اند؛ روانکاوی کلاسیک فرویدی، فرویدی-لکانی، روان‌درمانی تحلیلی (روابط ابژه‌ای)، روان‌درمانی مبتنی بر انتقال و روان‌پویشی فشرده و کوتاه‌مدت از این دسته هستند. در این مقاله از بلاگ کلینیک روانشناسی آگاه به بررسی این موضوع می‌پردازیم که روانکاوی برای چه کسانی مفید است و چگونه می‌تواند به بهبود افراد کمک کند.

روانکاوی چیست؟

روانکاوی یک رویکرد درمانی است که به تحلیل و بررسی ذهن ناخودآگاه انسان و تجربیات گذشته‌اش می‌پردازد. این روش درمانی ابتدا توسط زیگموند فروید، روانشناس اتریشی، در اواخر قرن نوزدهم بنیان‌گذاری شد. فروید اعتقاد داشت که بسیاری از مشکلات روانی ناشی از تجربیات سرکوب‌شده، خاطرات ناآگاهانه و تعارض‌های درونی فرد است. او بر این باور بود که برای درمان مشکلات روانی لازم است که این تعارضات و خاطرات ناخودآگاه به سطح آگاهی فرد آورده شوند.

نظریات روانکاوی بر اساس مفاهیمی مانند ناهشیار، عقدۀ ادیپ، ساختار ذهن انسان (اید، ایگو، سوپرایگو)، انتقال و انتقال متقابل استوار است. پس از فروید افراد مختلفی نظریاتش را بسط و گسترش دادند و روانکاوی را پربارتر کردند. جدای از اتاق درمان، از نظریات روانکاوی در عرصه‎‌های گوناگونی مانند اجتماع و سیاست، هنر و ادبیات و گروه‌ها و سازمان‌ها استفاده می‌شود.

در فرآیند درمان روانکاوی، روانکاو با استفاده از تداعی آزاد، تاویل رویاها، تفسیر، انتقال و انتقال متقابل به کمک می‌کند مشکلات روانشناختی‌اش را حل‌وفصل کند.

مفاهیم کلیدی روانکاوی

ناهشیار

فرض بنیادین روانکاوی این است که «ناهشیار» نقش مهمی در زندگی بشر بازی می‌کند. عمدۀ تصمیم‌ها و انتخاب‌های بشر بر اساس امیال ناهشیار اوست؛ از جمله شریک عاطفی‌اش را بر اساس نیازهای ناهشیارش انتخاب می‌کند، رابطه‌اش با او را بر اساس خاطرات و آرزوهای ناهشیار پیش می‌برد و مشکلاتی که در زندگی دارد نیز دلایلی ناهشیار دارند.

ناهشیار را بخشی از ذهن در نظر بگیرید که به آن دسترسی و آگاهی نداریم. ناهشیار گاهی خاطره‌ای دردناک است که به فراموشی سپرده‌ایم، آرزویی در پس پردۀ ذهنمان که دوست داریم محقق شود و هرگز نمی‌شود، احساسی خاموش‌شده یا رابطۀ آسیب‌رسانی که با والدین‌مان داشته‌ایم.

انتقال

روانکاو تلاش می‌کند در اتاق درمان فضایی فراهم کند تا ناهشیار مراجع بتواند خودش را به نمایش بگذارد. ما بر اساس ترس‌ها، آرزوها و نیازهایی که در زندگی داریم ارتباط برقرار می‌کنیم. نیازها و احساسات و آرزوهای سرکوب‌شده در دوران کودکی خودشان را در رابطه با درمانگر نشان می‌دهند. مثلا ممکن است مراجع به صورت ناهشیار از درمانگرش متنفر باشد و تلاش کند او را به شیوه‌های مختلفی تحقیر کند. او احتمالا دارد رابطه‌ای که والدینش با او داشته‌اند را با درمانگر بازسازی می‌کند.

وقتی چیزی مربوط به گذشته به صورت ناهشیار در رابطه با درمانگر نمایان می‌شود می‌توان گفت «انتقال» در جریان است.

مکانیزم‌های دفاعی

احتمالا معروف‌ترین مفهوم روانکاوی مکانیسم‌های دفاعی باشد. مکانیزم‌های دفاعی به ما کمک می‌کنند با احساسات و آرزوهای ناهشیار و تنش‌هایشان مواجه نشویم. این مکانیزم‌ها که طیف گسترده‌ای دارند کمک می‌کنند با محیط زندگی‌مان و چالش‌هایش سازگار شویم و تحت فشار اضطراب‌های شدید قرار نگیریم.

روانکاوی چطور به بهبود فرد کمک می‌کند؟

همۀ ما می‌خواهیم به خودمان حس خوبی داشته باشیم، روابط معناداری با دیگران بسازیم و در مسیر شغلی‌مان پیشرفت و رضایت را تجربه کنیم. هر یک از ما در طول زندگی‌مان، الگوهایی خاص برای رسیدن به این اهداف داریم؛ الگوهایی که ممکن است آگاهانه یا نآگاهانه بر اساس تجربیات، تربیت، فرهنگ و شرایط اجتماعی شکل گرفته‌ باشند.

چه آگاه باشیم و چه نه، این الگوها بر تصمیمات و انتخاب‌هایمان تأثیر می‌گذارند. تغییر دادن این الگوها به‌ویژه زمانی که به سنین بزرگسالی می‌رسیم کار چندان ساده‌ای نیست.

ماهیت عادت‌گونۀ این الگوها مشابه جاری شدن آب از یک سراشیبی است. وقتی آب از شیب سرازیر می‌شود، با کمترین تلاش از مسیر همیشگی‌اش پایین می‌رود. اگر بخواهید مسیر جریان آب را تغییر دهید باید با صرف انرژی و زمان زیاد مسیر جدیدی برایش بسازید. تغییر مسیر آب از سراشیبی به‌سختی صورت می‌گیرد، مگر اینکه اقدامی عمدی و مستمر انجام شود. در زندگی انسان‌ها نیز وضعیتی مشابه وجود دارد. بر اساس مسیر بزرگ شدنمان، رفتارها و نگرش‌هایمان الگوهایی خودکار پیدا می‌کنند که ممکن است چندان مورد تامل قرار نگیرند.

بسیاری از افراد با الگوهایی روبه‌رو هستند که باعث می‌شود رفتارشان با خودشان و دیگران، ناسازگار و گاه مضر باشد. این ناسازگاری‌ها ممکن است در روابط اجتماعی، حرفه‌ای و حتی در رابطه با خودمان نمود پیدا کند. برای مثال برخی افراد ممکن است به دلیل تجربیات گذشته‌شان و الگوهایی که در ذهنشان شکل گرفته، خودشان را کمتر از آنچه هستند ببینند. این احساس پایین بودن در روابطشان با دیگران نیز ممکن است ناخواسته منتقل شود. به همین دلیل، این افراد به تجربه‌ای متفاوت از گذشته و تغییراتی در شیوه‌های تفکر و رفتارشان نیاز دارند تا بهتر بتوانند با خودشان و دیگران ارتباط برقرار کنند.

روان‌کاوی همان تجربه‌ای‌ست که به ما کمک می‌کند تا این الگوهای مخرب را شناسایی کرده و در جهت تغییرشان گام برداریم. روان‌درمانی یعنی درمان از طریق صحبت کردن اما نه هر صحبت کردنی! برای این که یک مکالمه را روان‌درمانی بنامیم، آن مکالمه باید:

• به وسیله یک فرد حرفه‌ای اجرا شود
• چارچوب مشخصی داشته باشد
• هدف آن بهبود سلامت ذهنی و عاطفی مراجع باشد

نوعی از روان درمانی که براساس اصل پویایی روان بنا شده باشد را روان‌درمانی پویا یا تحلیلی می‌نامند. پویایی روان به معنای ذهن در حرکت است. بر اساس اصل پویایی روان، عناصر پویای موجود در ناخودآگاه، افکار، احساسات و رفتارهای خودآگاه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.  هدف اصلی روان‌درمانی تحلیلی کمک به رفع مشکلات و الگوهای رفتاری است که در زندگی برای افراد ناشادمانی و نارضایتی به همراه می‌آورد. روان‌درمانی تحلیلی این کار را با آشکار کردن افکار و احساسات ناخودآگاه و با حمایت مستقیم از کارکردهای فرد در متن رابطه‌اش با درمانگر انجام می‌دهد.

روانکاوی و درمان‌های روانکاوانه با هدف کمک به فرد برای درک عمیق‌تر خود و کشف ریشه‌های مشکلات روانی‌اش عمل می‌کنند. این روش درمانی به افراد کمک می‌کند تا از طریق تحلیل ناخودآگاه و تجربیات گذشته، به درک بهتری از رفتارها، احساسات و روابط خود برسند. روانکاوی می‌تواند در بهبود شرایط روانی افراد به طرق مختلف موثر باشد:

1. شناخت و درک الگوهای ناخودآگاه

روانکاوی به فرد کمک می‌کند تا الگوهای رفتاری، عاطفی و فکری خود را که ممکن است به صورت ناخودآگاه ایجاد شده باشند شناسایی کند. این الگوها می‌توانند شامل ترس‌ها، اضطراب‌ها، روابط ناسالم و احساسات سرکوب‌شده باشند.

2. حل تعارضات درونی

روانکاو به شناسایی تعارضات درونی فرد کمک می‌کند که ممکن است در اثر تجربیات گذشته یا روابط پیشین ایجاد شده باشند. این تعارضات ممکن است در سطح ناخودآگاه باشند و بر رفتار فرد تاثیر بگذارند.

3. درمان اختلالات روانی

افرادی که درگیر نشانگان اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس فکری و عملی (OCD)، اختلالات شخصیتی و اختلالات جنسی هستند می‌توانند از روانکاوی برای درمان استفاده کنند.

4. ارتقای سلامت روان و خودآگاهی

روانکاوی به افراد کمک می‌کند خودشان را بهتر بشناسند و با آگاهی بیشتر از نیازها، خواسته‌ها و ترس‌هایشان قادر به تصمیم‌گیری‌های درست‌تری باشند.

تعداد جلسات روانکاوی چقدر است؟

روانکاوی فرایندی پیچیده و طولانی‌مدت است که چند سال به طول می‌انجامد. تعداد جلسات روانکاوی بستگی به نوع مشکل و عمق آن، اهداف درمانی و شرایط فردی مراجع دارد اما نمی‌توان تعدادی برایش مشخص کرد. هرچه مشکلات عمیق‌تر و پیچیده‌تری مطرح باشند، جلسات بیشتری لازم است. درمان‌های روانکاوانه به صورت هفتگی یا حتی چند بار در هفته انجام می‌شوند تا به‌تدریج مراجع بتواند به تغییرات لازم دست یابد.

آیا روانکاوی آنلاین هم موثر است؟

با پیشرفت فناوری و گسترش استفاده از اینترنت، روانکاوی آنلاین نیز در سال‌های اخیر به یک گزینۀ درمانی محبوب تبدیل شده است. روانکاوی آنلاین می‌تواند به ویژه برای افرادی که به دلایل مختلف نمی‌توانند به صورت حضوری به درمانگر مراجعه کنند مفید باشد. اما سوالی که ممکن است پیش بیاید این است که آیا روانکاوی آنلاین به اندازه درمان حضوری موثر است؟

پاسخ این سوال بستگی به نوع مشکل فرد، اهداف درمانی و میزان راحتی فرد در ارتباط آنلاین دارد. در بسیاری از موارد، روانکاوی آنلاین می‌تواند به اندازۀ جلسات حضوری موثر باشد. مزیت‌های روانکاوی آنلاین شامل دسترسی آسان‌تر، راحتی در انتخاب درمانگر و کاهش هزینه‌های رفت و آمد است. با این حال، در برخی موارد، از دست دادن ارتباط چشمی و مواجهه فیزیکی با درمانگر می‌تواند برخی از ابعاد درمان را محدود کند.

براساس مقاله‌ی منتشر شده در وبسایت therapy-on-line. com، روانکاوی آنلاین نه تنها موثر است بلکه در برخی موارد از روانکاوی حضوری اثربخشی بیشتری دارد؛ چراکه گویی هنگامی که در فضای امن خویش حضور داریم راحت‌تر از مشکلاتمان حرف می‌زنیم.

در نهایت، موفقیت درمان آنلاین به میزان همکاری فرد، مهارت‌های درمانگر و نوع اختلال بستگی دارد. روانکاوان حرفه‌ای توانایی استفاده از تکنیک‌های موثر در درمان آنلاین را دارند و می‌توانند تجربۀ درمانی خوبی را برای بیمار فراهم کنند.

مشاهده لیست روانشناسان آنلاین کلینیک آگاه

روانکاو چه کاری انجام می‌دهد؟

روانکاو به عنوان یک متخصص در درمان مشکلات روانی از تکنیک‌ها و روش‌های مختلفی برای کمک به بیمار استفاده می‌کند. برخی از وظایف اصلی روانکاو عبارتند از:

1. بررسی تاریخچۀ فردی

روانکاو به ویژه در جلسات ابتدایی می‌کوشد با شما و مسیری که تا اینجا طی کرده‌اید آشنا شود. او ممکن است از ارتباطی که با والدینتان داشته‌اید بپرسد، چالش‌های ارتباطی شما با همسرتان را جستجو کند تا شکایت‌ها و رنج شما را بهتر درک کند.

2. ایجاد رابطۀ درمانی موثر

روانکاو می‌کوشد فضایی امن و غیرقضاوتی ایجاد کند تا احساس راحتی کنید و بتوانید به راحتی افکار و احساساتتان را با او در میان بگذارید. این رابطه پایۀ تمام کارهایی است که درمانگر انجام می‌دهد. تجربۀ درک شدن، فهمیده شدن و کنجکاوتر شدن دربارۀ خودتان و تجربه‌هایتان می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.

روانکاو قرار نیست راه‌حلی جادویی به شما بدهد، بلکه قرار است رابطه‌ای امن مبتنی بر فهمیدن و فهمیده شدن بسازد تا بتوانید تجربۀ هیجانی و ارتباطی متفاوتی از آنچه تاکنون تجربه کرده‌اید به دست بیاورید. با کمک این رابطۀ جدید شما می‌توانید بینش‌های تازه‌ای دربارۀ خودتان پیدا کنید و مسیر زندگی‌تان را تغییر دهید.

3. آشکارسازی و بینش

گاهی اوقات تشخیص روانکاو این است که آگاه کردن مراجعین از آن‌چه در ناخودآگاهشان می‌گذرد کمک‌کننده است. این عمل را آشکارسازی می‌نامیم. فروید این عمل را «خودآگاه کردن آن‌چه تاکنون ناخودآگاه بوده» می‌نامید. آن‌چه آشکار می‌شود، افکار و احساسات درونی‌ای هستند که بیماران از خودشان پنهان می‌کنند اما با این وجود، بر ادراک خویشتن، رابطه با دیگران و شیوه‌های سازگاری و رفتارشان تاثیرگذار است.

روانکاو با بهره‌گیری از تکنیک‌های ذکر شده کمک می‌کند تا درمانجو دسترسی بیشتری به ضمیر ناخودآگاه خود پیدا کرده و با استفاده از این آگاهی روابط عمیق‌تر و تعارضات کمتری را تجربه کند.

چه کسانی باید به روانکاو مراجعه کنند؟

روانکاوی می‌تواند برای افراد با طیف گسترده‌ای از مشکلات روانی مفید باشد. برخی از افرادی که باید به روانکاو مراجعه کنند عبارتند از:

1. افرادی که با مشکلات عاطفی و روانی شدید روبه‌رو هستند

افرادی که دچار افسردگی، اضطراب، وسواس فکری و عملی (OCD)، اختلالات خواب، یا احساسات شدید گناه و شرم هستند، می‌توانند از روانکاوی بهره‌مند شوند.

2. افرادی که روابط ناتمام یا مشکل‌دار دارند

اگر کسی دچار مشکلاتی در روابط شخصی یا خانوادگی خود است و نمی‌تواند به درستی با دیگران ارتباط برقرار کند، روانکاوی می‌تواند به او کمک کند تا علت این مشکلات را بیابد و راه‌حل‌هایی برای بهبود آن‌ها پیدا کند.

3. افرادی که درگیر تروما بوده‌اند

افرادی که در گذشته تجربیات آسیب‌زا یا تروماتیک داشته‌اند (مانند تجاوز، روابط آزاررسان و آسیب‌زننده یا از دست دادن عزیزان) می‌توانند از روانکاوی برای پردازش این تجربیات و بهبود وضعیت روانی خود استفاده کنند.

4. افرادی که به دنبال رشد شخصی هستند

روانکاوی همچنین برای افرادی که به دنبال خودشناسی بیشتر و رشد شخصی هستند می‌تواند مفید باشد. این افراد ممکن است به دنبال درک عمیق‌تری از خود و رفع تضادهای درونی باشند.

انجمن روانکاوی آمریکا در یکی از مقالات منتشر شده در وبسایت apsa. org اذعان می‌کند روانکاوی برای تمام کسانی که با مشکلی درونی اعم از افسردگی، اضطراب، حملات پنیک و اختلالات شخصیت به درمان مراجعه می‌کنند اثربخش است. نکتۀ مهمی که باید به خاطر داشته باشیم این است که روانکاوی رویکردی راه‌حل محور نیست. در واقع کسانی که می‌خواهند در مدتی کوتاه با گرفتن چند راه حل مشکل خود را مرتفع کنند احتمالا کاندیدای خوبی برای روانکاوی نیستند.

روانکاو با نگاه تحلیلی نوعی از درمان را آغاز می‌کند که در آن درمانجو خود را فراتر از سیمپتوم و نشانه‌ها ببیند. نگاهی عمیق به آن چه که در پشت پرده‌ی اضطراب و افسردگی می‌گذرد و آن را ایجاد می‌کند. بنابراین تمام کسانی که مایل‌اند مشکلات خود را ریشه‌یابی کنند و با صبوری در مسیر درمان آن گام بردارند می‌توانند به روانکاو مراجعه کنند.

نتیجه‌گیری

روانکاوی به عنوان یک روش درمانی می‌تواند برای افراد با طیف وسیعی از مشکلات روانی مفید واقع شود. روانکاوی می‌تواند به ما کمک کند تا ریشه مشکلات عاطفی و رفتاری خود را شناسایی کنیم، با احساسات ناخودآگاه خود آشنا شویم و روابط بهتری با خود و دیگران برقرار کنیم. اگر شما هم به دنبال درک عمیق‌تری از خود هستید، روانکاوی می‌تواند راهی موثر برای شما باشد.

منبع:

روان‌درمانی تحلیلی؛ نوشتۀ دبورا کابانیس و همکاران.