کلاستروفوبیا چیست؟ چطور به ترس از فضای بسته غلبه کنیم؟
حتماً تابه‌حال اسم فوبیای فضای بسته را شنیده‌اید؟ فوبیایی که باعث می‌شود موقع سوارشدن در مترو یا آسانسور دچار ترس و اضطراب شوید. این فوبیا بسیار شایع است و علائم دیگری نیز به همراه دارد که ممکن کاملاً شدید یا خفیف باشند. اگر تمایل دارید با کلاستروفوبیا بیشتر آشنا شوید، این مقاله از وب‌سایت کلینیک آگاه برای شماست. در این مقاله قصد داریم به‌صورت مفصل راجع به این نوع فوبیا و علائم، دلایل و روش‌های درمان آن صحبت کنیم.
کلاستروفوبیا چیست؟
بر اساس مقاله‌ای که در سایت webmd منتشر شده است، کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی یکی از زیرشاخه‌های فوبیا است که باعث ترس غیرمنطقی و شدید از فضاهای بسته، تنگ یا شلوغ می‌شود. در واقع افرادی که دچار کلاستروفوبیا هستند، وقتی که در یک مکان تنگ مانند آسانسور، اتاق تنگ یا شلوغ هستند، دچار ترس، وحشت و سایر علائم اضطراب مثل تنگی نفس، تعریق یا حالت تهوع می‌شوند. برخی از افراد از حضور در هر فضای تنگ یا بسته‌ای می‌ترسند؛ اما ممکن است سایر افراد فقط در شرایط خاصی مثلاً وقتی که سوار آسانسور می‌شوند بترسند.
مکان‌هایی که می‌توانند باعث ایجاد کلاستروفوبیا (ترس از فضای بسته) شوند
اگر دچار کلاستروفوبیا باشید حضور در مکان‌ها یا موقعیت‌های خاصی می‌تواند باعث بروز علائم این اختلال شوند. به این موقعیت‌ها محرک‌های کلاستروفوبیا گفته می‌شود که عبارت‌اند از:
- وقتی در یک اتاق کوچک و بدون پنجره مثل اتاق رخت‌کن یا حمام هستید
- وقتی سوار هواپیما، قطار یا ماشین می‌شوید
- وقتی سوار آسانسور می‌شوید
- وقتی ام‌آرآی یا سی‌تی‌اسکن انجام می‌دهید
- وقتی در یک فضای بسیار شلوغ مثل سالن کنسرت حضور دارید
- وقتی سوار ماشینی با قفل‌های اتوماتیک یا با شیشه‌های بسته می‌شوید
- وقتی در یک اتاق تنها هستید
سایر مکان‌هایی که ممکن است باعث بروز علائم کلاستروفوبیا شوند، عبارت‌اند از:
- سرویس بهداشتی‌های عمومی
- کارواش‌های اتوماتیک
- درهای گردان
- تونل‌ها
البته ممکن است شما در شرایط متفاوتی علائم این اختلال را تجربه کنید؛ احتمالاً به‌خاطر اینکه حس یا تعریفتان از فضاهای تنگ یا کوچک متفاوت است. علاوه بر این تعریفتان از فضای تنگ باتوجه‌به شدت علائمی که تجربه می‌کنید نیز می‌تواند متفاوت باشد.
همچنین بخوانید: اتوفوبیا یا ترس از تنهایی چیست؟
علائم و نشانه‌های کلاستروفوبیا
همان‌طور که گفتیم پس از حضور در یک فضای کوچک، تنگ، بسته یا شلوغ علائم کلاستروفوبیا بروز می‌یابد. این علائم شامل موارد زیر است:
- تعریق، لرزش و گرگرفتگی
- احساس اضطراب، ترس یا وحشت شدید
- تنگی نفس و احساس خفگی یا نفس‌نفس‌زدن
- افزایش ضربان قلب
- احساس سفتی یا درد در قفسۀ سینه
- حالت تهوع یا استفراغ
- احساس ضعف، بی‌حسی یا سبکی سر
- احساس گیجی یا سردرگمی
- سردرد یا سرگیجه
- خشکی دهان
البته شدت و نوع این علائم برای همۀ افراد یکسان نیست و هرکسی این اختلال را به شکل متفاوتی تجربه می‌کند؛ برای مثال ممکن است علائم به حدی شدید باشند که احساس کنید دچار حملۀ پانیک شده‌اید یا فقط کمی احساس اضطراب داشته باشید.
اگر کلاستروفوبیا را تجربه می‌کنید، علاوه بر موارد بالا ممکن است:
- از موقعیت‌های محرک مانند سوارشدن به هواپیما، مترو یا آسانسور اجتناب کنید.
- در هر فضایی که وارد می‌شوید، به دنبال خروجی‌ها بگردید.
- وقتی در یک اتاق تنها هستید، از بسته‌شدن در یا پنجره اتاق بترسید.
- وقتی که در یک مکان شلوغ هستید، نزدیک درهای خروجی بایستید.
- وقتی که در یک فضای بسته قرار می‌گیرید، احساس می‌کنید می‌میرید یا دیوانه می‌شوید.
دلایل ایجاد اختلال کلاستروفوبیا
دقیقاً مشخص نیست علت بروز فوبیای فضای بسته چیست؛ ولی برخی از دلایلی که به نظر می‌رسد در این اتفاق نقش دارند، عبارت‌اند از:
- گاهی اوقات، ترس از فضاهای بسته پس از وقوع یک تجربۀ ترسناک یا استرس‌زا در دوران کودکی شروع می‌شود؛ مثلاً گیرکردن در فضای تنگی مثل کمد، قرارگرفتن در فضایی کوچک مثل انباری برای تنبیه یا گیرکردن در ازدحام و شلوغی جمعیت ممکن است باعث بروز کلاستروفوبیا شود.
- افرادی که یکی از بستگان درجه‌یکشان مثل پدر و مادرشان این فوبیا را داشته باشد، احتمال بیشتری دارد دچار کلاستروفوبیا شوند. احتمالاً به‌خاطر اینکه در کودکی با مشاهده رفتار آن‌ها یاد گرفته‌اند این موقعیت‌ها ترسناک هستند.
- بروز این فوبیا ممکن است ناشی از اختلال در عملکرد قسمت آمیگدال نیز باشد؛ آمیگدال بخشی از مغز است که در پاسخ به ترس نقش دارد و در افراد دارای کلاستروفوبیا فعالیت بیشتری دارد.
- برخی عوامل ژنتیکی نیز ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند. اخیراً دانشمندان نقصی را در یکی از ژن‌ها کشف کرده‌اند و معتقدند که ممکن است باعث این نوع فوبیا شود.
- تجربۀ یکی دیگر از انواع اختلالات اضطرابی احتمال کلاستروفوبیا را نیز افزایش می‌دهد.
چگونه می‌توان کلاستروفوبیا را تشخیص داد؟
تجربۀ علائم و احساسات ناشی از کلاستروفوبیا احتمالاً آزاردهنده و شاید ترسناک باشد. شاید حتی متوجه باشید که ترستان منطقی نیست و واقعاً در خطر نیستید؛ اما احتمالاً نمی‌توانید علائمتان را کنترل کنید. همچنین تجربۀ این اختلال ممکن است در روند عادی زندگی‌تان اختلال ایجاد کنند. در این شرایط بهتر است به یک متخصص سلامت روان مثل یک روانشاس یا روان‌پزشک مراجعه کنید. آن‌ها به صحبت‌هایتان گوش می‌دهند و سپس با بررسی علائمی که تجربه می‌کنید، این اختلال را تشخیص می‌دهند. برای تشخیص فوبیای فضای بسته درمانگرها نکات زیر را مدنظر قرار می‌دهند:
- علائمی که پس از حضور در موقعیت‌های خاصی شروع می‌شود
- علائمتان ناشی از اختلال دیگری نباشد
- علائم، ناشی از پیش‌بینی یک رویداد باشد
- علائم، انجام فعالیت‌های عادی و روزمره را مختل می‌کند
درمان کلاستروفوبیا؛ روش‌های موثر برای غلبه بر ترس از فضاهای بسته
خوشبختانه باتوجه‌به مقالۀ سایت healthline فوبیای فضاهای بسته قابل‌درمان است؛ در واقع تکنیک‌های مختلفی برای درمان این فوبیا وجود دارد که به شما کمک می‌کند بر ترستان غلبه کنید. ولی اگر درمان را شروع نکنید، احتمالاً با اجتناب از موقعیت‌های محرک با آن مقابله می‌کنید. مثلاً ترجیح می‌دهید به‌جای آسانسور از پله‌ها بروید؛ اما این کار فوبیایتان را از بین نمی‌برد و حتی ممکن است باعث تشدیدش بشود.
پس بهتر است هرچه سریع‌تر با مراجعه به یک روانشناس درمان را آغاز کنید. در ادامه برخی از روش‌های درمان این فوبیا را معرفی می‌کنیم:
درمان روان پویشی
در رویکرد روان‌پویشی، اختلال کلاستروفوبیا به‌عنوان بازتاب یا پاسخی به تعارضات ناهشیار یا تجربیات اولیه زندگی تحلیل می‌شود. برای مثال فضای بسته می‌تواند بازتابی از احساس گیر افتادن در یک موقعیت روانی درگذشته باشد که فرد در آن احساس ناامنی یا درماندگی داشته است و سپس این ترس به‌صورت نمادین به ترس از مکان‌های بسته تبدیل می‌شود. درهرصورت درمانگر روان‌پویشی به مراجع کمک می‌کند تا علت اصلی این ترس را درک کرده و تعارضات حل‌نشده‌اش را پردازش کند تا درنهایت شدت علائم کاهش یابد.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمان شناختی رفتاری یکی از تکنیک‌های روان‌درمانی است که درمانگر به شما کمک می‌کند افکار یا باورهای نادرست و غیرمنطقی‌تان راجع به فضاهای بسته را شناسایی کنید. سپس باید تلاش کنید آن‌ها را مدیریت کرده و تغییر دهید. با تغییر الگوی فکری‌تان رفتارها و واکنش‌هایتان نیز نسبت به این موقعیت‌ها تغییر می‌کند.
مواجهه‌درمانی
مواجهه‌درمانی روشی است که معمولاً برای درمان اختلالات اضطرابی مثل فوبیا استفاده می‌شود. درمانگران این رویکرد معتقدند اگر در یک فضای امن به‌صورت تدریجی با موقعیتی که برایتان ترسناک است مواجه شوید ترستان کمتر می‌شود. معمولا تمرین‌هایی برای کنترل و تنظیم اضطراب به شما داده می‌شود که وقتی در شرایط ترسناک قرار می‌گیرید بتوانید ازشان استفاده کنید. ممکن است در ابتدا فقط به عکسی از یک فضای تنگ نگاه کنید. سپس کم‌کم وارد فضای تنگی مثل آسانسور شوید.
تصویرسازی ذهنی
در این روش درمانگر به شما روش‌هایی را آموزش می‌دهد تا وقتی که در موقعیت محرکی قرار می‌گیرید، با استفاده از تصویرسازی ذهنی و تصورکردن یک فضای امن به یک حالت ذهنی آرام‌تری برسید. در نتیجه پاسخ جنگ یا گریز در مواجهه با چنین موقعیت‌هایی کاهش می‌یابد.
چگونه می‌توانم در لحظه حمله‌ی کلاستروفوبیا خودم را آرام کنم؟
تکنیک‌هایی وجود دارد که در لحظۀ حملۀ کلاستروفوبیا می‌تواند به شما کمک کند، این تکنیک‌ها شامل موارد زیر است:
- عمیق و آرام نفس بکشید.
- تلاش کنید بر موضوع دیگری تمرکز کنید، مثلاً با یک نفر صحبت کنید.
- به خودتان یادآوری کنید که این حمله تمام شده و ترس و اضطرابتان کم می‌شود.
- خودتان را به خاطر تجربۀ علائم، سرزنش نکنید.
- تلاش کنید موقعیتی که باعث ترستان شده را به چالش بکشید و از آن اجتناب نکنید.
- موقعیتی که به شما آرامش می‌دهد را تجسم کرده و روی آن تمرکز کنید.
استفاده از حواس پرتی واقعیت مجازی برای کاهش کلاستروفوبیا
واقعیت مجازی یا (VR) روشی است که فضاهای تنگ مانند آسانسور یا دستگاه‌های MRI را با استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری شبیه‌سازی می‌کند. این روش به شما کمک می‌کند در یک فضای امن با موقعیت‌هایی که برایتان ترسناک است، مواجه شوید تا درنهایت به ترستان غلبه کنید.
آیا دارویی برای درمان کلاستروفوبیا وجود دارد؟
بله؛ گاهی اوقات ممکن است درمانگر شما را به یک روان‌پزشک ارجاع دهد تا درمان دارویی را آغاز کنید. برای درمان کلاستروفوبیا معمولاً از داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب استفاده می‌شود که به مدیریت علائم کمک زیادی می‌کنند. البته معمولاً دارودرمانی و روان‌درمانی در کنار هم استفاده می‌شوند.
کلاستروفوبیا در کودکان
کودکان نیز معمولاً به دلیل تجربه‌های تروماتیک مثل گیرکردن در یک فضای بسته ممکن است دچار کلاستروفوبیا شوند. در نتیجه هنگام ورود به فضاهای بسته مثل مترو یا آسانسور به‌شدت بی‌قراری، گریه یا علائم فیزیکی مثل تنگی نفس را تجربه می‌کنند. اگر این اختلال در کودکان را جدی نگیرید، ممکن است علائم آن تا بزرگسالی ادامه داشته باشد. پس بهتر است هرچه سریع‌تر با یک روانشناس کودک صحبت کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله تلاش کردیم راجع به کلاستروفوبیا صحبت کردیم. این فوبیا باعث احساس ترس و وحشت شدید از فضاهای تنگ، بسته یا شلوغ می‌شود. دقیقاً مشخص نیست چه چیزی باعث بروز این اختلال می‌شود؛ ولی به نظر می‌رسد برخی عوامل مثل ژنتیک، اختلال در عملکرد آمیگدال و تجربه‌های دوران کودکی در این اتفاق نقش داشته باشند. درهرصورت کلاستروفوبیا قابل‌درمان است و با مراجعه به یک روانشناس می‌توانید یاد بگیرید که چگونه واکنش خود را به موقعیت‌های محرک کنترل کنید. درمانگران کلینیک روان پویشی آگاه نیز به‌صورت حضوری یا آنلاین می‌توانند در درمان کلاستروفوبیا به شما کمک کنند.
دریافت مشاوره از روانشناس آنلاین
دیدگاهتان را بنویسید