چگونه مادر خوبی باشیم؟ ویژگی‌های مادر به اندازه کافی خوب

من مادر خوبی هستم؟ آیا به اندازه‌ی کافی برای فرزندم وقت و انرژی صرف می‌کنم؟ آیا مادرهای دیگر بهتر از من عمل می‌کنند؟ آیا مادرهای دیگر هم گاهی مثل من فکر می‌کنند که بدترین مادر روی زمین هستند؟ مادر خوب چه ویژگی هایی دارد؟ مادرخوب عصبانی و خشمگین می‌شود؟ مادر خوب خسته و ناامید می‌شود؟ این‌ها از جمله سوالاتی هستند که در ذهن بسیاری از مادران وجود دارد. همه‌ی مادرها دلشان می‌خواهد مادر خوبی باشند. زمانی که هوای ارتباطیشان با کودک، ابری باشد، احساس گناه می‌کنند. بارها و بارها خود را سرزنش می‌کنند. احساسی که زن به مادرانگی خود دارد و قضاوتی که از آن می‌کند، به عوامل مختلفی وابسته است.

مادر خوب در طول زمان

در دوره‌ای از زمان، هویت زنان صرفاً در ازدواج و فرزندآوری خلاصه می‌شد. داشتن شغل، جایگاه اجتماعی و استقلال مالی در زنان نه رواج داشت و نه پذیرفتنی بود. اما در زمانه‌ی کنونی به دلیل تغییرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بسیاری از زنان خواهان داشتن موقعیت‌های اجتماعی و استقلال مالی هستند. حتی اگر تمایل به کسب درآمد هم نداشته باشند، وضعیت اقتصادی خانواده آن‌ها را مجبور می‌کند در این زمینه مشارکت کنند.

در حالی زنان خارج از محیط خانه مشغول فعالیت هستند که همچنان انتظار می‌رود کار خانه هم انجام دهند. زنان در زمینه آشپزی، خانه‌داری، همسرداری، تربیت فرزند و حتی از نظر زیبایی‌های ظاهری و بدنی با یکدیگر مقایسه می‌شوند. زن در این نگاه متحمل فشار زیادی است. معیارها و استانداردهای بیرونی سختگیرانه‌ای که به او می‌گوید باید عالی باشی! احتمالا در مهمانی‌ها شاهد مادرانی خواهید بود که در تلاش هستند به بقیه نشان بدهند مادر خوبی بوده‌اند!

آن‌ها از نگاه خود کارهایی که یک مادر خوب انجام می‌دهد را توصیف می‌کنند و امیدوارند خودشان یکی از همین مادران خوب باشند. فارغ از این‌که مادری شاغل باشد یا خیر، در فضای ارتباطی مادر و کودک، این سوال ”  آیا مادر خوبی هستم؟”   پا برجاست. در این نوشته قصد داریم چند ویژگی از مادر خوب را بیان کنیم؛ زیرا آگاهی و آگاهانه رفتار کردن با کودکان نتایج مثبتی به دنبال دارد. همچنین می‌توانید برای دریافت مشاوره خانواده، از روانشناسان خانواده کلینیک آگاه کمک بگیرید.

مادر خوب کیست ؟

وینیکات جمله‌ی مشهوری دارد: «اگر کودک می‌تواند با عروسکی بازی کند، پس شما هم می‌توانید مادر خوبی باشید.»

برای مادر خوب بودن لازم نیست کارهای خاص و عجیب و غریب انجام دهید! فقط کافی است معمولی باشید! هوش خیلی بالا، تحصیلات و مدرک دانشگاهی خاصی برای مادر خوب بودن لازم نیست. همه‌ی زنان برای مادر خوب شدن مجهز هستند. آن‌ها به شکل فطری خیلی چیزها در مورد مادر خوب می‌دانند.

همچنین بخوانید: فرسودگی والدینی چیست؟ راه های مقابله با فرسودگی والدینی

ویژگی‌های مادر خوب:

مادر خوب دغدغه‌مند

نحوه‌ی ارتباط مادر با کودک در دوره‌های مختلف رشدی، متفاوت است. بعد از تولد کودک، تا چندین ماه، همه‌ی فکر و ذکر مادر نوزادش است. تمرکز مادر در ابتدا بر بدن و نیازهای جسمانی کودک است. مادر با ارضای فوری نیازهای کودک تلاش می‌کند از او مراقبت کند. نه‌تنها به او آسیب نمی‌رساند، بلکه از او در برابر هر خطری مراقبت و محافظت می‌کند. مادر همه‌ی تلاشش را می‌کند که کودک در رنج نباشد.

در  ابتدا حضور مادر و مراقبت او بقای کودک را تضمین می‌کند. اما حضور مادر برای کودک  چیزی بیشتر از زنده ماندن جسمانی کودک است. از آن جایی که هنوز کلام در کودک شکل نگرفته و کودک از جهان آشفته و شکل نیافته‌ی خود آگاهی ندارد، مادر نیازهای کودک را حدس می‌زند. او با نام‌گذاری نیازهای کودک، به تدریج دنیای درونی کودک را معنادار می‌کند. مادر با تقدیم کلمه به کودکش او را با دنیای درونی‌اش آشنا می‌کند.

بسیار دیده ایم که مادران متوجه گریه های متفاوت کودک می شوند. وقتی به شکل تکرار شونده مادر نیاز کودک را تشخیص می دهد سپس نامگذاری می کند و در نهایت آن را ارضا می کند در واقع به کودک کمک کرده است تا نیازهای درونی اش را بشناسد.

مادر خوب ناکام کننده

اما همین‌طور که کودک بزرگ می‌شود، تحمل کودک برای ارضای نیازهایش بیشتر می‌شود. مادر گرچه همیشه پاسخگو و در دسترس است اما به‌تدریج و آهسته، کودک را با عدم ارضای فوری نیازهایش ناکام می‌کند. مادر از لحظه‌ای که کودک احساس نیاز می‌کند تا لحظه‌ای که به آن نیاز پاسخ داده می‌شود، فاصله‌ای ایجاد می‌کند. این فاصله‌های تدریجی و آهسته به کودک و همین‌طور به مادر کمک می‌کند تا بدانند دو موجود جدا از هم هستند. این فاصله‌ها ضروری هستند تا کودک یاد بگیرد آنچه را که نیاز دارد تقاضا کند. این‌گونه است که کودک مشتاقانه زبان را یاد می‌گیرد.

مادر خوب و هویت جنسی کودک

مادر به فرزندش کمک می‌کند تا الگوی جنسیتی را یاد بگیرد. او با نوع لباس‌هایی که تن فرزندش می‌کند، بازی‌هایی که با او دارد، نامی که برای او انتخاب می‌کند و به شکل کلی با رفتارها و گفتارهای تکرار شونده‌‌اش به فرزندش می‌گوید که الگوی هویتی دخترانه و پسرانه چگونه است.

مادر خوب آموزش دهنده

در زندگی روزمره، مادر نحوه‌ی انجام دادن کارهای مختلف را به کودک آموزش می‌دهد. کودک ابتدا این رفتارها را مشاهده می‌کند، اما بعدها آن‌ها را درونی کرده و خود او قادر به انجام آن‌ها می‌شود. مثال: چگونه بند کفشش را ببندد، چگونه از دیگران کمک بگیرد و ….

همچنین بخوانید: دوست بودن با فرزندان، دوست فرزند خود باشیم یا پدر و مادر او

مادر خوبی که تلاش می کند خودش و کودکش را بشناسد

مادر خوب مادری است که پیوسته در حال شناختن خودش و کودکش است. مادر خوب، تلاش می‌کند که کودکش را هم در حالی که آرام است بشناسد و هم در حالی که بی‌قرار و عصبانی است. این گونه مادر تصویر همه‌جانبه‌تر و کامل‌تری از کودکش در ذهن دارد. کودک آرام و مطیع دوست داشتنی‌تر از یک کودک خشمگین سرکش است. اما خوب است در ذهن داشته باشیم، کودک خشمگین و عصبانی امروز همان کودک آرام دیروز است.

مادری که کودکش را می‌شناسد و خوبی‌های او را می‌بیند در واقع به کودک کمک می‌کند که خوبی‌های خودش را ببیند. مادری که با کودکش محترمانه رفتار میکند در واقع به کودکش این پیام را می‌دهد که تو فرد محترمی هستی. گاهی اوقات تصویری که مادران از کودکشان در ذهن دارند با کودک واقعی متفاوت است. ممکن است مادر بیش از حد کودکش را بچه‌ی بدی بداند.

از این رو تجارب مثبت در رابطه‌ی مادر، فرزندی کاهش پیدا می‌کند. یکی از دلایلی که منجر می‌شود کودک واقعی با تصویر ذهنی مادر از کودک یکی نباشد، نیازهای مادر است. برخی مادران واقعاً نیاز دارند که بچه هایی بدی داشته باشند تا به خود ثابت کنند که همیشه در رنج و بدبختی هستند. به نقل از دکتر مشتاق در کتاب مادر خوب، مادر بد ” بچه ی خوب و بچه ی بد تنها در ذهن مادر وجود دارد. در واقعیت فقط کودک نیازمندی وجود دارد که باید مراحل سخت رشد را پشت سر بگذارد. ”

لذا مادر باید پیوسته در حال شناختن خود باشد تا از نیازهایش آگاهی پیدا کند. در چنین وضعیتی مادر می‌داند چه چیزهایی او را عصبانی و یا ناراحت می‌کند. او نسبت به این که چگونه هیجاناتش را ( ترس، خشم و غم ) نشان می دهد آگاه می شود. او آگاه می شود که در تجاربی که با کودکش دارد چه چیزهایی مربوط به ویژگی های خودش و چه چیزهایی مربوط به ویژگی های کودک اش است.

مادر شدن و قرار گرفتن در یک رابطه‌ی جدید به مادر کمک می‌کند وجه‌های مختلفی از شخصیتش را شناسایی و کشف کند. چیزهایی که احتمالاً تا قبل از مادر شدن از آن‌ها آگاهی نداشته است.

مادری که پیوسته تلاش می‌کند خودش را بشناسد، تا حدودی بر رفتارهایش کنترل دارد. به همین دلیل رفتارهای مادر، پیش بینی پذیر می شود.  وقتی مادر پیش‌بینی‌پذیر نیست، کودک به جای توجه و تمرکز بر خودش مجبور است متمرکز بر مادر باشد تا بتواند او را پیش‌بینی کند. کودک رفتارهای مادر پیش‌بینی‌ناپذیر را آنقدر زیر نظر می‌گیرد، تا ببینید کی و کجا مادر آن عشق و توجهی که به آن نیاز دارد را به او می‌دهد.

مادر خوب و مسیر استقلال

کودکان وقتی به دنیا می‌آیند بسیار وابسته هستند، اما همین‌طور که بزرگ می‌شوند در جهت استقلال حرکت می‌کنند. آن‌ها روزگاری در شکم مادرشان مستاجر بودند، بعد در آغوش آن‌ها مستاجر شدند. کودکان در هر مرحله از زندگی یک گام به جلو بر می‌دارند و یک گام از والدین دورتر می‌شوند. اما همان طور که توقع می‌رود با رشد کودک، حرکت کودک در جهت استقلال باشد، توقع می‌رود مادر هم وابستگی‌اش به کودک کمتر شود و به کودک فرصت رفتار مستقلانه بدهد.

کودکی که تغذیه‌اش در خردسالی وابسته به شیر مادر بود، اکنون خود می‌تواند غذا بخورد. او می‌تواند خودش به توالت برود. در هنگام بازی از بدنش مراقبت کند تا زخمی نشود، برخی از کارهایش را خودش انجام دهد. البته نباید از این نکته مهم غافل شویم که حرکت به سمت استقلال ممکن است برای هر دو طرف سخت باشد، به خصوص در پاره‌ای از مواقع رها کردن کودک برای مادر بسیار دردناک است. اما راه چاره این است که به این درد آگاه شویم و آن را ببینیم،  به جای آن‌که بر اساس این درد عمل کنیم.

مادر خوب و نیازهای کودک

مادر خوب، مادری است که محیط مناسب برای رشد کودک فراهم می‌کند. اما این محیط مناسب چگونه است؟ به شکل کلی و خلاصه محیطی که پاسخگوی نیاز‌های کودک باشد. گاهی والدین تصور می‌کنند که کودک گلی است در دستانشان که باید چیزی از آن بسازند. چنین نگاهی مسئولیت بسیار سنگینی بر دوش والدین می‌گذارد. باری که نه لازم بوده و نه می‌توانند بر دوش داشته باشند.

کودک، موجودی پویا است و خود قرار است مسیرش را پیدا کند و آن را بسازد. والدین با برطرف کردن نیازهای کودک، بستر رشدی او را فراهم می‌کنند. برخی والدین به جای برطرف کردن نیازهای کودکشان، به شکل ناخودآگاه در جهت رفع نیازهای دوران کودکی خودشان هستند. احتمالاً از برخی والدین شنیده باشید که در کودکی حسرت داشتن یک دوچرخه را داشتند و حالا که خود والد شده‌اند کلی وسایل و اسباب بازی برای فرزندشان تهیه می‌کنند، در حالی که شاید فرزندشان به آن وسایل نیازی نداشته باشند. برای دریافت مشاوره کودک می‌توانید از روانشناسان کودک کلینیک آگاه کمک بگیرید.

مادر خوب و پایگاه امن

مادری که توانسته به موقع در دسترس و پاسخگو باشد و به موقع فرصت رفتار مستقلانه به کودک بدهد، اکنون یک پایگاه امن برای کودکش به حساب می‌آید. زمانی که کودک دچار ترس و تنش می‌شود به این پایگاه امن بر می‌گردد و مادر او را شارژ هیجانی می‌کند.

مادر به اندازه کافی خوبی نیستیم اگر؟

تلاش می‌کنیم مادر بیش از اندازه خوبی باشیم:

گاهی اوقات شاهد زنانی هستیم که مادر بودن تنها هویتی است که برای خود به رسمیت می‌شناسند. آن‌ها از علایق، تفریح و سرگرمی و هرگونه فعالیت مرتبط با زندگی شخصیشان دست کشیده‌اند. به قول خودشان، زندگیشان را وقف کودکشان کرده و خود را مادرانی فداکار می‌دانند. گرچه این فداکاری تا حدودی نیازهای روانی مادر را ارضا می‌کند اما در نهایت منجر به عدم جدایی کودک و مادر از همدیگر می‌شود. کما اینکه مادر هم این فرصت را به خود نداده تا جنبه‌های دیگری از زندگی‌اش به غیر از مادر بودن را تجربه کند.

جمع بندی

شاید بعد از خواندن این ویژگی‌ها با خود فکر کنید که همیشه نتوانسته‌اید مادر خوب باشید. و احتمالاً اندکی حس بد پیدا کنید. شما نه می‌توانید، و نه ضرورتی دارد که همیشه و همه‌جا به بهترین شکل ممکن پاسخگوی نیازهای کودکتان باشید. اما اگر در اغلب اوقات پاسخگوی نیازهای کودکتان بوده‌اید همین کافی است.

منابع:

مادر و کودکش: ترجمه زهرا قنبری، تکتم کاظمینی

کودک، خانواده و جهان خارج : ترجمه محمدعلی مظاهری، آسیه اناری

زبان مادری: نویسنده: نهاله مشتاق