تاثیر طلاق بر کودکان و راه‌های کاهش اثرات

این مقاله توسط روانشناس، دکتر میترا کامران از نظر تخصصی بررسی و تایید شده است.

طلاق، یکی از سخت‌­ترین و پر چالش‌­ترین تصمیم‌­ها، یک تجربه بسیار استرس‌­زا و عاطفی برای همه افراد خانواده و به معنای طوفانی برای زندگی خانوادگی است. اما این تصمیم وقتی پیچیده‌­تر می‌­شود که شما مادر و پدر نیز باشید و پای فرزند یا فرزندانی در میان باشد.

معمولاً برای فرزندان درک تصمیم جدایی شما سخت است و اغلب احساس می­کنند تمام دنیایشان وارونه شده است. آن­ها ممکن است شوک زده، ناراحت و غمگین، عصبانی یا مضطرب شوند. حتی ممکن است احساس گناه کنند و خود را به خاطر مشکلات خانه و طلاق شما سرزنش کنند.

از آنجایی که بچه‌­ها با توجه سن و ویژگی­‌های شخصیتی خود با یکدیگر متفاوتند، تأثیر طلاق بر فرزندان نیز می­تواند متفاوت باشد. برخی از بچه‌­ها پس از گذر از آشفتگی و چالش­‌های اولیه زندگی پس از طلاق، دچار هیچ مشکل روانی یا رفتاری خاصی نمی­‌شوند؛ در حالی که کودکان دیگر ممکن است تا مدت­‌‌ها با این تغییر و تأثیرات آن دست و پنجه نرم کنند. فراموش نکنیم حتی فرزندان انعطاف پذیری که خیلی زود با طلاق والدین کنار می‌­آیند، ممکن است در آینده دچار مشکلات یا نگرانی­‌های متعدد شوند. مثلاً به هنگام اتفاقات خاص زندگی خود مثل جشن فارغ التحصیلی یا ازدواج، احساسات دردناک و خاطرات تلخی را تجربه نمایند. در چنین مواقعی کمک گرفتن از یک مشاور خانواده انلاین می‌تواند به شما و فرزندانتان کمک کند.

طبق مقاله دی اونفرین و رابرت امری در سال 2019، طلاق والدین با افزایش خطر مشکلات سازگاری کودک و نوجوان، از جمله مشکلات تحصیلی (مانند نمرات پایین­تر و ترک تحصیل)، رفتارهای مخرب (مانند رفتارهای نابهنجار و مصرف مواد) و علائم افسردگی مرتبط است. فرزندان والدین طلاق بیشتر احتمال دارد رفتارهای جنسی پرخطر داشته باشند، در فقر زندگی کنند و بی­ثباتی خانوادگی را تجربه کنند. در واقع طلاق، احتمال پیش آمدن این مسائل را تا حدود یک و نیم تا دو برابر افزایش می­دهد. اما در مقابل، لامنان و امری در مقاله خود معتقدند جدایی نسبتاً بی‌ضرر و حتی یک تغییر مثبت است به ویژه برای بچه­‌هایی که در محیط خانوادگی بسیار پرتنش و پرتعارض بزرگ می­شوند.

موقع طلاق و جدایی، از مامان و بابا چه می‌خواهم؟

• من به هر دوی شما نیاز دارم. حتی وقتی کنار یکی از شما هستم، دوست دارم والد دیگر با من تماس بگیرد، پیامک ارسال کند و با من در ارتباط باشد. اینطوری احساس می‌کنم برای هر دو مهم هستم و واقعاً مرا دوست دارند.
• لطفا دعوا نکنید و سخت تلاش کنید تا در مورد مسائل مربوط به من به توافق برسید. وقتی به خاطر من دعوا می‌کنید، فکر می‌کنم کار اشتباهی انجام داده‌ام و همه چیز تقصیر من است.
• من می‌خواهم هر دوی شما را دوست داشته باشم و از زمانی که با هر یک از شما می‌گذرانم لذت ببرم. لطفا من را وسط دعوا و ناراحتی‌های خود وارد نکنید و از من نخواهید تا طرف کسی را بگیرم یا بین شما انتخاب کنم.
• لطفاً مستقیماً با یکدیگر ارتباط برقرار کنید تا مجبور نباشم بین شما پیام ارسال کنم.
• وقتی در مورد والد دیگر صحبت می‌کنم، لطفا فقط چیزهای خوب بگویید یا اصلاً چیزی نگویید. وقتی در مورد او چیزهای بد و ناخوشایند می‌گویید، احساس می‌کنم از من انتظار دارید طرف شما را بگیرم.
• لطفا به یاد داشته باشید که من هر دوی شما را در زندگی‌ام می‌خواهم و عاشق هر دو نفرتان هستم. دوست دارم روی هر دو شما حساب باز کنم و در کنارتان چیزهای زیادی یاد بگیرم.

تأثیر طلاق بر فرزندان در سنین مختلف چگونه است؟

در ادامه به تاثیر طلاق در سنین مختلف فرزندان می‌پردازیم:

تاثیر طلاق در نوزادان (از تولد تا 18 ماهگی):

اگرچه ممکن است برای شما تعجب‌­آور باشد حتی نوزادان نیز تحت تأثیر طلاق قرار می گیرند. به خصوص اگر درگیری شما و همسرتان منجر به مشاجره و تنش در خانه شود. در دوران شیرخوارگی، نوزادان می­توانند استرس را در محیط خانه احساس کنند و دچار دلبستگی ناایمن شوند. آن­ها همچنین ممکن است پسرفت کنند یا علائم تاخیر رشدی را نشان دهند.

تاثیر طلاق بر کودکان ۱۸ ماهه تا ۳ ساله

طلاق می‌تواند از نظر عاطفی و روانی بر کودکان 18 ماهه تا 3 ساله تأثیر بگذارد. در دوران کودکی پیوند اصلی کودک با والدینش است، بنابراین پذیرش و درک هر گونه اختلال عمده در زندگی خانوادگی برای او دشوار است. کودکان نوپا که والدینشان طلاق می‌گیرند ممکن است مکرر گریه کنند، بیش از حد معمول خواهان توجه باشند، پسرفت کنند و به مکیدن انگشت بازگردند، در مقابل آموزش توالت مقاومت کنند یا در تنها خوابیدن در شب دچار مشکل شوند.

تاثیر طلاق بر فرزندان ۳ تا ۸ سال

کودکان خردسال بین 3 تا 8 ساله ممکن است به طور کامل درک نکنند چرا شرایط خانواده در حال تغییر است. ممکن است در مورد اینکه چرا باید بین دو خانه در رفت و آمد باشند سردرگم شوند. درک احساسات شما بزرگسالان برای کودکان خردسال که اغلب چیزها را سیاه یا سفید می­بینند کار دشواری است و آن­ها نمی­توانند دلایل پیچیده شما برای جدایی را متوجه شوند. یکی از بزرگ­ترین ترس بچه‌­ها در این بازۀ سنی این است که یکی از شما والدین دست از دوست داشتن آن­ها بردارید.

تاثیر طلاق والدین بر فرزندان ۸ تا ۱۲ ساله

کودکان کمی بزرگتر بین 8 تا 12 ساله ممکن است نگران این باشند که فروپاشی خانواده تقصیر آن­ها باشد؛ بزرگ­ترین ترس بچه­‌ها در این سنین این است که کار اشتباهی انجام داده باشند که باعث جدایی والدینشان شده است. ممکن است مانند کودکان خردسال برای درک دلایل پیچیده طلاق شما دچار مشکل شوند.

تاثیر طلاق والدین بر نوجوانان

نوجوانان برخلاف کودکان خردسال آنچه را که در حال اتفاق افتادن است به طور کامل می­فهمند. آن­ها ممکن است احساسات خود را به طور متفاوتی بیان کنند مثلاً گوشه‌گیر و کم‌صحبت شوند و ارتباط خود را با شما کاهش دهند یا از طریق خشم یا رفتارهای سرکشانه ابراز کنند. همچنین ممکن است یک یا هر دو شما را مقصر این اتفاق بدانند و به سرزنشتان بپردازند.

تأثیرات اولیه طلاق بر فرزندان

اولین تأثیر طلاق بر فرزندان، احساس خشم، نگرانی، غم، سردرگمی و سرخوردگی است. معمولاً بچه‌­ها در حین یا پس از طلاق، دچار مشکلات سلامت روان یا مشکلات رفتاری می­‌شوند. تا به اینجا تمامی این اتفاقات بخش طبیعی فرایند طلاق است و فرزندان شما اثرات کوتاه مدتی را تجربه می­‌کنند. اما برخی از بچه­‌ها ممکن است در صورت عدم حمایت عاطفی مناسب، مشکلات طولانی مدت بیشتری را تجربه نمایند که می­‌تواند نگران کننده باشد.

همچنین بخوانید: علائم افسردگی در نوجوانان

تأثیرات روانی طلاق بر فرزندان

اغلب نخستین تأثیر روانی طلاق بر بچه‌­ها اضطراب، استرس، احساس از دست دادن و سردرگمی است. آن­ها ممکن است احساس رها شدن یا خیانت کنند و برای پردازش این احساسات پیچیده، تلاش کنند. براساس گزارش سایت the wave clinic، کودکان 7 تا 14 ساله که والدینشان طلاق گرفته­اند، 16 درصد بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات سلامت روان از جمله اضطراب و افسردگی هستند. برخی از این مشکلات سلامت روان می­تواند منجر به انجام رفتارهای پرخطر در نوجوانان از جمله سوء مصرف مواد، بزهکاری و فعالیت­‌های جنسی در سنین پایین شود.

سایر آثار روانی طلاق می­تواند شامل تجربه‌­های زیر در بچه‌­ها باشد:

• اضطراب عمومی در مورد نحوه زندگی جدید با یک والد و یا زندگی چرخشی با هر دو والد
• فشار برای رسیدگی به مسئولیت­‌های اضافی در زندگی جدید
• احساس گناه به دنبال مقصر دانستن و سرزنش کردن خود به خاطر اتفاقی که افتاده
• تنهايي چون ممکن است به اندازه قبل با هر دو والد وقت نگذرانند.
• خشم نسبت به پدر و مادر به خاطر از هم پاشیدن خانواده

همچنین بخوانید: برگشت به زندگی پس از طلاق

تاثیرات اجتماعی طلاق بر فرزندان

به دنبال طلاق والدین، برخی از بچه­‌ها گوشه‌گیرتر می‌شوند و روابط اجتماعی خود با سایرین را محدود می­کنند. آن­ها از اینکه دوستان و اطرافیانشان بدانند پدر و مادرشان از هم طلاق گرفته‌­اند، احساس خجالت و شرمندگی می­کنند. برخی دیگر ممکن است از طریق انجام رفتارهای مخرب به دنبال کسب توجه والدین باشند، به طور مثال در مدرسه یا خیابان بی دلیل با دیگران دعوا کنند. از سایر تأثیرات اجتماعی طلاق این است که بچه‌­ها در روابط اجتماعی خود دچار مشکل شده و احساس ناامنی می­کنند. روابط دوستیشان دچار چالش می­شود و حتی ممکن است از جانب همسالان مسخره شوند. امکان دارد به مقایسه خود با سایر همسن و سال­‌هایشان بپردازند و فکر کنند که آیا خانواده آ­­ن­ها تنها خانواده‌­ای است که طلاق گرفته است؟

تأثیرات طلاق بر تحصیل فرزندان

استرس و آشفتگی عاطفی ناشی از طلاق می­تواند منجر به مشکلاتی در تمرکز و در نتیجه کاهش عملکرد تحصیلی بچه­‌ها شود. اگر بچه‌­ها کوچک­تر باشند ممکن است نگرش منفی نسبت به مدرسه پیدا کنند؛ چرا که می­ترسند همکلاسی­‌های آن­ها از طلاق پدر و مادرشان با خبر شوند. گاهی نیز مشکلات مالی خانوادگی یا مشکلات رفتاری و روانی پیش آمده برای بچه­‌ها می­‌تواند منجر به ترک تحصیل آنان شود.

مواد ذکر شده برخی از عواقب احتمالی طلاق بر فرزندان شما هستند، اما نگران نباشید! این تأثیرات به هیچ وجه مطلق و جهان شمول نیستند. شما می­توانید با به کار بستن برخی راهکارهای مناسب و دریافت مشاوره از روانشناسان کلینیک آگاه، این مشکلات را کاهش دهید یا مدیریت کنید.

چه عوامل مختلفی می­توانند بر نحوه و میزان واکنش فرزندانتان به جدایی شما تأثیر بگذارند؟

به گزارش سایت whoum، عوامل زیر بر واکنش بچه‌­ها به طلاق شما نقش دارد:

سن و مرحله رشدی: برای کودکان کوچک­تر درک شرایط موجود شما سخت­تر است. آن­ها ممکن است احساس گناه کنند و خود را مقصر بدانند. از سوی دیگر، نوجوانان ممکن است با عصبانیت یا کناره­گیری از فعالیت­‌های خانوادگی واکنش نشان دهند.

تفاوت‌های جنسیتی: پسران و دختران ممکن است واکنش متفاوتی به طلاق نشان دهند، تأثیر طلاق بر فرزند پسر اغلب به صورت بروز رفتارهای بیرونی بیشتر در آن­ها مانند پرخاشگری است، در مقابل تأثیر طلاق بر فرزند دختر بیشتر به صورت درون­‌ریزی است؛ دختران احساسات خود را درون خود پنهان می­کنند که می­‌تواند منجر به افسردگی یا اضطراب ­شود.

کیفیت روابط والدین پس از جدایی: سطح تعارض و ارتباط بین شما به طور قابل توجهی بر سازگاری کودک تأثیر می­گذارد. روابط دوستانه و مشارکت والدینی میان شما می­تواند تأثیرات منفی طلاق را کاهش دهد.

سیستم‌های پشتیبانی: یک شبکه پشتیبانی قوی شامل خانواده گسترده، دوستان، آشنایان و کمک گرفتن از مشاور و روانشناس می­تواند نقش مهمی در کمک به کودکان شما برای مقابله با تغییرات ایفا کنند.

همچنین بخوانید: طلاق عاطفی چیست؟

راهکارهای کاهش تأثیر طلاق بر فرزندان

اگر طلاق را تجربه می­کنید، مهم است از فرزندان خود حمایت کنید تا با هم از این دوران چالش انگیز عبور کنید:

• اجازه دهید غمگین باشند

استفانی سامار، روانشناس کودک، توصیه می­کند از برخی واکنش‌های بچه­ ها که ممکن است در حین یا اوایل طلاق مشاهده کنید خیلی نگران نشوید: به این فکر کنید که خود شما به عنوان یک بزرگسال چه احساس آشفتگی تجربه می­کنید، چه برسد به فرزندان. این دوره گذار و سازگاری با شرایط جدید باید اتفاق بیفتد، پس شروع به گفتن حرف­ هایی مثل «من فقط می‌خواهم تو خوشحال باشی» نکنید.

برای بچه­ ها، طلاق می­تواند مانند یک فقدان شدید، از دست دادن والدین، از دست دادن خانواده، یا به سادگی از دست دادن زندگی قبلی باشد. به فرزندانتان کمک کنید احساسات خود را ابراز کنند، شاید نتوانید مشکلات آن­ها را برطرف کنید یا غمشان را به شادی تبدیل کنید، اما مهم است که به جای نادیده گرفتن احساساتشان، به آن­ها اجازه دهید غمگین باشند تا زمانی که بتوانند با شرایط جدید سازگار شوند.

• پای درد و دل بچه­ ها بنشینید

کودکان ممکن است به دلیل ترس از آسیب رساندن به شما تمایلی به در میان گذاشتن احساسات واقعی خود نداشته باشند. پای درد و دل آن­ها بشینید و بگذارید بدانند هر چه می­گویند اشکالی ندارد. آن­ها ممکن است شما را به خاطر طلاق سرزنش کنند یا از دست شما عصبانی یا نا امید باشند  اما اگر نتوانند احساسات صادقانه خود را با شما به اشتراک بگذارند، زمان سخت­ تری را پیشرو خواهند داشت.

• بگذارید بچه ­ها بدانند که آن­ها مقصر نیستند

بسیاری از بچه‌ها بر این باورند که شما به خاطر آن­ها طلاق گرفته­اید. لحظاتی را به یاد می­آورند که با شما دعوا کرده‌اند، نمرات ضعیفی دریافت کرده­اند یا خود را به دردسر انداخته­ اند. برای کمک به فرزندان خود برای از بین بردن این تصور غلط:

• با توجه سن و میزان فهم بچه ­ها، به آن­ها توضیح دهید که چرا تصمیم به طلاق گرفتید. یادآوری کنید هر دو نفر شما عاشقشان خواهید بود و بچه‌ها مسئول طلاق شما نیستند.
• بهتر است بتوانید به زبانی واضح، ساده و صادقانه توضیح دهید که فرزندانتان آن را درک کند. به عنوان مثال، “هر دو نفر ما شما را دوست داریم و از شما مراقبت خواهیم کرد.”، “ما تصمیم گرفتیم اگر من و پدر جدا از هم زندگی کنیم، بهترین کار برای خانواده‌مان است”.
• فرزندان شما نیازی به دانستن همه جزئیات ندارند، اما آن­ها حق دارند بدانند چه اتفاقی خواهد افتاد، کجا زندگی می­کنند و چه کسی از آن­ها مراقبت خواهد کرد.

• از سرزنش والد دیگر بپرهیزید

هر اتفاقی که موجب طلاق شما شده است یک مسئله زناشویی بوده و به فرزندانتان مرتبط نیست. البته منظور ما این نیست به بچه­ها دروغ بگویید؛ اتفاقا خیلی مهم است که با آن­ها صادق باشید، اما بدون انتقاد و سرزنش همسرتان. به هر حال فرزند شما قرار است با هر دوی شما زندگی کند و نباید میان بحث و جدل ­های شما گیر بیفتد. باید از قبل در مورد علت جدایی یا طلاق خود توافق کنید و به آن پایبند باشید. برای صحبت با فرزندان برنامه‌ریزی کنید و در صورت امکان، با حضور هر دو نفر، در خصوص تصمیم نهایی خود برای طلاق به بچه­ ها بگویید. یادتان نرود هنگام بیان دلایل جدایی، به یکدیگر احترام بگذارید و به دنبال سرزنش و پیدا کردن مقصر نباشید.

• مراقب نگرانی­های بچه­ ها باشید

طلاق و اتفاقات پس از آن، ممکن است هزاران دغدغه و نگرانی برای بچه­ ها به همراه بیاورد. شاید پشت هر سؤالی که از شما می­پرسند نگرانی‌های خاصی وجود داشته باشد مثلا:

• چه زمانی پیش بابا/ مامان می‌روم؟
•  مدرسه باید کجا بروم؟

اینجور مواقع، ابتدا از فرزندانتان بپرسید که در مورد چه چیزی نگران­ اند، سپس سعی کنید با آن­ها همدلی کرده و اطمینان دهید راه حلی برای نگرانی­ هایشان پیدا خواهید کرد. به عنوان مثال، «به نظر می­رسد نگران این هستی چه زمانی مامان/بابا را خواهی دید، می­توانیم برای آن برنامه­ریزی کنیم»، «فکر می­کنم در مورد رفت و آمد از خانه مامان/بابا تا مدرسه نگران هستی». به دنبال هر سؤالی که فرزندان می­پرسند، خوب است که به آن­ها اطمینان دهید که شما و والد دیگر کنارشان هستید تا به آن­ها کمک کنید نگرانی ­های خود را رفع کنند.

• به شخص دیگری پیشنهاد دهید که با آن­ها صحبت کند

گاهی اوقات برای کودکان آسان­تر است که احساسات و افکار خود را با کسی غیر از والدین خود به اشتراک بگذارند. می توانید فرزندانتان را تشویق کنید تا با بزرگسال مورد اعتماد دیگری مثل یک دوست، یک معلم، پدر بزرگ یا مادربزرگ  صحبت کنند.

• روتین­ ها را حفظ کنید و یا روتین­ های جدید ایجاد نمایید

فایده روتین­ ها این است که به کودکان احساس امنیت، آرامش و تحت کنترل داشتن اوضاع را می­دهد. بنابراین رعایت برنامه‌های معمول زندگی می‌تواند به فرزندان شما کمک کند تا با تغییراتی مانند جدایی و طلاق کنار بیایند. سعی کنید روال‌های کوچکی را که واقعاً برای فرزندتان مهم هستند شناسایی کنید، مانند بازی با دوستان یا خواندن یک کتاب خاص قبل از خواب. بگذارید فرزندتان بداند که این چیزها تغییر نخواهند کرد. در صورت امکان، سعی کنید روتین­ ها بزرگی مانند مدرسه فرزندتان را نیز تغییر ندهید.

اگر به دلیل تغیراتی مانند تغییر محل زندگی یا تغییر سطح درامدی ناچار به تغییر برنامه­ های زندگی خود شدید، همیشه می توانید روتین­ های جدیدی برای بچه­ ها ایجاد کنید. اگر فرزند شما به اندازه کافی بزرگ شده است، می‌توانید برنامه ­های معمول جدید را با هم مشخص کنید و انجام دهید.

• پس از جدایی، بچه­ ها را بیش از قبل در تصمیم‌گیری­ ها مشارکت دهید.

اگر بتوانید فرزندتان را در تصمیم‌گیری­ های کوچک مانند نحوۀ چیدمان اتاقش یا اینکه چه چیزی برای شام بخورید مشارکت دهید، به کودک شما کمک می­کند در زمانی که بسیاری از چیزها در حال تغییر هستند، احساس کند حداقل برخی اتفاقات خانه تحت کنترل اوست. در مورد کودکان بزرگ­تر، مهم است که با دقت به حرف­‌هایشان گوش کنید و به آن­ها بگویید برای نظراتشان اهمیت زیادی قائلید. برای مثال، دوست دارد چه روزهایی از هفته پیش مادر و چه روزهایی پیش پدر باشد.

فراموش نکنید با توجه به سن بچه‌ها به آن­ها قدرت انتخاب و تصمیم گیری دهید.  بار اضافی به دوششان نگذارید، به ویژه تصمیماتی که باعث می‌شود آن­ها محبور شوند بین شما و والد دیگر انتخاب کنند یا بین شما گیر کنند.

• اوقات خوشی با بچه‌­ها بگذرانید.

زمانی را برای کنار بچه‌­ها بودن و خوشگذرانی اختصاص دهید، حتی اگر یک بغل کردن سریع، گوش کردن یک آهنگ یا خوردن یک میان وعده کنارهم باشد.

جمع بندی

برای بسیاری از خانواده‌­ها، طلاق اغلب تنها گزینه روی میز است. شکی نیست که طلاق یک اتفاق بسیار استرس­زا برای همه اعضای خانواده است، اما برای فرزندان چالش‌برانگیزتر هم هست و تأثیر طلاق بر کودکان می­تواند متفاوت باشد. فرزند شما در یک مبارزه سخت خواهد بود و ممکن است تغییراتی در رفتار، خلق و خو یا شخصیت او پیش بیاید. برخی از این تغییرات می­تواند موارد زیر باشد:

• خیس کردن تخت خواب و شب ادراری
• مشکلات خواب
• بیشتر از حد معمول پرخاشگر شدن
• حالت غم و اندوه و گریه­‌های بی اندازه
• افت تحصیلی
• استرس بیش از اندازه

گاهی این تغییرات کوتاه مدت هستند و پس از مدتی، بچه­‌ها با شرایط بعد از طلاق والدین سازگار می­شوند و این مشکلات کاهش می­یابد اما اگر فکر می­کنید فرزندتان مدت زمان طولانی تحت تأثیر این مسائل هستند و یا نیاز به حمایت تخصصی دارید تا در این فرایند حسن و پس از طلاق به شما و فرزندانتان کمک کند، می­توانید از یک روانشناس خوب در کلینیک آگاه کمک بگیرید. همچنین اگر برای مشاوره طلاق هم نیاز به یک روانشناس متخصص داشتید، می‌توانید روی روانشناسان متخصص کلینیک آگاه حساب کنید.