ترومای دوران کودکی چیست؟

ترومای کودکی (childhood trauma) اتفاقی است که توسط کودک تجربه می‌شود، ترس را در او برانگیخته می‌کند و معمولا خشونت‌آمیز، خطرناک و تهدیدکننده است. همچنین گاهی اوقات از ترومای کودکی بعنوان تجربیات ناگوار کودکی (adverse childhood experience) یاد می‌شود. تجربیات ناگوار کودکی (ACE)، تجربیات مختلفی هستند که می‌توانند تبدیل به ترومای کودکی شوند و متاسفانه شیوع بسیار بالایی نیز دارند.

همانگونه که مغز کودکان به سرعت رشد می‌کند آن‌ها از طریق تجربیاتشان می‌آموزند که دنیای اطرافشان ایمن و مورد اعتماد است یا اینکه خطرناک و نا امن است. در پس این ماجرا، روش‌هایی که کودک برای محافظت کردن از خود در برابر ناامنی دنیای اطرافش انتخاب می‌کند نوع شخصیت بزرگسالِ او را شکل می‌دهد. بنابراین مهم و ضروری است که کودک به موقع کمک حرفه‌ای از یک روانشناس کودک دریافت کند. کمک زودهنگام باعث می‌شود تا از آسیب‌های ناشی از ترومای کودکی در بزرگسالی جلوگیری کند.

امیدواریم این مقاله از وبسایت کلینیک روانپویشی آگاه به والدین جهت حفظ بهتر فرزندانشان از تروما کمک کند. همچنین برای افرادی که در گذشته نیز دچار تروما شده‌اند موثر باشد.

ترومای کودکی چیست؟

موسسه ملی سلامت روان آمریکا، ترومای کودکی را اینگونه تعریف می‌کند:

“The experience of an event by a child that is emotionally painful or distressful, which often results in lasting mental and physical effects.”

رویدادی که کودک آن را تجربه می‌کند و از لحاظ هیجانی بسیار دردناک و ناراحت‌کننده است که منجر به تاثیرات فیزیکی و روانی پایدار می‌شود.

در زندگی کودکان ممکن است اتفاقات ناراحت‌کننده رخ بدهند. برخی از این اتفاقات آشکار هستند مانند تجاوز، سیل و زلزله‌ای که خانه را ویران می‌کند یا اینکه یکی از والدین کودک از دنیا برود. برخی دیگر از اتفاقات ممکن است آشکار نباشند اما احساس ایمنی و خوشی کودک را به خطر بیندازد. خشونت اجتماعی، سومصرف مواد در والدین و یا شنیدن دعواهای والدین می‌تواند برای کودکان آسیب‌زا باشد.

اینکه کودک یاد بگیرد چگونه مشکلات را درک و پردازش کند بخش طبیعی از روند رشد کودک است. اما گاهی‌اوقات کودکان در این مراحل گیر می‌کنند و نمی‌توانند که اتفاق پیش‌آمده را به درستی پردازش کنند.

یک تجربۀ تروماتیک شدید مانند مرگ والدین یا تجربه‌هایی با شدت کمتر اما به صورت مداوم مانند زندگی کردن در یک محلۀ خطرناک می‌تواند احساس ترس و از دست دادن را در کودک برانگیخته کند. این تجربیات باعث می‌شود کودک احساس کند کنترلی روی زندگی‌اش ندارد. این احساس برای برخی از کودکان به قدری شدید است که جلوی رشد فیزیکی، هیجانی و هوش آن‌ها را می‌گیرد. این همان ترومای کودکی است.

تروما می‌تواند اثرات طولانی مدت هم بر کیفیت زندگی و هم بر طول زندگی فرد داشته باشد. اما با این وجود نکاتی برای بهبود شرایط فرزند شما وجود دارد تا کمتر دچار آسیب‌های دوران کودکی شود.

انواع ترومای کودکی

بر اساس نوشته منتشر شده در سایت my.clevelandclinic.org ترومای کودکی می‌تواند به صورت انواع مختلفی اتفاق بیفتد.

• بلایای طبیعی
• خشونت خانگی
• تیراندازی‌ها
• زورگویی
• تصادف ماشین
• سوءاستفاده جنسی
• زندگی کردن در منطقه‌ای که در حال جنگ است.
• شاهد آسیب‌های جدی یا مرگ شخص دیگری بودن.
• از دست‌دادن یکی از اعضای خانواده
• طلاق یا جدایی والدین

این‌ها تنها برخی از نمونه‌های ترومای کودکی هستند. رویداد آسیب‌زا ممکن است یک یا چندبار در دوران کودکی اتفاق بیفتد و کودکان واکنش یکسانی به تروماهای کودکی نشان نمی‌دهند؛ به عنوان مثال دو کودکی که حادثۀ یکسانی را مشاهده کرده‌اند ممکن است یکی از آن‌ها دچار استرس طولانی‌مدت شود و دیگری سریعا با محیطش سازگاری پیدا کند.

نمونه‌هایی از تروماهای کودکی

یکی از نمونه‌های ترومای کودکی، ترومای پیچیده است. در ترومای پیچیده کودک در معرض چندین رویداد تروماتیک قرار می‌گیرد. ترومای پیچیده معمولا شدید است و دارای اثرات طولانی‌مدت و گسترده است. مانند کودکی که علاوه بر سوء استفاده جنسی، دچار غفلت شدید از جانب والدینش نیز هست. این نوع از تروما معمولا در اوایل کودکی اتفاق می‌افتد و بسیاری از جنبه‌های رشدی کودک و شکل‌گیری خودپنداره را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از آنجایی که معمولا در چنین تروماهایی یک سر ماجرا در ارتباط با مراقب است، کودک در ایجاد دلبستگی ایمن نیز دچار اختلال می‌شود.

کودکانی که در خانه احساس امنیت را از والدین‌شان دریافت نمی‌کنند برای اینکه بتوانند زنده بمانند و عملکرد روزانۀ خودشان را داشته باشند به راه‌هایی برای به دست آوردن این احساس متوسل می‌شوند. بعنوان مثال این کودکان ممکن است برای دریافت احساس امنیت از جانب والدینشان بیش از اندازه به خلق و خوی دیگران حساس شوند. آن‌ها همیشه نگران  هستند اطرافیان‌شان چه احساسی دربارۀ آن‌ها دارند و چگونه با آن‌ها رفتار می‌کنند. احساساتشان را از دیگران دریغ می‌کنند. هرگز اجازه نمی‌دهند دیگران ترس آن‌ها را ببینند یا متوجه غم و ناراحتی‌شان شوند.

کودک با این مدل سازگاری بزرگ می‌شود و این مدل را به رابطه‌های بزرگسالی خودش می‌کشاند اما دیگر کودک ترومادیدۀ ما قادر به ظرفیت زندگی‌کردن نیست. نمی‌تواند عشق بورزد همانگونه که نمی‌تواند احساس دوست‌داشته شدن را به خوبی تجربه کند.

علائم تروما در کودکان

نشانه‌های تروما در کودکان متفاوت است. هر کودکی با توجه به سن، سطح رشدی و میزان سیستم حمایتی که در آن قرار دارد به تروما متفاوت جواب می‌دهد. والدین باید نسبت به تغییرات رفتاری کودکان، تغییر عملکرد تحصیلی یا تغییر الگوی خواب آن‌ها حساس باشند به خصوص اگر پس از حادثۀ ناراحت‌کننده‌ای اتفاق افتاده باشد.

وبسایت choosing therapy نشانه‌های تروما در کودکان مختلف را اینگونه آورده است:

کودکان پیش‌دبستانی

• پس‌رفت در مهارت‌های بدست آمده‌ی قبلی مانند شب‌ادراری و مکیدن شست
• کابوس یا اخلال در خواب
• ترس یا اضطراب مداوم و بیش از حد
• دشواری در جدایی از والدین یا مراقبان
• پریشانی شدید در مواجهه شدن با علت یا یادآورهای رویداد تروماتیک
• رفتارهای پرخاشگرانه یا اخلال‌گرانه
• مشکل‌داشتن در رشد زبان یا تاخیر در زبان
• به صورت افراطی چسپیدن به دیگران یا اجتناب از تعاملات اجتماعی

کودکان دبستانی

• داشتن افکار مزاحم درمورد رویداد تروماتیک
• بازآفرینی رویداد تروماتیک هنگام بازی و نقاشی
• کناره‌گیری یا انزوای اجتماعی
• مشکل تمرکز داشتن یا توجه در مدرسه
• شکایات بدنی مانند سردرد و معده درد بدون علت پزشکی
• تغییر اشتها یا اخلال در عادات غذایی
• تغییر در عملکرد درسی یا کاهش مشارکت در فعالیت‌های مدرسه
• افزایش رفتارهای ریسک‌پذیر

کودکان راهنمایی و دبیرستان

• احساس گناه، شرم و سرزنش مداوم
• نوسانات خلقی یا بی‌ثباتی هیجانی
• کناره‌گیری اجتماعی یا انزوا از همسالان
• اجتناب از فعالیت‌ها یا مکان‌های مرتبط با رویداد تروماتیک
• سواستفادۀ مواد یا رفتارهای خودتخریبی
• عزت‌نفس پایین یا مشکلات مربوط به خودپنداره
• اختلالات خواب مانند بی‌خوابی یا کابوس
• مشکل در حفظ روابط یا مشکلات مربوط به اعتماد به دیگران

تاثیر ترومای کودکی بر بزرگسالی

بر اساس آنچه که در سایت verywellmind آمده است، ترومای کودکی بر نحوه‌ی رشد مغز کودک تاثیر می‌گذارد و می‌تواند عواقب مادام‌العمری برای او از نظر جسمی، روانی و اجتماعی داشته باشد.

تحقیقی که در سال 2015 منتشر شد گزارش می‌دهد هرچه کودک تجربیات نامطلوب بیشتری در زندگی‌اش داشته باشد خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن در مراحل بعدی زندگی‌اش بیشتر است. به طور خاص اشاره می‌کند که قرار گرفتن در معرض تروماهای مکرر خطر ابتلای کودک را به امور زیر افزایش می‌دهد.

• آسم
• بیماری‌های قلبی
• دیابت
• سکته

طبق پژوهشی که در سال 2019 اتفاق افتاد و 134 مقاله را بررسی کردند، متوجه شدند ترومای کودکی می‌تواند خطر ابتلا به چندین بیماری را افزایش دهد.

• بیماری‌های خودایمنی
• بیماری‌های ریوی
• بیماری‌های قلبی عروقی
• سرطان

البته در صورتی که کودک مبتلا به بیماری‌های فوق باشد، ترومای کودکی می‌تواند شدت بیماری‌اش را افزایش دهد.

اگر برای کودک خود قصد دریافت مشاوره از یک روانشناس کودک آنلاین دارید، می‌توانید از طریق فرم زیر روانشناسان کلینیک اگاه را مشاهده کنید

تاثیر تروماهای کودکی بر سلامت روان

ترومای کودکی تاثیر معناداری بر سلامت روان می‌گذارد. افرادی که سابقه‌ی ترومای کودکی دارند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای مشکلات زیر قرار بگیرند.

• افسردگی
• اضطراب
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
• اختلالات سوء مصرف مواد
• اخلال در تنظیم هیجانات
• اختلال در کنترل تکانه
• مانع در ایجاد دلبستگی ایمن
• اختلالات روان‌پریشی

در برخی از موارد، کودکانی که در معرض ترومای شدید قرار می‌گیرند ممکن است دچار گسستگی (dissociation) شوند. در حالت گسستگی کودک به خاطر شدت آسیبی که به او وارد می‌شود خود را جدای از تجربه‌ی خودش احساس کند. ممکن است طوری رفتار کند که انگار هیچ اتفاقی نیفتاده و هر گونه اطلاعات یا احساسی را دربارۀ اتفاقی که افتاده از ذهنش دور نگه دارد یا به خاطر شدت آسیب، خودش را مانند یک آدم آهنی یا ربات، خالی از احساس می‌کند.

تحقیقات منتشر شده در Psychiatric Times اشاره به این مطلب دارد که شیوع اقدام به خودکشی در بزرگسالانی که در کودکی تروماهایی از قبیل: آزار فیزیکی، سوءاستفاده جنسی و خشونت خانگی والدین را تجربه کرده‌اند بیشتر است.

رابطه ترومای کودکی و PTSD

حدود 15 درصد از دختران و 6 درصد از پسران پس از تجربه‌ی رویداد تروماتیک (ترومای کودکی) دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌شوند. کودکانی که دچار PTSD هستند ممکن است بارها و بارها در ذهنشان رویداد تروماتیک را تجربه کنند و بعبارتی بارها و بارها دچار فلش‌بک شوند. این کودکان ممکن است از هر چیزی که آن‌ها را به یاد ترومایشان بیندازد اجتناب کنند. همچنین ممکن است آسیبی که به آن‌ها وارد شده را در بازی‌هایشان تکرار کنند.

کودکانی که دچار PTSD شده‌اند نشانه‌های زیر را نشان می‌دهند:

• کوچک‌تر از سنی که هستند رفتار می‌کنند.
• مشکل در تمرکز دارند.
• احساس افسردگی یا اضطراب بیشتری دارند.
• عصبانیت و پرخاشگری آن‌ها افزایش پیدا کرده است.
• علاقه‌ به فعالیت‌هایی که انجام می‌داده‌اند را از دست می‌دهند.
• تماس با واقعیت را از دست می‌دهند.
• بی‌حس یا بی‌پاسخ به نظر می‌رسند.
• نگران این هستند که زود بمیرند.

چطور از ایجاد تروما در کودکان پیشگیری کنیم؟

بر اساس نوشته منتشر شده در وبسایت dcyf.wa.gov از راه‌های زیر برای پیشگیری از ایجاد تروما در کودکان‌تان می‌توانید استفاده کنید.

• رفتار خود را بررسی کنید: آزار دادن فقط فیزیکی نیست، هم گفتار و هم رفتار می‌تواند زخم‌های عمیق و ماندگاری در کودک شما ایجاد کند. پدر و مادری پرورش دهنده باشید. به کودک‌تان نشان دهید که می‌شود برخی از تعارضات را بدون برخورد فیزیکی و فریادزدن حل کرد.
• حقوق کودکان را به آن‌ها آموزش دهید: زمانی که کودکان متوجه شوند خاص هستند و حق دارند در امنیت باشند احتمال کمتری وجود دارد که خود را مقصر سوءاستفاده بدانند و به احتمال بیشتر اگر مورد سوءاستفاده قرار بگیرند گزارش می‌دهند.
• راجب به ترومای کودکی اطلاعات‌تان را افزایش دهید.
• نشانه‌های ترومای کودکی را بشناسید.
• سوءاستفاده از کودک را گزارش دهید.

راه‌های درمان ترومای کودکی

• مداخله استرس تروماتیک خانواده و کودک: (CFTSI): cftsi می‌تواند علایم استرس پس از سانحه را کاهش دهد و با افزایش مهارت‌های ارتباطی والدین را حمایت کند و راهبردهای مقابله سالم برای کودکان فراهم کند.
• درمان پردازش شناختی (CPT): هدف اصلی درمان CPT کمک به مراجعین برای کاهش افکاری است که از شکوفایی و بهبود آن‌ها پس از رویداد تروماتیک جلوگیری می‌کند.
• مواجهه‌درمانی روایتی (NET): این نوع از درمان به بدنبال بازگویی تروماست. حادثه تروماتیک را با روش‌های خودگفتاری مثبت بازگو می‌کنند.
• درمان شناختی رفتاری متمرکز بر تروما (TF-CBT): این نوع از درمان به طور خاص برای کودکان طراحی شده است. آموزش روانی و تکنیک شناختی را با یکدیگر ترکیب می‌کند تا به کودکان و مراقبین بیاموزد که خودشان را چگونه ابراز کنند، با عوامل استرس‌زا مقابله کنند، مهارت‌های آرامش‌بخش را به‌کار گیرند و روایت‌های تروما را پردازش کنند.
• بازی‌درمانی: برای کودکان 3 تا 12 ساله استفاده می‌شود و کمک می‌کند آن‌ها با ترومای کودکی مقابله کنند.

نقش خانواده در کاهش اثرات تروماهای کودکی چیست؟

پس از ترومای کودکی کودکان شما بیش از هر چیز نیاز به حمایت شما دارند. وبسایت kidshealth راهکارهای زیر را برای والدین در مواجهه با ترومای کودکی پیشنهاد می‌دهد.

• با فرزندتان وقت بگذرانید: کارهایی را انجام دهید که آرامش بخش هستند. با هم آشپزی کنید، قدم بزنید، بازی کنید، کتاب بخوانید، آواز بخوانید. سعی کنید این کارها را هر روز انجام بدهید ولو اینکه چند دقیقه باشد.

همچنین بخوانید: نقش بازی در رشد کودکان

• والدینی صبور و خون‌گرم باشید: از کلمات محبت‌آمیز استفاده کنید، هر موقع کار خوبی انجام داد او را تحسین کنید. در صورتی که اشتباهی از او سر زد صبور باشید و به او نشان دهید که چگونه دوباره تلاش کند و اشتباهش را اصلاح کند.
• عشق را به کودکتان نشان دهید: با استفاده از آغوش باز، لبخند، کلمات و رفتارهای مراقبتی عشق را به کودکتان نشان دهید و هنگامی که کودکتان ناراحت است از کلمات آرامش‌بخش استفاده کنید.
• روتین آرامش‌بخشی برای کودکتان فراهم کنید: چند دقیقه قبل از خواب (یا در هر زمان دیگری) برای کودکتان داستان بخوانید، در کنار او باشید. در آغوش گرفتن او همراه با صحبت کردن و گوش دادن به حرف‌های او را، تبدیل به یک روتین معمول کنید. این دقایق اضافه‌ای که برای کودکتان وقت می‌گذارید به او احساس آرامش و امینیت می‌دهد.
• کمک حرفه‌ای را دستکم نگیرید: ممکن است نتوانید به کودکتان کمک کنید رویداد آسیب‌زا را پشت سر بگذارد. ممکن است ترومایی که برای او اتفاق افتاده شما را هم درگیر کرده باشد و خودتان هم به کمک احتیاج داشته باشید. از کمک گرفتن نترسید! تروما چیزی نیست که بتوان به‌تنهایی و با ساده‌انگاری از آن گذر کرد. کمک حرفه‌ای بگیرید تا دایرۀ آسیب را تا جای ممکن کم کنید.

جمع‌بندی

یکی از برهه‌های حساس زندگیِ ما دوران کودکی است که تاثیر زیادی بر شخصیت آینده‌ی ما نیز می‌گذارد. ترومای کودکی از موانع بسیار جدی در روند رشد ماست و می‌تواند ما را از رشد سالم روانی و گاهی حتی جسمی بازدارد. در این مقاله ترومای کودکی را معنا کردیم و برای فهم بهتر یک نمونه از آن را بیان کردیم و برخی از نشانه‌های ترومای کودکی ذکر شد. در صورتی که با خواندن این مقاله احساس کردید شاید در کودکی دچار تروما شده‌اید و یا فرزندتان برخی از نشانه‌ها را دارد می‌توانید از درمانگران روانپویشی آگاه کمک بگیرید.

12%تخفیف

کتاب الکترونیک؛ هر‌ آنچه درباره قانون گذاری برای کودکان باید بدانید!

بدون امتیاز 0 رای

کتاب الکترونیک قانون گذاری برای کودکان نوشته سحر ارغوانی

90,000 79,000 تومان

کتاب الکترونیک قصه‌گویی برای کودکان

بدون امتیاز 0 رای

کتاب الکترونیک راهنمای والدین در قصه گویی برای فرزندان نوشته سما بخشی

60,000 تومان