اختلال شخصیت ضد اجتماعی
این مقاله توسط روانشناسان، دکتر مهشید عزیزی و احمدرضا شریفی‌پور از نظر تخصصی بررسی و تایید شده است.
وقتی کلمۀ «اختلال شخصیت ضد اجتماعی» را می‌شنوید، ممکن است به کسی فکر کنید که در کنار دیگران راحت نیست یا ترجیح می‌دهد تنها باشد؛ اما به این سادگی‌ها هم نیست. اختلال شخصیت ضداجتماعی، الگوی رفتاری است که در آن فرد به طور مداوم به قوانین بی‌توجهی می‌کند و حقوق و احساسات دیگران را نادیده می‌گیرد. فرد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی عمداً دیگران را عصبانی یا ناراحت می‌کند. اگر از او بپرسید از کارهایش پشیمان نیست و احساس گناه نمی‌کند.
مکالمۀ خیالی با یک شخصیت ضداجتماعی (نسبتا شدید):
-چرا اومدی اینجا؟
+من نمی‌خواستم بیام. دادگاه منو فرستاده.
-چرا دادگاه تو رو فرستاده پیش روانشناس؟
+چون فکر می‌کنه من دیوونه‌ام. لعنتیا من فقط دنبال یه‌کم هیجانم. زندگی بدون هیجان که زندگی نیست.
-به من گفتن با سرعت بالا در حال رانندگی بودی. وقتی پلیس متوقفت کرده مامور پلیس رو کتک زدی. الان بیمارستانه.
+اره خب بد نگاه می‌کرد.
شیوع اختلال ASPD 2% تا 4% در مردان و از 0.5% تا 1% در زنان گزارش شده است. اختلال شخصیت ضد اجتماعی در سن 24 تا 44 سالگی به اوج خودش می‌رسد و هرچقدر سن بالا برود شدت اختلال هم کمتر می‌شود. مردان بیشتر از زنان دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی می‌شوند.
فرد مبتلا به این اختلال اغلب قانون را زیر پا می‌گذارد. فرد مبتلا به اختلال ASPD ممکن است دست به دزدی یا کلاهبرداری بزند، جمعی از انسان‌ها را فریب بدهد، رفتار خشونت‌آمیز یا تکانشی داشته باشد و همچنین به مواد مخدر یا الکل اعتیاد داشته باشد.
در شدیدترین حالت ممکن است شخصیت ضداجتماعی به جرم قتل یا به عنوان قاتل سریالی دستگیر شود؛ اما در مواردی که رفتارشان تا این اندازه شدید نیست یا ضریب هوشی بالاتری دارند ممکن است آن‌ها را در جایگاه‌های مناسب اجتماعی و اقتصادی ببینیم.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟
اختلال شخصیت بر نحوۀ تفکر، درک، احساس و ارتباط فرد با دیگران تأثیر می‌گذارد. اختلال شخصیت ضداجتماعی مسئلۀ چالش‌برانگیزی است و با رفتارهای تکانشی، غیرمسئولانه و اغلب مجرمانه مشخص می‌شود. فرد مبتلا به اختلال ASPD معمولاً فریبکار و بی‌پرواست و به احساسات دیگران اهمیتی نمی‌دهد.
مانند سایر انواع اختلال شخصیت، اختلال شخصیت ضداجتماعی نیز در یک طیف قرار دارد. یعنی شدت آن از رفتار گاه‌به‌گاه تا نقض مکرر قانون و ارتکاب جرایم جدی متغیر است.
فرد مبتلا به این اختلال، معمولا اما نه همیشه، در حدود 15 سالگی نشانه‌های اختلال ASPD را نشان می‌دهد. علائم اختلال سلوک شامل مشکلات رفتاری جدی و مداوم است، مانند:
- پرخاشگری نسبت به مردم و حیوانات
- تخریب اموال دیگران
- دروغ‌گویی
- سرقت
- نقض جدی قوانین
- این علائم بخشی از شخصیت رفتار روزمرۀ فرد هستند.
رفتارهای ضد اجتماعی معمولاً در اواخر نوجوانی و اوایل دهه 20 زندگی شدیدتر و چالش‌برانگیزتر می‌شوند. علائم ممکن است تا زمانی که فرد به 40 سالگی برسد بهبود یابد.
علل ایجاد اختلال شخصیت ضد اجتماعی
شخصیت الگوی نسبتا پایداری از افکار، عواطف و رفتارهایی است که همه را منحصر به فرد می‌کند. ما از طریق ویژگی‌های شخصیتی‌مان دنیای بیرون را درک و با آن ارتباط برقرار می‌کنیم. علاوه بر این، شخصیت ما بر تصوری که از خودمان داریم نیز تاثیر می‌گذارد.
شخصیت ما تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند ژن‌ها و تجربیاتمان در زندگی شکل می‌گیرد و تغییر می‌کند. علت دقیق اختلال شخصیت ضد اجتماعی مشخص نیست، اما ژن‌ها ممکن است ما را در برابر ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی آسیب‌پذیر کنند. علاوه بر این تجربیات دوران کودکی مثل بی‌توجهی و غفلت والدین یا رفتارهای سوءاستفاده‌گرانۀ آنان ممکن است باعث ایجاد اختلال ASPD شود.
به نظر می‌رسد عوامل خاصی خطر ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی را افزایش می‌دهند، مانند:
- تشخیص اختلال سلوک دوران کودکی
- سابقۀ خانوادگی اختلال شخصیت ضد اجتماعی یا سایر اختلالات مانند افسردگی، مشکلات شخصیت و اختلال دوقطبی.
- تعاملات منفی والد و کودک
- آزار کلامی و فیزیکی در دوران کودکی
- زندگی خانوادگی ناپایدار یا خشونت‌آمیز در دوران کودکی
همچنین بخوانید: اختلال اضطراب اجتماعی
شخصیت ضد اجتماعی از دیدگاه روان پویشی
از منظر روانکاوی، ایگو مسئول برقراری تعادل بین خواست‌های بی‌منطق درونی و قوانین دنیای واقعی است. ایگو بخش عقلانی شخصیت ماست. ایگو، خواست‌های غیرمنطقی را سرکوب می‌کند تا بتواند در یک جامعۀ متمدن زندگی کند. ایگوی فرد سالم قوانین جهان واقعی را بخشی از خود می‌کند و بر اساس آن‌ها متمدنانه زندگی می‌کند. از نظر فروید در شخصیت ضداجتماعی ایگو تحت تاثیر اجبار و قوانین دنیای بیرون قرار نمی‌گیرد. شخصیت ضداجتماعی خواست غیرمنطقی درونی را فارغ از نتایجش بی‌چون و چرا عملی می‌کند.
شخصیت ضداجتماعی خودش و دیگران را به دو صورت کاملا متضاد ادراک می‌کند؛ خودش فردی همه‌توان و خداگونه و بسیار ارزشمند است و سایر انسان‌ها موجوداتی غیرواقعی و بی‌اهمیت که ارزش فهمیده شدن ندارند. بنابراین دیگران را می‌توان مورد تجاوز، سوءاستفاده و تسلط قرار داد. آن‌ها ممکن است تظاهر کنند پشیمان، نگران یا قدردان دیگران هستند و از این تظاهر در راستای فریبکاری بهره ببرند. ظرفیت تجربۀ احساس گناه، نگرانی و قدردانی در این افراد محدود است. نفرتی که در روابط اولیه تجربه شده نتوانسته با عشق صیقل بخورد و وجود آن‌ها همچنان پر از نفرت و خشم شدید بدوی باقی می‌ماند.
علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی
بر اساس مقالۀ منتشرشده در وبسایت Cleveland clinic، علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی عبارتند از:
- نادیده گرفتن هنجارهای فرهنگی و قوانین اجتماعی
- دروغ گفتن برای سوء استفاده از دیگران
- عدم حساسیت و احترام به دیگران
- استفاده از جذابیت یا شوخ طبعی با هدف دستکاری دیگران برای منافع شخصی یا لذت
- داشتن حس برتری
- داشتن مشکلات قانونی، از جمله رفتار مجرمانه
- پرخاشگری، تحریک‌پذیری و تهدید کردن دیگران
- عدم احساس گناه در مورد آسیب رساندن به دیگران
- انجام کارهای خطرناک تکانشی بدون توجه به امنیت خود یا دیگران
اختلال شخصیت ضد اجتماعی به عنوان مشکلی درمان‌ناپذیر در نظر گرفته می‌شد اما بعضی رویکردهای روان‌درمانی توانسته‌اند به بهبود گروهی از آن‌ها کمک کنند. در برخی از افراد، علائم خاصی – به ویژه رفتارهای مخرب و مجرمانه – ممکن است در طول زمان و با افزایش سن کاهش یابد.
فرد دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی چه مشکلاتی برای اطرافیان ایجاد می‌کند؟
عوارض و مشکلات ناشی از اختلال شخصیت ضد اجتماعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- همسر آزاری یا کودک‌آزاری یا بی‌توجهی
- حملۀ فیزیکی و تلاش برای کشتن شخصی دیگر
- سوءاستفاده از دیگران؛ تجاوز، دستکاری، فریب و کلاهبرداری
- ایجاد مشکلات مالی یا اجتماعی برای دیگران
- رفتارهای مجرمانه و تهدیدآمیز
فرد دارای شخصیت ضداجتماعی، هم به خود و هم به دیگران آسیب می‌رساند. گاهی اوقات این افراد خانوادۀ خود را نیز مورد سوءاستفاده و آزار قرار می‌دهد. همان طور که گفتیم فردی که این شخصیت را دارد، نمی‌تواند با دیگران همدلی کند یا حداقل توانایی محدودی در این زمینه دارد. او به خاطر آسیب‌های شدیدی که به دیگران می‌زند احساس گناه نمی‌کند. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت او بتواند هم‌پای شریک عاطفی‌اش برای زندگی سالم تلاش کند. فرد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به برخی عفونت‌های ویروسی و بیماری‌های مقاربتی مرتبط با رفتارهای پرخطر از جمله هپاتیت C و ایدز است.
همچنین بخوانید: اختلال شخصیت اسکیزویید و راه های درمان
راه‌های تشخیص اختلال شخصیت ضد اجتماعی
در حال حاضر هیچ روش تشخیصی خاصی مانند آزمایش خون برای تشخیص این اختلال وجود ندارد. با این حال، آزمایش ژنتیک و تصویربرداری عصبی به ترتیب برای ارزیابی علل و الگوهای بالقوۀ اختلال ASPD استفاده شده است.
از طرف دیگر اکثر افرادی که اختلال شخصیت ضداجتماعی را تجربه می‌کنند، به تنهایی به دنبال تشخیص نیستند. ارزیابی سلامت روان معمولاً توسط دادگاه قانونی درخواست می‌شود. روانشناس یا روانپزشک در زمینۀ ارزیابی تخصص دارد، اختلال شخصیت ضد اجتماعی را تشخیص می‌دهد. او با کمک آزمون یا مصاحبه، ارزیابی روانشناختی انجام خواهند داد. ارزیابی روانشناختی روشی برای ارزیابی افکار و رفتارهای یک فرد است که به دنبال الگوهای مرتبط با اختلال شخصیت ضداجتماعی است.
راه های درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی
در گذشته تصور می‌شد اختلال شخصیت ضد اجتماعی یک اختلال مادام‌العمر است، اما همیشه اینطور نیست و گاهی اوقات می‌توان آن را مدیریت و درمان کرد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند رفتار ضد اجتماعی می‌تواند در طول زمان با درمان بهبود یابد، حتی اگر مقداری از ویژگی‌های اصلی مانند عدم همدلی باقی بماند.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی، یکی از دشوارترین انواع اختلالات شخصیت برای درمان است. فرد مبتلا به این اختلال نیز ممکن است تمایلی به درمان نداشته باشد؛ و تنها زمانی درمان را شروع کند که دادگاه دستور انجام آن را بدهد. خانواده و دوستان فرد اغلب نقش فعالی در تصمیم‌گیری در مورد درمان و مراقبت از او دارند.
روان درمانی
درمان شناختی رفتاری (CBT) گاهی اوقات برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی استفاده می‌شود. هدف روان درمانی شناختی رفتاری کمک به فرد برای مدیریت مشکلات خود با تغییر طرز تفکر و رفتار است.
درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی و دلبستگی (MBT) نوع دیگری از روان‌درمانی است که برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی به کار می‌رود. درمانگر فرد را ترغیب می‌کند تا طرز تفکرش و چگونگی تأثیر وضعیت روانی بر رفتار خودش و دیگران را در نظر بگیرد.
ایجاد تغییرات شخصی به انرژی و تلاش زیادی نیاز دارد. آن‌ها ممکن است روان درمانگر را فریب بدهند و نگذارند روان‌درمانی آنچنان که باید کارش را انجام بدهد. درمان آن‌ها طولانی و باید با امیدواری زیادی ادامه پیدا کند. توقف درمان می‌تواند باعث بدتر شدن علائم شود که فرد را در معرض خطر آسیب رساندن به خود و دیگران قرار می‌دهد.
دارو درمانی
مطالعات کمی برای حمایت از استفاده از دارو برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی وجود دارد، اما برخی از داروهای ضد روان‌پریشی و ضد افسردگی ممکن است در برخی موارد مفید باشند.
کاربامازپین و لیتیوم ممکن است به کنترل علائمی مانند پرخاشگری و رفتار تکانشی کمک کنند و دسته‌ای از داروهای ضد افسردگی به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) ممکن است خشم یا علائم سایر اختلالات همزمان را بهبود بخشند.
آیا اختلال ASPD قابل پیشگیری است؟
راهی برای پیشگیری از اختلال شخصیت ضد اجتماعی وجود ندارد. از آنجایی که تصور می‌شود رفتار ضد اجتماعی ریشه در دوران کودکی دارد، والدین، معلمان و پزشکان اطفال ممکن است علائم هشدار دهنده اولیه را ببینند. ساخت محیط امن برای کودکان و فضایی عاری از پرخاش و تحقیر می‌تواند حفاظت‌کننده باشد.
اگر اختلال سلوک در دوران کودکی شناسایی و تشخیص داده شود، این احتمال وجود دارد که درمان زودهنگام خطر ابتلا به ASPD را در بزرگسالی کاهش دهد.
راهکارهایی برای خانواده و اطرافیان
ممکن است افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی بار سنگینی بر دوش خانواده‌ها، همکاران و افراد نزدیکشان مانند همسایگان باشند. بیماری‌های روانی و اختلالات اعتیادی مرتبط با آن، دردسرهای قانونی و همچنین میزان مرگ و میر بالاتر به دلیل خودکشی یا قتل این بار را سنگین‌تر می‌کند.
بسیاری از کسانی که با افزایش سن بهبود می‌یابند، نمی‌توانند فرصت‌های ازدست‌رفتۀ خود، از جمله تحصیل، تشکیل خانواده و اشتغال را دوباره به دست بیاورند.
آن دسته از افرادی که بهبودی نسبتا خوبی داشتند، به احتمال زیاد پیوندهای خانوادگی قوی داشتند و از حمایت اجتماعی خوبی برخوردار بودند.
مراقبت از فرد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی می‌تواند دشوار و چالش‌برانگیز باشد. اگر یکی از عزیزانتان مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی است، بسیار مهم است خودتان نیز کمک بگیرید.
روانشناس می‌تواند مهارت‌هایی را به شما آموزش دهد تا یاد بگیرید چگونه حد و مرزها را تعیین کنید و به محافظت از خود در برابر پرخاشگری، خشونت و خشم رایج در اختلال شخصیت ضداجتماعی کمک کنید.
رفتار ضد اجتماعی و هرگونه مشکل مواد مخدر یا الکل بر روی شما و بقیۀ اعضای خانواده تاثیر جدی می‌گذارد. بنابراین مهم است از مراقبت نهادهای اجتماعی مانند بهزیستی یا مددکاران اجتماعی استفاده کنید.
دیدگاهتان را بنویسید