چگونه کودک مستقل تربیت کنیم؟

زمانی که کودکتان کفش‌هایش را اشتباه می‌پوشد و تلاش می‌کند راهی برای درست پوشیدن آن پیدا کند چقدر وسوسه می‌شوید که این کار را برایش انجام دهید؟ به عنوان پدر و مادر سعی می‌کنیم از فرزندانمان بیش‌ازحد مراقبت کنیم تا آسیب یا دردی را تجربه نکنند. با این حال مراقبت بیش از اندازۀ ما روند اکتشاف و استقلال کودک را محدود می‌کند.

در این مقاله از وبسایت کلینیک آگاه به موضوع استقلال کودکان می‌پردازیم و والدین را راهنمایی می‌کنیم چگونه کودکی مستقل بزرگ کنند.

سوق دادن کودکان به سوی استقلال

به‌تنهایی غذا خوردن، بستن بند کفش توسط خود کودک یا نمونه‌‌هایی از این رفتارهای ساده به استقلال بیشتر کودک کمک می‌کند. امروزه والدین سعی می‌کنند کودکانشان را به سمت استقلال سوق دهند. کودکان از همان سنین ابتدایی به دنبال استقلال هستند. کودک شیرخوار می‌خواهد خودش شیشۀ شیر را نگه دارد و به تنهایی غذا بخورد. کودک نوپا تلاش می‌کند که خودش دستانش را بشوید.

افزایش مهارت‌های رشدی به‌تدریج کودک را برای انجام مستقلانۀ کارها آماده‌تر می‌سازد. فرض کنید کودکتان دوست دارد خودش یک لیوان شیر برای خودش بریزد. به عنوان یک والد سخت است که این رفتارها به شکایت از او ختم نشود. با وجود سختی‌هایی که مسیر استقلال به والدین تحمیل می‌کند لذت انجام کارها به‌تنهایی توسط خود کودک برای همه لذت‌بخش و تحسین‌برانگیز است.

اهمیت سبک ارتباطی والدین در مسیر استقلال کودک

برای هدایت و همراهی کودک خود در مسیر استقلال سبک ارتباطی شما با او تعیین‌کننده است. البته باید توجه کرد همانطور که ترساندن کودک می‌تواند او را از حرکت به سمت استقلال بازدارد، اصرار و اجبار به رفتارهای مستقلانه نیز باعث احساس ناامنی در او می‌شود.

ایجاد شخصیت مستقل در کودک یکی از مسئولیت‌های والدین است. سوق دادن و تشویق کودک به سمت استقلال به معنای رها کردن و نادیده گرفتن او به این امید که خودش یاد بگیرد از پس کارهایش برآید نیست. پاسخگویی و حضور به‌موقع ما هنگام نیاز به مداخله و کمک، به او این اطمینان را می‌دهد که با ثبات قدم بیشتری در مسیر گام بردارد. 

ویژگی کودک مستقل

داشتن کودکی مستقل یکی از نقاط عطف مهم در تربیت والدین است. داشتن اعتمادبه‌نفس کافی برای اکتشاف، کنجکاوی، تصمیم‌گیری و خلاقیت و ابتکار عمل از ویژگی‌های مهم استقلال است. چه چیزی یک کودک مستقل را تعریف می‌کند؟

• کودک مستقل فعال است و برای انجام کارهایش منتظر دیگران نمی‌ماند

به عبارت دیگر کودک مستقل به حضور دیگران وابسته نیست. او می‌تواند به راحتی وظایف و فعالیت‌های متناسب با سنش را انجام دهد. زمانی که با مانعی روبه‌رو شود با ابتکار عملش، راه‌حلی پیدا خواهد کرد. البته به این منظور نیست که او نباید هرگز از دیگران کمک بخواهد بلکه کودک مستقل می‌تواند با راهنمایی دیگران به راه‌حل درست دست یابد.

• داشتن استقلال به معنای توان جدایی کودک از دیگران است

کودک مستقل می‌تواند جدایی را تحمل کند. او به طور مداوم به حضور دیگری نیاز ندارد. منظور از استقلال، کودک بی‌نیازی‌اش به دیگری نیست. استقلال به کودک این پیام را می‌دهد که او به تنهایی قادر به انجام کارهاست. تنها انجام دادن کارها برای کودک درماندگی و اضطراب به همراه نخواهد داشت.

• کودک مستقل مسئولیت‌پذیر است

زمانی که کودک به‌تنهایی فعالیتی را انجام می‌دهد به تدریج می‌آموزد که هر اقدام او پیامدی دارد. مسئول چنین پیامدهایی چه مثبت چه منفی خودش است.

• کودک مستقل می‌داند که چگونه مشکلاتش را حل کند

در صورتی‌که نیاز به کمک دیگری داشته باشد، از آن‌ها راهنمایی می‌گیرد. کمک گرفتن از دیگران به معنای اعتماد آن‌ها به دیگران است. ممکن است کودک از والدین خود کمک نخواهد زیرا رفتار والدین به گونه‌ای بوده که او را ترسانده‌اند تا مبادا به دردسر بیفتد. به همین دلیل کودک از آن‌ها کمک نمی‌خواهد. لزوماً تنهایی انجام دادن کارها به معنای مستقل بودن کودک به شکلی سالم نیست.

• کودک خودکفا صدای استقلالش را به گوش دیگران می‌رساند

این کودکان در موقعیت‌های مختلف قاطعانه و با اعتمادبه‌نفس نظراتش را ابراز می‌کنند. این کودک فضای کافی را برای بیان افکار و نظرات خود دارد و سعی می‌کند آن‌ها را با دیگران به اشتراک گذارد.

روانشناس کودک آنلاین

روانشناس کودک در تهران

روانشناس کودک در شیراز

روش‌های تربیت کودک مستقل

زندگی گاهی ظالمانه و ناعادلانه است. والدین همیشه نمی‌توانند در برابر ناملایمات زندگی از فرزندان خود محافظت کنند؛ بلکه تنها می‌توان فرزندانش را به سپری مجهز کرد که به کمک آن از خودشان دفاع کنند. استقلال به کودک شجاعت لازم را می‌دهد تا بقایش را تضمین کند. راهکارهای منتشر شده در سایت Parents می‌تواند به شما کمک کند تا فرزند مستقل‌تری داشته باشید:

• والدینی که کودکان مستقل تربیت می‌کنند، والدینی هستند که به کودکان خود اجازۀ اشتباه کردن می‌دهند.

شاید غیرمنطقی به نظر برسد که به کودکان حق اشتباه کردن بدهیم اما اجازه دادن برای اشتباه به آن‌ها یاد می‌دهد که چگونه می‌توانند موفق شوند. هنگام انجام کاری اشتباه می‌توانید به آن‌ها کمک کنید که چطور دفعات بعدی عملکرد بهتری داشته باشند. با اینکه دیدن کودکتان در حال تلاش یا مبارزه برای بهبود شرایط حاضر، سخت خواهد بود اما به یاد داشته باشید که گاهی ناکامی و شکست برای رشد کودک و روبه رو شدن با واقعیت ضروری است. شکست کشنده نیست. موفقیت‌ها و همچنین ناکامی‌ها هستند که به کودک شما کمک می‌کنند تا آنچه را که باید، یاد بگیرد.

• به کودک به اندازۀ کافی و متناسب با سنش فرصت انتخاب و آزادی عمل دهید.

وقتی کودکان بتوانند خودشان انتخاب کنند، این فرصت را به دست می‌آورند که به طور مستقل فکر کنند و پیامدهای طبیعی رفتارشان را نیز تجربه کنند. دادن حق انتخاب به کودک نوعی احترام به ارزش‌ها، خواسته‌ها و نیازهای او به عنوان یک انسان است. البته در نظر گرفتن این نکته نیز اهمیت دارد که فراهم کردن بستری برای انتخاب مستقلانه نباید برای کودک اضطراب‌زا باشد، به طوری که احساس تنهایی کند. اجازه دهید کودکتان کمی جلوتر، نه خیلی نزدیک و نه خیلی دور از شما حرکت کند.

• کودک خود را تشویق کنید که کارهای کوچکی که در حد توانش است، انجام دهد.

به کودک خود کاری دهید که متناسب با سن اوست. نیازی نیست کارها بزرگ باشند. به عنوان مثال جمع کردن اسباب‌بازی‌ها و تشویق او به مرتب کردن اتاقش می‌تواند نمونه‌ای از این کارها باشد. با کارهای کوچک احساس توانمندی و قدرت را به کودک می‌دهید تا در نهایت به نقطه‌ای برسد که خودش به تنهایی کارهایش را انجام دهد.

1. از تصحیح کردن بیش‌ازحد او خودداری کنید.

احتمالاً زمانی که کودکتان به خصوص برای دفعات اول به تنهایی کاری را انجام می‌دهد نتواند به خوبی آن را به پایان رساند. سعی کنید او را به شکلی افراطی اصلاح نکنید. فشار شما برای انجام دادن تمامی کارها به شکلی کامل و بدون عیب و نقص هم خودتان را خسته می‌کند و هم کودکتان از انجام آن بیزار می‌گردد. هدف شما استقلال است نه انجام بی‌عیب و نقص کارها.

اگر تلاش‌های کودک شما با استانداردها و انتظارات شما همخوانی ندارد، فضا را برای کسب استقلال محدود نکنید. کارهای ساده‌ای که بزرگسالان به راحتی انجام می‌دهند، برای او بسیار پیچیده و سخت است. او برای دفعات اول این کارها را انجام می‌دهد.

• فرصت تنهایی انجام دادن کارها را برای کودک خود افزایش دهید.

با توجه به سن و توانایی‌های کودک خود فکر کنید که آیا می‌تواند این کار را به تنهایی انجام دهد؟ اگر پاسختان به این سؤال مثبت است، سعی کنید فضا را برای رفتارهای مستقلانۀ او فراهم کنید. مثلاً می‌توانید از او بخواهید که اسباب‌بازی‌هایش را در طبقات پایین کمد خود بگذارد یا با کمک یک صندلی کوچک وعده‌های غذایی خود را از یخچال بردارد.

محیط را برای کسب استقلال کودک قابل دسترس کنید. اگر کودکتان فکر می‌کند می‌تواند در کاری موفق شود، برایش فضا را فراهم کنید و سعی نکنید تمامی کارها را خودتان برایش انجام دهید. کنار او بایستید و اجازه دهید خودش راه‌حلی برای انجام فعالیت‌ها پیدا کند.

فواید مستقل شدن کودک

همانطور که در سایت Psychology Today آمده است، از فواید استقلال می‌توان گفت:

• مستقل شدن کودک فراتر از به تنهایی انجام دادن کارهای روزمره است. کودک شما با استقلال داشتن در حال کشف خود واقعی‌اش است. استقلال بستری را برای کودک فراهم می‌کند که بتواند خودش را ابراز کند.
• خود مختاری یا داشتن هویتی مستقل از نتایج استقلال دادن به کودک است. کودکانی که احساس استقلال بیشتری داشته‌اند، معمولاً به خودشان اعتماد دارند. کودکان مستقل مسئولیت بیشتری احساس می‌کنند.
• انگیزه‌های درونی از نتایج احساس استقلال است. انگیزۀ درونی یعنی کودک می‌داند که چه کاری، چگونه باید انجام شود و بدون احساس نیاز بیش از حد به دیگری فعالیت‌هایی انجام می‌دهد.
• کودک مستقل می‌تواند به تنهایی به دلایل اقدامات و فعالیت‌هایش فکر کند و آن‌ها را در نظر بگیرد.
• دستاوردها و موفقیت‌های کودک در نتیجۀ رفتار مستقلانه به او احساس غرور می‌دهد و اعتماد به نفس و عزت نفسش را افزایش خواهد داد. کودک با احساس استقلال ظرفیت تجربۀ زندگی را کسب می‌کند و برای آن امادگی بیشتری دارد.
• احتمال اینکه کودکان مستقل در آینده روابط بین‌فردی رضایت‌بخش‌تری را تجربه کنند، بیشتر است. احساس استقلال و به طور کلی داشتن خودمختاری با سلامت روان بالاتر همراه است.

بخوانید از بلاگ راه های افزایش تقویت عزت نفس کودکان

سن مستقل شدن کودک

اگر به رفتار کودکان توجه کنید خواهید دید که کودکان از همان سنین اولیه به دنبال استقلال هستند. اینکه کودک شما نمی‌تواند صحبت کند یا کاری را به تنهایی انجام دهد به این معنی نیست که او سعی نمی‌کند به شما پیامی را منتقل کند. سن 18 تا 36 ماهگی سن مهمی برای رشد استقلال کودک است. با این حال همۀ کودکان با یک سرعت یکسان رشد نمی‌کنند و نمی‌توان سن مشخص و واحدی برای استقلال در نظر گرفت.

از سن 18 ماهگی به بعد معمولاً کودکان می‌خواهند کارهایی را به تنهایی انجام دهند. کارهایی که بیشتر مربوط به خودشان است. رفتارهایی مثل انتخاب یک لباس یا به تنهایی غذا خوردن بارقه‌هایی از شکل‌گیری استقلال در کودک است. موفقیت‌ها و تلاش‌های جزئی آن‌ها راهی برای رسیدن به خودکفایی است.

به تدریج در سنین 2 تا 4 سالگی، کودک شروع به تظاهر به کارهای بزرگسالان می‌کند. در این سن تمایل و اشتیاق دارد که در انجام مسئولیت‌های خانه شریک شود. در سنین بالاتر با رشد مهارت‌های حرکتی، آمادۀ فعالیت‌های مستقلانه‌تری در محیط می‌شود. اگر در سنین اولیه محیطی مشوق برای استقلال ایجاد شود، کودکان به افراد با اعتماد به نفسی تبدیل خواهند شد که در آینده می‌توانند به تنهایی امور مربوط به خود را انجام دهند.

بخوانید از بلاگ چگونه اعتماد به نفس کودک را افزایش دهیم؟

چالش‌های تربیت کودک مستقل

تربیت کودک مستقل مانند هر مسئلۀ تربیتی دیگری چالش‌هایی برای والدین و خود کودکان دارد. در ادامه به چند مورد از چالش‌ها اشاره شده است:

• اضطراب و نگرانی والدین

والدین به عنوان همراهان همیشگی کودک در اولین تجربیات کودکانشان سهیم بوده‌اند. زمانی که کودکان بزرگ می‌شوند و قدم‌هایی به سمت استقلال برمی‌دارند، والدین ممکن است احساسات متفاوت و گاهاً متناقضی را تجربه کنند. خوشحال از اینکه فرزندشان می‌تواند به تنهایی کارهایی انجام دهد و ناراحت از اینکه باید از فرزند خود کم کم جدا شوند.

منظور از جدایی لزوماً جدایی فیزیکی نیست. کودک برای مستقلانه زندگی کردن می‌آموزد که باید به تدریج از والدین خود جدا شود. برای برخی والدین جدایی از کودک دشوار است. آن‌ها به دلیل اضطراب و نگرانی خود می‌خواهند کودک را کنار خود نگه دارند تا مبادا آسیب و دردی را تجربه کند. اما این یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر است که کودکان برای رشد و احساس استقلال نیازمند جدایی و اکتشاف در دنیایی خارج از محیط خانه هستند. والدین مالک همیشگی کودکان خود نیستند و باید با فراهم کردن شرایط، آن‌ها را برای زندگی مستقلانه آماده سازند.

• اضطراب خود کودک

همانطور که جدایی از کودک برای والد اضطراب‌زاست، کودک هم ترس‌هایی دارد. سایت Child Mind Institute با اشاره به منطقۀ امن مطرح می‌کند که کودک به لحاظ روانشناختی در منطقۀ امن، بر اساس باورها و دیدگاه‌هایی که نسبت به دنیای پیرامونش دارد، احساس امنیت و راحتی می‌کند، محیطی قابل پیش‌بینی که از انجام فعالیت‌ها در آن لذت می‌برد.

رشد و یادگیری مهارت‌های جدید بیرون از این فضای امن اتفاق می‌افتد. یادگیری مستلزم آسیب‌پذیر بودن در برابر تجربیات جدید است. کودک نیز برای رشد مهارت‌های جدید و کسب استقلال باید این منطقۀ امن را ترک کند. به دلیل اینکه تمام کودکان تمایل به استقلال دارند، به سمت کسب مهارت‌های جدید حرکت می‌کنند.

رفتار والدین تعیین‌کنندۀ بازداری یا ادامۀ مسیر برای آن‌هاست. کودک ممکن است ابتدا برای گام نهادن در این راه دچار ترس و تردید شود پس به شما نگاه خواهد کرد. با دیدن ترس و اضطراب شما کودک هم مضطرب‌تر خواهد شد اما اگر اشتیاق شما را در چشمانتان ببیند، مصمم‌تر به سوی استقلال پیش می‌رود. برای تشویق کودکان به استقلال در محیطی نه خیلی دور از جایی که در حال حاضر ایستاده‌اند، آن‌ها را تشویق نمایید.

• ناامیدی و سرخوردگی کودک

نمی‌توان از کودک انتظار داشت که تمام فعالیت‌ها را برای اولین بار بدون عیب و نقص انجام دهد. کودک برای یادگیری مهار‌ت‌های مستقلانه نیازمند آزمون و خطاست. در حرکت به سمت استقلال ممکن است بارها زمین بخورد و ناامید شود. دیدن ناامیدی و شکست کودک برای همۀ والدین دشوار است.

باید به یاد داشت که ما فقط هنگام نیاز به کمک و زمانی که انجام عمل مستقلانه پیامد خطرناکی دارد، می‌توانیم مداخله کنیم. به کودک باید فرصت داد تا به طور فعال و با اعتماد به نفس به سمت مستقل شدن پیش رود.

• زمان و انرژی بیشتر

اجازه دادن به کودکان برای انجام فعالیت‌های مستقلانه اغلب به این معنی است که قرار است همه چیز دو برابر بیشتر طول بکشد و سه برابر کثیف‌تر شود. فرض کنید کودک شما اصرار دارد که می‌خواهد همراه شما کیک بپزد.

او نمی‌تواند به اندازۀ شما تمیز کار کند و میز را کثیف می‌کند. در چنین موقعیتی فریاد نزدن یا حداقل شکایت نکردن از او کار بسیار دشواری است. در این شرایط بهتر است به خود یادآوری کنیم که کودکان بارها و بارها با تجربه کردن یاد می‌گیرند.

جمع‌بندی

احساس استقلال هدیه‌ای است که والدین می‌توانند به فرزندان خود بدهند. امروزه تاکید بر استقلال در تربیت فرزند یکی از دغدغه‌های اصلی والدین است. کودک در ارتباط با والدین می‌آموزد که چگونه بدون وابستگی به دیگران کارهایش را انجام دهد. یک رابطۀ ایمن بستر را برای کسب استقلال کودک فراهم می‌کند. داشتن استقلال به این معنا نیست که ما کاملاً از ارتباط و دریافت حمایت از دیگری بی‌نیاز هستیم.

گاهی والدین به اجبار کودک را وادار به انجام فعالیت‌های مستقلانه می‌کنند. باید به خاطر داشت که هر زمان کودک آمادگی لازم برای انجام فعالیت‌های مستقلانه را در رابطه‌ای ایمن با والدینش به دست آورد، به سمت استقلال حرکت خواهد کرد. از طرفی دیگر حمایت بیش از اندازه و مراقبت دائمی از کودک برای آسیب ندیدن، او را بیشتر آسیب‌پذیر می‌کند. با توجه به سن کودک می‌توان شرایطی فراهم کرد که خودش دنیای خودش را بسازد.