تقویت عزت نفس کودکان
احساس ما نسبت به خودمان عزت نفس نام دارد. اینکه چقدر آنچه هستیم را دوست داریم. اکثر ما تصویری ایده‌آل از خود در ذهن داریم، تفاوت تصویر واقعی (آنچه هستیم) و تصویر ایده‌آل (آنچه دوست داریم باشیم) با عزت نفس پیوند خورده است. احساس مثبت داشتن نسبت به خود، اینکه حس کنیم ارزشمند و لایق دوست داشتنیم، کیفیت زندگی کودکی و بزرگسالی‌مان را افزایش می‌دهد.
در این مقاله از بلاگ کلینیک روانشناسی آگاه دربارۀ عزت نفس کودکان، دلایل ضعف آن و راه‌های بهبود و تقویتش صحبت می‌کنیم.
اهمیت عزت نفس در کودکان
احساس مثبت به خود و عزت نفس تصویر روشن‌تری از آنچه هستیم به ما می‌دهد. معمولاً کودکانی که عزت نفس بالایی دارند کودکانی با اعتماد به نفس هستند و شور و شوق بیشتری برای انجام کارهای جدید دارند. کودکی که عزت نفس دارد، با وجود تمام مشکلات، شکست‌ها، اتفاقات و هیجانات منفی در نهایت احساس ارزشمندی خواهد کرد. عزت نفس بالا باعث می‌شود کودکان در برابر اتفاقات ناخوشایند زندگی مقاومت بیشتری داشته باشند؛ حتی اگر اتفاقات در آن لحظه به قدری برای او آزاردهنده باشد که قادر به مدیریتشان نباشد. در این شرایط او می‌تواند کمی بعد واکنشش را با شرایط هماهنگ و سازگار کند. کودکی با عزت نفس بالا احتمالاً بیشتر از خودش مراقبت می‌کند. این کودکان بیشتر مستعدند که استعداد و توانایی‌هایشان را ابراز کنند. عزت نفس مهم است چون می‌تواند تعیین‌کنندۀ انتخاب‌ها و رفتارهای آتی کودک نیز باشد.
تاثیر عزت نفس کودک در بزرگسالی
افراد متناسب با تجربیات خود در روابط اولیه، روابط بعدی‌شان را می‌سازند. به عبارتی احساس ارزشمندی کودک در سنین کمتر بر روابط بزرگسالی‌اش اثرگذار است. کودکان با عزت نفس بالا در بزرگسالی روابط ایمن‌تر و پایدارتری را انتخاب می‌کنند. آن‌ها نسبت به ارتباطات جدید شور و نشاط بیشتری نشان می‌دهند. مشکلات ارتباطی را به شکلی موثر و سازنده حل می‌کنند. روابط دوستانه و صمیمی افراد فرصت‌هایی برای اعتبار بخشیدن به عزت نفس و تقویت ویژگی‌های مثبت خود ایجاد می‌کند.
عزت نفس فقط منحصر به ارتباطات صمیمانۀ افراد نیست بلکه می‌تواند ارتباط با همکاران در محیط کاری را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در محیط کاری این افراد نسبت به توانمندی‌های خود اطمینان دارند. آن‌ها بازخوردهای مثبتی از دیگران دریافت می‌کنند و همین بازخوردها می‌تواند عزت نفس آن‌ها را بالاتر ببرد. سازگاری اجتماعی و انعطاف‌پذیری افراد منعکس‌کنندۀ عزت نفس و تجربیات مثبت آن‌ها در گذشته است.
عزت نفس علاوه بر تاثیر بر زمینه‌های اجتماعی می‌تواند بر مسائل فردی مانند پیشرفت تحصیلی اثر بگذارد. معمولاً افراد با عزت نفس بالاتر در تحصیل موفق‌تر عمل می‌کنند.
نشانه های نداشتن عزت نفس در کودک
بر اساس موارد ذکر شده در سایت young minds نشانه‌های عزت نفس پایین عبارتند از:
- زدن حرف‌هایی منفی دربارۀ خودشان، ظاهرشان و کارهایی که انجام می‌دهند.
- مقایسۀ منفی خود با دیگران: بیشتر به نقاط ضعفشان توجه می‌کنند.
- دوری و کناره‌گیری کردن از فعالیت‌های اجتماعی
- تغییراتی در خلق و خو مثل ابراز علاقۀ کم نسبت به فعالیت‌ها
- اجتناب از انجام فعالیت‌های جدید یا نگرانی بیش از حد موقع انجام دادن آن‌ها
- اضطراب بسیار زیاد هنگام مواجهه با مشکل یا سخت کنار آمدن با آن‌ها
- آشفتگی زیاد در اثر انجام نشدن کارها طبق برنامه
- استفاده از روش‌هایی ناسازگار برای مقابله با مشکلات مانند آسیب رساندن به خود
راه های افزایش عزت نفس در کودکان
۱- به نیازها و علاقه‌مندی‌های فرزندتان توجه کنید.
ممکن است کودک شما از چیزهایی خوشش بیاید که برای شما خوشایند نیست. اما توجه کردن به علاقه‌مندی‌های کودکتان می‌تواند به او احساس خوبی بدهد. این کار به آن‌ها این پیام را منتقل می‌کند که «آنچه هستم برای خودم و دیگری اهمیت دارد.»
۲- به کودک خود فرصت دهید تا با چالش‌ها روبه‌رو شود.
ممکن است بعضی موقعیت‌ها برای کودکان ترسناک باشد. والدین معمولاً برای اینکه احساس بدی به کودک خود منتقل نکنند با آن‌ها همدستی کرده و کودکشان را از موقعیت‌های جدید دور می‌کنند. گاهی ممکن است تلاش ما برای قرار نگرفتن در یک موقعیت از ترس و اضطراب خودمان نیز نشات گیرد. تشویق کودکان به انجام فعالیت‌های جدید می‌تواند عزت نفسشان را افزایش دهد. اگر کودکی از قرار گرفتن در یک موقعیت می‌ترسد، می‌توان با او در مورد علت ترسش صحبت کرد.
۳- توجه به احساسات کودکان
توجه به احساسات کودکان یکی از راه‌های تقویت عزت نفس است. ممکن است از کودکتان جملاتی مانند «من بچۀ خوبی نیستم.» و «من در هیچ کاری موفق نمی‌شوم.» را بشنوید. در این موقعیت بهتر است از آن‌ها در مورد این احساسات سوال بپرسید و علت آن بررسی کنید. گفتن جملات تحسین‌برانگیز مثل «به نظر من تو بچۀ عاقلی هستی و گفتن این حرف‌ها درست نیست.» یا «تو خیلی خوب و دوست‌داشتنی هستی.» به جای اینکه احساس خوبی در او ایجاد کند ممکن است نتیجۀ عکس داشته باشد. احساسات کودک خود را معتبر بدانید. اقدام سریع ما برای ایجاد احساس خوب در کودکان و نادیده گرفتن احساسات آن‌ها ممکن است احساس مهم نبودن و فهمیده نشدن را در آن‌ها تقویت کند.
۴- کودکان، خود را از نگاه والدینشان می‌بینند
کودکان از رفتار و خصوصیات والدینشان یاد می‌گیرند که چه کسی باشند نه از گفتار والدینشان. عزت نفس خود والدین، عزت نفس کودکشان را تقویت می‌کند. والدی که بتواند با رفتارهایش به کودک اعتماد و اطمینان دهد، بعدها کودک تصویر مثبت‌تری از جهانی که در آن زندگی می‌کند، به دست می‌آورد.
همچنین بخوانید: آشنایی با اصول و مهارت‌های فرزند پروری
۵- هر کودکی منحصر به فرد است
به کودک خود کمک کنید تا نقاط مثبت و منفی خاص خود را بشناسد. در نظر گرفتن تمام رفتارهای کودک نه فقط رفتارهای منفی او به کودک احساس ارزشمندی می‌دهد. باید به کودکان فرصت داد تا کنجکاو و حتی ناکامل باشند. کودکی که با جنبه‌های مختلف شخصیت خود آشنا باشد در موقعیت‌های گوناگون تصمیمات بهتری می‌گیرد. انتخاب‌های او به عنوان فردی مستقل می‌تواند باعث افزایش عزت نفس او شود.
چه عواملی باعث کاهش عزت نفس در کودک می‌شود؟
شاید مهم‌ترین عامل در شکل‌گیری عزت نفس کودک، رابطه‌ای باشد که بین کودک و والدینش برقرار می‌شود. والدین، همچون آینه‌ای می‌توانند احساس ارزشمندی را در کودک منعکس کنند. کودکان از طریق تعامل با والدین، احساس ارزشمندی را در خود درونی می‌کنند. او به این ارتباطات معنا می‌دهد.
-
شکست والدین در ساختن ارتباطی ایمن با کودک
ارتباط به اندازۀ کافی خوب با کودک، احساس ارزشمندی را به او منتقل می‌کند. در مقابل ارتباط مختل و اجتناب از کودک به او احساس بی‌ارزشی می‌دهد. فرض کنید مادری نسبت به گریۀ کودکش بی‌اعتناست یا با خشونت با او رفتار می‌کند. کودک در این موقعیت فکر می‌کند وجودش برای مادر نفرت‌انگیز است و لایق دوست داشتن نیست. او از این سبک ارتباطی نتیجه می‌گیرد: «احتمالاً از سوی دیگران هم مهم نخواهم بود.» کودک بر اساس احساس ارزشمندی یا بی‌ارزشی شروع به ساختن دنیای درونی‌اش می‌کند.
اگر والدی نتواند نیازهای کودکش را ببیند احساس بی‌ارزشی در او ایجاد می‌کند. کودکی که دیده نشود احتمالاً عزت نفس نخواهد داشت. والدی که نیازها و هیجانات کودکش را نبیند، نمی‌تواند به کودکش کمک کند دنیای هیجان‌ها و نیازهایش را درک کند. در نتیجه احساس ارزشمندی در کودک به وجود نمی‌آید. منظور از رابطۀ ایمن کلیت رابطه است نه فقط یک لحظه‌ای خاص از آن. رابطۀ ایمن همیشه با پاسخگویی مثبت به خواسته‌های کودک تعریف نمی‌شود، منظور از رابطۀ ایمن کنجکاوی و اشتیاق ما برای شناخت و درک دنیای ذهنی و درونی کودکان است.
-
پذیرفته نشدن توسط همسالان
زمانی که کودکان بزرگ می‌شوند دنیای اجتماعی‌شان نیز بزرگ‌تر خواهد شد. آن‌ها علاوه بر والدین با همسالان و معلمانشان در ارتباط هستند. گروه‌هایی که کودک به آن‌ها تعلق دارد عزت نفسش را می‌سازد. اگرچه روابط اولیۀ کودک برای عزت نفس اهمیت دارند اما بهتنهایی کافی نیستند. رابطه با همسالان نقش پررنگی در عزت نفس کودکان دارد. کودکانی که توسط همسالانشان پذیرفته نشوند ممکن است احساس بدی به خودشان پیدا کنند. ممکن است این کودکان توسط سایر افراد در بازی‌ها شرکت داده نشوند. بازخوردهای منفی از دیگران می‌تواند آن‌ها را نسبت به ارزش خود دچار تردید کند. در حقیقت حمایت‌های کمتر باعث کاهش عزت نفس می‌شود.
-
ضربه‌های روانی (تروما)
تروما و آسیب‌های روانی مانند تحقیر شدن، طرد شدن، رها شدن یا مورد آسیب جسمی یا جنسی قرار گرفتن، احساس ترس و آسیب‌پذیری را در کودک بیشتر می‌کند. کودکانی که آسیبی جدی را تجربه می‌کنند ارزشمندی و هویت خود را زیر سؤال می‌برند. این کودکان برای مراقبت از خود و پنهان کردن آسیب‌ها شخصیتی دروغین برای خود می‌سازند تا از طرف دیگران پذیرفته شوند.
ضربه‌های روانی به دلیل تاثیر زیادی که روی شخصیت کودک دارند لازم است با مداخلات روانشناختی هرچه سریع‌تر مورد بررسی قرار بگیرند. کمک گرفتن از درمانگران کودک، درمانگران رابطۀ والد و کودک یا بازی‌درمانگران می‌تواند به والدین کمک کند مشکلات عزت نفس کودک را شناسایی کنند و از بین ببرند. برای دریافت این خدمات می‌توانید از درمانگران کلینیک آگاه کمک بگیرید.
کتاب های مناسب فرزندپروری
بازی هایی برای افزایش عزت نفس کودکان
بازی‌ها به پرورش احساس ارزشمندی کودک کمک می‌کنند. در سایت parents.app چند مورد از بازی‌ها به شرح زیر آمده است:
-
فعالیت‌های گروهی و تیمی
فعالیت‌های گروهی کودکان را تشویق می‌کند تا در کنار هم بازی کنند. بازی گروهی در ایجاد احساس تعلق کودکان نقش دارد. این فعالیت‌ها به بچه‌ها یاد می‌دهند که هر عضوی نقشی منحصر به فرد در تیم دارد. بازی‌هایی مانند فوتبال یا بازی‌های مشارکتی با اسباب‌بازی‌ها در خانه حس همکاری را در کودکان افزایش می‌دهد.
-
فعالیت‌های خلاقانۀ فردی
فعالیت‌هایی که به پرورش توانمندی و خلاقیت کودک کمک می‌کند در ایجاد احساس ارزشمندی کودک نقش دارند. فعالیت‌هایی مانند نقاشی، نواختن یک ساز موسیقی و داستان‌گویی در این دسته از فعالیت‌ها قرار می‌گیرند. با انجام این فعالیت‌ها احساس برتری و ارزشمندی در کودکان افزایش می‌یابد.
-
فعالیت‌های مرتبط با حل مسئله
فعالیت‌هایی مانند معماها یا پازل به کودکان می‌آموزد چگونه با چالش‌ها روبه‌رو شوند. با انجام چنین کارهایی کودکان راه‌های مختلفی را برای حل چالش‌ها امتحان می‌کنند. پیدا کردن راه درست و غلبه بر موانع می‌تواند احساس خوبی در کودکان ایجاد کند. همچنین این فعالیت‌ها به کودکان نشان می‌دهد که شکست هم بخشی از فرایند بازی است نه بازتابی از توانایی و ارزش آن‌ها. افزایش مهارت‌های حل مسئله انعطاف پذیری و احساس توانمندی را تقویت می‌کند.
-
فعالیت‌های بدنی
فعالیت‌هایی مانند ورزش یا رقص توانایی کودک را در انجام مهارت‌ها نشان می‌دهد. هرگونه پیشرفتی در این فعالیت‌ها به شکلی عینی و ملموس برای کودک قابل درک است. پیشرفت در این فعالیت‌ها احساس صلاحیت و شایستگی را در کودکان تقویت می‌کند. کودکان با انجام این فعالیت‌ها یاد می‌گیرند که اهدافی را تعیین کنند. رسیدن به اهداف تعیین‌شده در آن‌ها عزت نفس را تقویت می‌کند. علاوه بر شایستگی‌های فردی، زمینه‌ای برای فعالیت‌های گروهی نیز فراهم می‌شود.
دیدگاهتان را بنویسید