وسواس تقارن چیست؟ علائم و راه درمان وسواس قرینگی
این مقاله توسط روانشناس، دکتر حمیده نقیبی از نظر تخصصی بررسی و تایید شده است.
وسواس تقارن نوعی وسواس فکری است که وقتی اشیا متقارن نباشند یا در نظم خاصی قرار نگیرند، شخص دچار احساس اضطراب و پریشانی می‌شود. این نوع وسواس فکری می‌تواند در انجام وظایف کاری یا شخصی اختلال ایجاد کند؛ زیرا تا زمانی که اشیا متقارن نباشند آن‌ها نمی‌توانند بر فعالیت دیگری تمرکز کنند. خوشبختانه این اختلال روانی به‌وسیله روش‌های درمانی مختلفی مثل رویکرد مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) یا دارودرمانی قابل‌درمان است.
اگر تمایل دارید با وسواس تقارن بیشتر آشنا شوید تا انتهای این مقاله از وب‌سایت کلینیک روانشناسی آگاه با ما همراه باشید. همچنین اگر فکر می‌کنید خودتان یا یکی از اطرافیانتان دارای علائم این نوع وسواس هستید، برای تشخیص دقیق و شروع درمان می‌توانید از درمانگران کلینیک آگاه کمک بگیرید.
وسواس تقارن چیست؟
بر اساس مقاله‌ای در سایت talkspace وسواس تقارن یا Symmetry OCD یکی از انواع اختلال وسواس فکری اجباری است که در آن فرد نیاز شدیدی به وجود نظم، تقارن و توازن در محیط اطراف خود احساس می‌کند. در واقع اگر فردی که به این اختلال مبتلا است با عدم تقارن در محیط اطراف خود مواجه شود، احساس اضطراب شدیدی می‌کند. به همین دلیل شخص مجبور می‌شود برای کاهش اضطراب برخی رفتارهای تکراری مانند مرتب‌کردن اشیا و تنظیم‌کردن اجسام به شکلی متقارن را انجام دهد.
افراد مبتلا به وسواس قرینگی ممکن است مدت زیادی را صرف این کارها کنند؛ به‌طوری‌که زمانی برای انجام سایر فعالیت‌های روزمره خود نداشته باشند. در غیر این صورت احساس استرس، اضطراب و ناراحتی شدیدی می‌کنند. همچنین برخی از این افراد دچار تفکر جادویی هستند؛ یعنی فکر می‌کنند که اگر تقارن رعایت نشود اتفاق وحشتناکی مثل مرگ یکی از نزدیکانشان رخ خواهد داد.
گاهی آن‌ها متوجه هستند که ترسشان غیرمنطقی است؛ اما توانایی مقابله با این اضطراب را ندارند و مجبور هستند رفتارهایی تکراری را جهت برقراری تقارن انجام دهند تا افکار وسواسی آن‌ها کاهش یابد. در واقع آن‌ها در برابر افکار وسواسی خود احساس درماندگی کرده و فکر می‌کنند چاره‌ای جز تسلیم‌شدن ندارند؛ اما سایر افراد ممکن است احساس کنند که تمایل آن‌ها به نظم و تقارن کاملاً منطقی و مناسب است.
البته پس از انجام رفتارهای تکراری و برقراری تقارن اضطراب آن‌ها موقتاً کاهش می‌یابد و سپس افکار وسواسی دوباره بازمی‌گردند و این چرخه مدام تکرار می‌شود. جالب است بدانید که بسیاری از مردم تقارن و نظم را جذاب می‌دانند؛ ولی ترجیح‌دادن تقارن در اشیا نشان‌دهنده وسواس نیست. در واقع وسواس نظم و تقارن بسیار فراتر از ترجیح‌دادن اشیای متقارن است و یک اختلال جدی و ناتوان‌کننده است که عملکرد فرد در محل کار، خانه یا روابط را مختل می‌کند.
علائم افراد دارای وسواس تقارن
افرادی که به وسواس نظم و تقارن مبتلا هستند، مجموعه‌ای از علائم و رفتارهای خاص را از خود نشان می‌دهند که معمولاً بااحساس اضطراب شدید همراه است و تا زمانی که فرد نتواند نظم و تقارن دلخواهش را ایجاد کند، این علائم کاهش نمی‌یابد. برخی از رایج‌ترین علائم این اختلال شامل موارد زیر است:
- تجربه افکار ناخواسته، مداوم و تکراری درباره منظم یا متقارن بودن اشیا و ناتوانی در نادیده‌گرفتن این افکار
- انجام رفتارهای تکراری برای ایجاد نظم و ترتیب در محیط برای مثال مرتب‌کردن مکرر وسایل به‌صورت متقارن یا دارای ترتیب خاص
- توجه بیش از حد به کوچک‌ترین جزئیات و حتی انحراف‌های جزئی
- احساس اضطراب یا پریشانی در مواجهه با بی‌نظمی یا عدم تقارن
- کمال‌گرایی شدید برای رسیدن به نظم و تقارن
- انجام فعالیت‌های روتین مانند انجام کارهای خانه با الگوهای تکراری و منظم؛ برای مثال، کفش‌ها یا لباس‌ها را به شکلی خاص قرار می‌دهند
- نیاز به تعادل در هر چیز، حتی اعمال فشار یکسان روی پاها حین راه‌رفتن
- کاهش اعتمادبه‌نفس در صورت وجود عدم تقارن در صورت یا بدن خود
- نگرانی از وقوع اتفاقی بد در صورت نامتقارن بودن اشیا
- احساس ناقص بودن یا اشتباه بودن در اشیای نامتقارن
علت وسواس تقارن چیست؟
بر اساس مقاله‌ای که در سایت choosingtherapy منتشر شده است؛ به نظر می‌رسد که مانند اکثر اختلال‌های روانی دقیقاً مشخص نیست چه عاملی باعث بروز وسواس تقارن می‌شود؛ ولی متخصصان معتقدند ترکیبی از ژنتیک و تأثیرات محیطی در کنار هم باعث بروز این اختلال می‌شوند. در ادامه با تأثیر هر یک از این عوامل بیشتر آشنا می‌شویم:
-
عوامل ژنتیکی
طی سال‌های اخیر مطالعات زیادی بر روی خانواده‌ها و دوقلوهای همسان و ناهمسان انجام شده است و نتایج تحقیقات به‌وضوح نقش مهمی را برای فاکتورهای ژنتیکی در بروز این اختلال نشان می‌دهند. البته هنوز مشخص نیست دقیقاً کدام ژن‌ها و چگونه تأثیرگذار هستند؛ ولی احتمال ابتلا به وسواس تقارن در افرادی که یکی از بستگان نزدیک آن‌ها سابقه آن را داشته بیشتر است.
-
تفاوت‌های بیولوژیک
نتایج مطالعات متعددی نشان می‌دهد که تفاوت در آناتومی مغز یا عدم تعادل در سطوح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین در ابتلا یا عدم ابتلای فرد به این اختلال نقش دارند. البته این مورد نیز می‌تواند تحت‌تأثیر عوامل ژنتیکی رخ دهد.
-
تأثیرات محیطی
علاوه بر موارد بالا، محیط نیز می‌تواند باعث بروز وسواس قرینگی شود. برای مثال سبک فرزندپروری، روابط خانوادگی، روابط بین‌فردی، تجربه تروما و رویدادهای استرس‌زا همگی می‌توانند در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند. یک مطالعه نشان داد که ۶۱% از بیماران قبل از شروع علائم OCD در معرض تروما و تجربه‌های استرس‌زا بوده‌اند و حدود ۵۷% از بیماران نیز حدود یک ماه قبل از آن تجربه‌های استرس‌زا داشته‌اند. همچنین برخی از افراد در نتیجه مشاهده افکار و رفتارهای وسواسی والدین خود دچار وسواس می‌شوند.
اجبارهای معمول در افراد دارای وسواس تقارن
همان‌طور که گفتیم افراد مبتلا به وسواس نظم و تقارن در تلاش برای جلوگیری از بروز افکار و تصاویر ذهنی آزاردهنده شروع به انجام رفتارهای اجباری می‌کنند. در این نوع وسواس رفتارهای اجباری برای اصلاح مواردی که متعادل یا متقارن نیستند، انجام می‌شود و معمولاً شامل موارد زیر است:
- معمولاً اشیایی مثل کتاب‌ها، لباس‌ها، ظروف آشپزخانه و حتی وسایل روی میز را به‌صورت کاملاً هماهنگ و متقارن می‌چینند و حتی کوچک‌ترین تفاوت بین اشیا را اصلاح می‌کنند تا به تقارن کامل برسند.
- ممکن است نیاز داشته باشند که اشیا را به تعداد معینی لمس کنند یا حرکت دهند.
- گاهی اوقات حرکات بدن یا کارهای روزمره را به شکلی خاص و تکراری انجام می‌دهند. مثلاً پاهای خود را در راه‌رفتن به شکل خاصی حرکت می‌دهند.
- ممکن است بارها وسایل اطراف خود را جابه‌جا کنند تا به تقارن موردنظرشان برسند و اگر وسایل کمی جابه‌جا شوند احساس اضطراب می‌کنند.
- گاهی این افراد نیاز دارند فضای اطراف خود را به‌صورت دقیقاً تقسیم کنند. به‌عنوان‌مثال، باید به شکل متقارن و مساوی روی صندلی بنشینند.
- گاهی این افراد حتی فعالیت‌های روزانه مانند لباس پوشیدن و مسواک‌زدن را با الگوی خاصی انجام می‌دهند تا همه چیز منظم و متقارن باشد.
- گاهی آن‌ها نیاز دارند اعضای بدنشان هم متعادل و قرینه باشد. برای مثال، اگر یک‌دست را حرکت دادند، باید دست دیگر را هم به طور مشابه حرکت دهند یا اگر به یک طرف نگاه کردند، باید به‌طرف دیگر هم نگاه کنند.
راه‌های درمان وسواس تقارن
درمان وسواس تقارن شامل روش‌های مختلف مثل روان‌درمانی، دارودرمانی یا ذهن‌آگاهی است که هدف از انجام این روش‌ها مدیریت و مقابله با اضطراب است. در واقع در نتیجه کاهش اضطراب فرد مجبور به انجام رفتارهای تکراری نیست و می‌تواند با افکار وسواسی خود به شیوه‌ای سالم مقابله کند. در ادامه با این روش‌ها بیشتر آشنا می‌شویم:
-
درمان شناختی رفتاری (CBT)
رویکرد شناختی رفتاری برای درمان وسواس تقارن بر شناسایی و به چالش کشیدن افکار غیرمنطقی که منجر به رفتارهای اجباری می‌شوند، تمرکز دارد. سپس مراجع باید افکار منطقی و مثبت را جایگزین افکار قبلی خود کند تا به‌این‌ترتیب الگوی رفتاری بهتری داشته باشد. همچنین این روش به مراجع کمک می‌کند تا در افکار و رفتار خود انعطاف‌پذیر باشند و از کمال‌گرایی فاصله بگیرند.
دریافت مشاوره وسواس
-
درمان مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP)
یکی از بهترین و رایج‌ترین روش‌ها برای درمان وسواس تقارن، درمان مواجهه و پیشگیری از پاسخ است که یکی از زیر شاخه‌های درمان شناختی رفتاری است. در این روش مراجع ابتدا با مواردی که وسواس او را تحریک می‌کند مثل عدم تقارن و به‌هم‌ریختگی مواجه می‌شود؛ ولی نمی‌تواند رفتارهای اجباری معمول خود را برای منظم و متقارن کردن محیط انجام دهد. در واقع مراجع باید یاد بگیرد اضطراب ناشی از این شرایط را تحمل کند و در برابر انجام رفتارهای اجباری مقاومت کند تا درنهایت از چرخه وسواس خارج شود. همچنین مراجع متوجه می‌شود که اگر تقارن و تعادل رعایت نشود اتفاق وحشتناکی رخ نمی‌دهد.
-
درمان روان پویشی
درمان روان پویشی یکی از رویکردهای روان‌درمانی است که به بررسی ریشه‌های ناخودآگاه مشکلات روانی، تعارض‌های درونی و احساسات سرکوب‌شده فرد می‌پردازد. در واقع در این روش ریشه‌های عمیق‌تر مشکلات روانی بررسی می‌شوند و تفسیر نمادینی از رفتارهای وسواسی انجام می‌شود. کار کردن روی اضطراب و ریشه‌های آن در رویکرد روانپویشی ISTDP کمک می‌کند تا افراد نیاز کمتری به رفتارهای وسواسی برای مدیریت اضطرابشان داشته باشند.
همچنین بخوانید: راه‌های درمان وسواس فکری
-
ذهن‌آگاهی یا مایندفولنس
ذهن‌آگاهی یا مایندفولنس شامل تمرین‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا و تمرین‌های تنفس عمیق است که به افراد کمک می‌کنند به‌جای تمرکز به آینده یا گذشته در لحظه حال و احساسات ناشی از بدن تمرکز کنند. از این طریق استرس و اضطرابی که علائم وسواس را تشدید می‌کند کاهش می‌یابد. در نتیجه مراجع می‌تواند میل خود را برای انجام رفتارهای اجباری مدیریت کند.
-
دارودرمانی
دارودرمانی نیز یکی دیگر از روش‌های مؤثر در درمان انواع وسواس است. در این روش معمولاً داروهای ضدافسردگی مثل مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) استفاده می‌شوند. این داروها شامل فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین یا سرترالین هستند که می‌توانند با افزایش سطح سروتونین در مغز به بهبود خلق‌وخو، کاهش اضطراب و درنهایت مدیریت علائم کمک کنند. البته معمولاً دارودرمانی در کنار روش‌های دیگری مثل روش مواجهه و پیشگیری از پاسخ استفاده می‌شود تا تأثیر بهتری داشته باشد.
-
گروه‌های پشتیبانی یا حمایتی
ارتباط با افراد مبتلا به وسواس تقارن در گروه‌های حمایتی می‌تواند برای فرد حمایت عاطفی مناسبی را فراهم کند و احساس انزوا و تنهایی را کاهش دهد. همچنین در این گروه‌ها افراد می‌توانند توصیه‌هایی برای مقابله بهتر با این شرایط را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. جلسات این گروه‌ها هم به‌صورت حضوری و هم به‌صورت آنلاین برگزار می‌شوند.
تفاوت وسواس تقارن با سایر انواع وسواس
وسواس قرینگی یکی از انواع اختلال وسواس فکری عملی یا OCD است که ویژگی اصلی آن نیاز شدید به تقارن، نظم و تعادل است. افراد مبتلا به این نوع وسواس به‌شدت احساس می‌کنند که محیط یا حرکات بدن باید به طور کامل متقارن و منظم باشند؛ در نتیجه فرد رفتارهایی تکراری و طولانی انجام می‌دهد تا احساس تقارن و تعادل داشته باشد.
وسواس تقارن اغلب با کمال‌گرایی نیز همراه است و این مورد ممکن است در سایر انواع وسواس برجسته نباشد. در کل، وسواس قرینگی همانند سایر انواع وسواس منجر به اضطراب شدید و رفتارهای تکراری می‌شود؛ اما تمرکز آن فقط بر تقارن و نظم محیط است.
آیا وسواس تقارن دائمی است؟
وسواس تقارن مانند هر نوع وسواس دیگر می‌تواند به‌شدت در انجام فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد کرده و کیفیت زندگی فرد را کاهش دهد؛ ولی طبق مقاله‌ای در سایت simplypsychology خوشبختانه این اختلال را می‌توان به طور مؤثر درمان و مدیریت کرد. طبق آمار حداقل نیمی از افرادی که برای درمان وسواس اقدام می‌کنند، در طولانی‌مدت بهبود علائم، افزایش کیفیت زندگی و عملکرد بهتری را تجربه می‌کنند. البته نتایج درمانی بهتر در افرادی که به‌موقع و سریع برای تشخیص و درمان مناسب اقدام می‌کنند بیشتر مشاهده می‌شود.
چگونه می‌توانم به شخصی که از وسواس تقارن دارد کمک کنم؟
شخصی که از وسواس تقارن رنج می‌برد با اضطراب و رفتارهای تکراری روبه‌رو است و نیازمند همراهی و حمایت مناسب از جانب دوستان و خانواده است. در واقع صبر، درک و همدلی شما به این فرد کمک می‌کند تا با چالش‌هایش راحت‌تر کنار بیاید. در ادامه چند راهکار برای کمک به این افراد را بررسی می‌کنیم:
- آگاهی و شناخت درست: سعی کنید از منابع معتبر درباره این نوع وسواس اطلاعات کسب کنید تا بهتر بتوانید نیازها و چالش‌های فرد مقابل را درک کنید. درک درست از وسواس تقارن و علائم آن می‌تواند به شما کمک کند تا با همدلی بیشتری رفتار کنید.
- تشویق به دریافت کمک حرفه‌ای: درمان وسواس تقارن یک فرایند تدریجی است و ایجاد یک برنامه درمانی متناسب با نیازهای فرد مهم است؛ بنابراین، اگر یکی از اطرافیانتان دچار علائم این اختلال است، او را به دریافت کمک حرفه‌ای و مراجعه به یک روان‌درمانگر متخصص تشویق کنید.
- اجتناب از تقویت رفتارهای وسواسی: ممکن است برای کمک به آرامش فرد در انجام رفتارهای تکراری مثل مرتب‌کردن اشیا به شیوه خاص به او کمک کنید؛ اما این کار در درازمدت می‌تواند وسواس او را تقویت کند. پس به‌جای همراهی با رفتارهای وسواسی به او یادآوری کنید که مقاومت در برابر انجام این رفتارها بخش مهمی از فرایند درمان است.
- ایجاد محیط حمایتی و آرام: اضطراب یک عامل کلیدی در تشدید وسواس است. سعی کنید محیطی آرام و بدون استرس برای فرد فراهم کنید. همچنین او را تشویق کنید تا فعالیت‌هایی که می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند مانند مدیتیشن، یوگا یا تمرینات تنفسی عمیق را انجام دهد.
- صبوری و همدلی: فرد مبتلا به وسواس تقارن ممکن است برای مدتی طولانی درگیر رفتارهای تکراری شود. به‌جای ناامیدشدن یا سرزنش‌کردن با او با صبر و همدلی برخورد کنید.
- تشویق به پیشرفت‌های کوچک: به فرد نشان دهید که متوجه تلاش‌های او هستید و هرگونه پیشرفت کوچک، مانند تلاش برای مقاومت در برابر یک رفتار وسواسی خاص را تشویق کنید.
- دردسترس‌بودن: گاهی اوقات فرد فقط نیاز دارد با کسی صحبت کند و احساسات خود را به اشتراک بگذارد. در این شرایط بهتر است فقط بدون قضاوت به صحبت‌های او گوش دهید تا حمایت عاطفی شما را احساس کند.
- تنظیم روتین‌های منظم: برای فرد مبتلا به وسواس، داشتن یک روتین روزانه منظم و پایدار می‌تواند در کاهش اضطراب مفید باشد. به همین دلیل به او کمک کنید تا یک برنامه منظم روزانه ایجاد کند.
- بهبود سبک زندگی: حفظ یک سبک زندگی سالم شامل خواب کافی، تغذیه مناسب و ورزش منظم می‌توانند به کاهش سطح اضطراب و بهبود سلامت روان کمک کنند.
- مراقبت از خود: مراقب باشید که خودتان نیز در فرایند حمایت از فرد مبتلا به وسواس دچار استرس یا فرسودگی روانی نشوید. اگر احساس کردید که نیاز به کمک دارید، با یک متخصص سلامت روان مشورت کنید.
جمع‌بندی
وسواس تقارن یکی از انواع وسواس‌های فکری عملی است که در این اختلال، فرد نیاز شدیدی به حفظ تقارن در محیط یا حتی بدن خود احساس می‌کند و اگر با عدم تقارن روبرو شود، احساس اضطراب شدیدی می‌کند. در نتیجه برای کاهش این اضطراب مجبور می‌شود برخی رفتارهای تکراری را برای برقراری تعادل و قرینگی در محیط انجام دهد. انجام این رفتارها می‌تواند زمان زیادی از فرد بگیرد و کیفیت زندگی او را کاهش دهد؛ به همین دلیل شروع به‌موقع درمان اهمیت زیادی دارد.
دیدگاهتان را بنویسید