فهمیدن بهتر خواب و رویا از نظر روانشناسی
این مقاله توسط روانشناس، مهدی سلطانی از نظر تخصصی بررسی و تایید شده است.
ما هنگام خواب به دنیای وسیع رویاها می‌رویم. این دنیا می‌تواند دوستانه، ترسناک یا عجیب و غریب باشد. ممکن است شما رویاهای خود را به یاد نیاورید، یا شاید هر شب رویاهای واضحی می‌بینید که شبیه نوعی واقعیت مجازی است.
رویاها می‌توانند خوشایند و شیرین باشند. در دنیای رویا می‌توانیم همۀ چیزهایی که در واقعیت نداریم، داشته باشیم یا به یک سفر هیجان‌انگیز برویم. گاهی اوقات هم به جای رویای شیرین، کابوس می‌بینیم. ممکن است خواب ببینید در حال پرت شدن از یک جای بلند هستید یا خواب ببینید دوباره امتحان مهمی دارید اما برایش آماده نیستید. گاهی اوقات رویاها می‌توانند هم غم‌انگیز و تلخ و هم شیرین باشند. مانند زمانی که خواب عزیز از دست رفته‌مان را می‌بینیم.
رویاها هزاران سال است نژاد بشر را مجذوب خود کرده است. در زمان‌های قدیم، بابلی‌ها و مصری‌ها معتقد بودند رویاها معنایی آسمانی دارند. ارسطو رؤیاها را پدیده‌های روانشناختی تعبیر می‌کرد و آنها را حیات روح انسان در هنگام خواب می‌دانست.
در اواسط قرن نوزدهم، اولین تحقیق علمی و تخصصی بر روی رویاها انجام شد. زمانی که فروید، تفسیر رویاها را در سال 1900 منتشر کرد، تحلیل رویا به طور گسترده توسعه یافت. یونگ نظریۀ فروید دربارۀ رویاها را گسترش داد و معتقد بود رویاها نشان‌دهندۀ انگیزه‌های ناخودآگاه سرکوب‌شده نیستند، بلکه بیانگر بیان خلاقیت انسان هستند و هدف آنها حل مشکلات زمان بیداری است. مدل‌های درمانی دیگری مانند گشتالت درمانی، هنر درمانی و رفتار درمانی شناختی نیز از تحلیل رویا به روش‌های مختلفی استفاده کرده‌اند.
خواب‌های ما هر کدام معنای خاصی دارند. فرهنگ‌های مختلف در سراسر جهان به طور منحصر به فردی رویاهای خود را تعبیر می‌کنند.
هزارتوی تحلیل رویا همیشه مورد توجه روانشناسان بوده است. روانشناسان معتقدند رویاها دروازه‌ای برای درک درونی‌ترین خواسته‌ها و تعارض‌های ما هستند.
رویا چیست؟
رویا مجموعه‌ای از تصاویر، ایده‌ها، عواطف و احساساتی است که در اکثر موارد به طور غیرارادی در طی مرحلۀ خاصی از خواب رخ می‌دهد.
رویاها لزوما بر اساس زندگی واقعی نیستند. هر کسی که خواب دیده است می‌داند، در خواب می‌توانید در مناظری که هرگز ندیده‌اید قدم بزنید، با دوستانی که ۲۰ سال است ندیده‌اید وقت بگذرانید یا بر فراز شهر خود پرواز کنید.
رویاها در طول تاریخ توسط علم، مذهب و فلسفه مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، اما هنوز به طور کامل درک نشده‌اند.
روانشناسی خواب
وقتی صحبت از درک روانشناسی و معنای رویاها می شود، هیچ پاسخ واحدی وجود ندارد. جوابتان بستگی به این دارد که از چه کسی بپرسید.
برخی بر این باورند رویاها ضمیر ناهشیار را منعکس می‌کند و نشان‌دهندۀ خاطرات مدفون‌شده و عمیق‌ترین خواسته‌هاست. برخی دیگر معتقدند رویاها می‌توانند به ما در حل مشکلات و تثبیت خاطرات کمک کنند، یا اینکه تصاویر رویاها نماد چیزهایی هستند که برای ما مهم هستند. کسانی که رویکرد بیولوژیکی بیشتری نسبت به خواب دارند ممکن است بگویند رویاها می‌توانند به سادگی و در نتیجۀ فعالیت تصادفی مغز رخ دهند.
ما در این مقاله به دیدگاه‌های روانکاوانه به رویاها می‌پردازیم.
همچنین بخوانید: روانشناسی کابوس و اختلال کابوس
رویاهای نمادین فروید
زیگموند فروید اعتقاد دارد رویاهای ما دروازه‌ای برای درک تعارضات درونی‌مان هستند و محتوای آنها بینش‌های مهمی در مورد حافظه، احساسات و خواسته‌های ناهشیار ارائه می‌دهد. فروید ادعا می‌کند باید بین محتوای آشکار رویا و محتوای نهفته (یعنی معنای پنهان خواب) تفاوت قائل شد.
از نظر فروید تعارض‌هایی را که ما سرکوب می‌کنیم از طریق خواب تبدیل به رویاهایی می‌شوند که دیگر برای ما ناراحت‌کننده و خطرناک نیستند. حالا دیگر این رویاها نماد تعارضات سرکوب‌شدۀ ما هستند. از طریق این رویاها می‌توانیم به ناهشیار فرد دست پیدا کنیم.
نمادهای کهن‌الگوهای یونگ
مفهوم نمادهای کهن‌الگویی کارل یونگ نشان می‌دهد رویاهای شما ممکن است مملو از مضامین و چهره‌های جهانی باشد که منعکس‌کنندۀ تجربیات و احساسات جمعی بشریت است. این نمادها از ضمیر ناهشیار شما بیرون می‌آیند و محتوای پنهانی را آشکار می‌کنند که با محتوای آشکار رویای شما در تضاد است. در تعبیر خواب، شناسایی نمادهای کهن‌الگوی یونگ می‌تواند امیال ناهشیار در رویاها را روشن کند و معنایی را ارائه دهد که به رشد شخصی کمک می‌کند.
روانشناسی فردی آدلر
آدلر رویاها را آینه‌ای برای روح می‌دانست. آیینۀ رویاهای آدلر منعکس‌کنندۀ احساس حقارت و جست‌وجوی جبرانی این احساسات است.
از نظر آدلر رویاها خاطرات عاطفی را سازماندهی می‌کنند و پاسخ‌های ناهشیار فرد را هدایت می‌کنند. رویاها در روانشناسی فردی آدلر تابلویی پیچیده از روان فرد هستند.
نظریه روابط ابژه کلاین
در قلمرو تحلیل روانکاوانۀ رویا، نظریه روابط ابژۀ کلاین، نور قابل‌توجهی به این موضوع می‌افکند که چگونه اولین پیوندهای ما با مادر و پدرمان، ناهشیار ما را شکل می‌دهند و روی رویاهای ما تأثیر می‌گذارند. از دیدگاه این رویکرد، محتوای نهفتۀ رویاهایمان اغلب ریشه در خاطرات عاطفی اولیه دارد.
در مجموع نظریه‌های روانکاوی نشان می‌دهند رویاها راه‌هایی برای رشد شخصی با ارائۀ بینش‌هایی از ناهشیار ارائه می‌دهند. تجزیه و تحلیل رویاها می‌تواند ترس‌ها، خواسته‌ها و مسائل حل‌نشدۀ اساسی را آشکار کند و شفای عاطفی را تسهیل کند. درک معانی عمیق‌تر در رویاها به افراد کمک می‌کند تا خودآگاهی ارزشمندی به دست آورند و رشد یابند.
رویاها و پیام‌های مخفی آنها: رویاهای شما سعی دارند به شما چه بگویند؟
رویاها می‌توانند هر شکلی به خود بگیرند: کابوس‌های وحشتناک، خیال‌پردازی‌های آرامش‌بخش، یا سفرهای آشفته. قبل از اینکه در مورد معنای رویاها حدس بزنید، به یاد داشته باشید رویاها به اندازۀ ما منحصر به فرد و خاص هستند. ممکن است یک رویا بر اساس شخصیت، سن یا شرایط شما تعابیر متعددی داشته باشد. هر رویا پیامی منحصر به شخصی که آن را دیده دارد. اینطور نیست که روانکاوان مانند فالگیرها روبه‌رویمان بنشینند و رویایمان را معنا کنند. معنای هر رویایی نزد خود آن شخص است. فروید نیز به تداعی‌های مراجعینش دربارۀ رویاهایشان گوش می‌داد، همچنین شناختی که از مراجعینش در طول سال‌ها به دست می‌آورد مورد استفاده قرار می‌داد تا فرضیه‌ای احتمالی دربارۀ «رویا»ی بیمارانش ارائه دهد.
گاهی اوقات افراد در رویاهای ما نمایانگر بخش‌هایی از ما هستند. به عبارت دیگر، ما آن افراد را قرض می‌گیریم تا جنبه‌ای از خودمان را نشان دهند. مثلا اگر خواب می‌بینید کسی یا چیزی به شما حمله کرده است ممکن است این حمله نشان‌دهندۀ نبرد شما با خودتان باشد؛ جلوه‌ای از تمایلات خودویرانگر یا رفتارهای خودآسیب‌رسان.
اگر رویاهای شما آشفته است، مانند احساس گم شدن در یک محیط گیج‌کننده، احتمالاً با ترس از آینده مقابله می‌کنید. محیط و افراد در رویا ممکن است نشان‌دهندۀ عدم اطمینان در زندگی شما هستند. شاید باید تصمیم سختی بگیرید، شاید چیزهای ناشناخته‌ای در مورد آیندۀ شما وجود داشته باشد، یا نگران امنیت یکی از عزیزانتان هستید. تغییرات زندگی نیز اغلب باعث ایجاد رویاهای آشفته می‌شود.
پیام مخفی رویای شما
رویاهای خود را به عنوان فیلم‌های کوچکی که توسط ناهشیارتان تولید شده‌اند در نظر بگیرید. از آنجایی که ما افراد مهم زندگی‌مان را درونی می‌کنیم، هزاران بازیگر برای انتخاب داریم. شرایط زندگی و مبارزات فعلی‌مان، فیلمنامۀ رویاهایمان را شکل می‌دهد.
تجزیه و تحلیل پیام رویای شما نیاز به کارآگاهی سرسخت دارد. روان درمانگران باید رویاها را از هم جدا کنند و معنای پنهان آنها را بیابند. آنها هر رویا را یادداشتی از ناهشیار شما می‌دانند. رویاهای شما نشان‌دهندۀ یک پویایی مهم در زندگی شماست.
برای مثال در ادامه یک نمونه از رویا و تداعی‌های همراهش را نقل می‌کنیم: «مدت‌ها پیش پدرم را در خواب دیدم. او در اتاقم ایستاده بود و با لبخندی بزرگ به من نگاه می‌کرد. با گریه از خواب بیدار شدم. پدرم نزدیک به 18 سال پیش فوت کرد. او یکی از بزرگترین حامیان من بود. وقتی ناراحت یا ناامید بودم و به‌عبارتی با دنیا قهر می‌کردم او با تشویق‌ها و دلگرمی‌هایش مرا با دنیا آشتی می‌داد. اما چرا او در آن لحظه از زندگی من ظاهر شد؟ زمانی پدرم را در خواب دیدم با عدم اعتماد عمیق به خودم دست‌وپنجه نرم می‌کردم. در آن زمان، کرونا همه‌چیز زندگی‌ام را تعطیل کرده بود، مادرم در حال مبارزه با کووید بود و نمی‌دانستم با پایان‌نامه دوره ارشدم چه باید بکنم.
من پدرم را قرض گرفتم تا نشان‌دهندۀ قدرت و آرامشی باشد که او به من منتقل می‌کرد. آن قدرت هنوز در من وجود داشت اما زیر همۀ ترس‌ها و نگرانی‌هایم پنهان بود. من در خواب خود را تشویق کردم که تسلیم نشوم و برای غلبه بر این مبارزات نیروی درونی و شجاعت به خرج دهم. من به دنبال تشویق و انگیزه دادن به خودم بودم. پدرم بازیگر عالی این قسمت بود.»
پنج نوع متداول رویا از نظر روانشناسی
شان گروور در مقاله منتشر شده در وب سایت psychology today می‌گوید رایج‌ترین رویاها را نام برده است. به خاطر داشته باشید رویاها با هم همپوشانی دارند. یک رویا می‌تواند شکل‌ها و معانی متعددی داشته باشد.
-
اضطراب محور
دویدن، افتادن، یا تعقیب شدن توسط یک غریبه، تظاهرات رایج اضطراب هستند و باعث کابوس و دیگر رویاهای آزاردهنده می‌شود. نگرانی‌ها و ترس‌هایی که از آنها اجتناب می‌کنید، شما را در خواب آزار می‌دهند. به همین دلیل بسیاری اوقات وقتی اضطراب داریم از خوابیدن اجتناب می‌کنیم و به خود فشار می‌آوریم بیدار بمانیم.
دریافت نوبت مشاوره اضطراب
-
برآورده شدن آرزوها
آیا رویای بردن جایزه، بیدار شدن در یک خانه جدید، قرار ملاقات با افراد مشهور یا گرفتن انتقام را دیده‌اید؟ متأسفانه، بیدار شدن از خواب برآورده شدن آرزو می‌تواند ناراحت‌کننده باشد. با بیدار شدن ما به واقعیت بازمی‌گردیم و همه چیز مثل سابق می‌شود.
-
تنبیه
احساس گناه عامل بزرگی برای رویاهای مجازات است. برای مثال مرد جوانی را تصور کنید که خوابی تکراری در مورد معلم سخت‌گیر مدرسۀ ابتدایی می‌بیند. معلم مچش را درحین تقلب در امتحان می‌گیرد. مرد جوان هر بار در مورد چیزی احساس گناه می‌کند، آن معلم در رویاهایش ظاهر می‌شود تا تنبیه‌اش کند. بدین ترتیب احساس گناه و میل به تنبیه خود را ابراز می‌کند.
-
خود تسکین دهنده
برخی از رویاها دوست‌داشتنی، ملایم و مهربان هستند. مانند رویایی که در مقاله نقل شد، این رویاها تلاشی برای آرامش و تسکین ذهن آشفتۀ شما هستند.
-
حل مسئله
رویاهای حل مسئله کاربردی ترین خواب ها هستند. شما با یک دوراهی روبه‌رو می‌شوید و ناهشیارتان به شما راه‌حل ارائه می‌دهد. چنین رویاهایی می‌توانند الهام‌بخش باشند؛ زیرا به شما پاسخ‌هایی برای سؤالات فوری می‌دهند. به عنوان مثال، موسیقی‌دانان گاهی اوقات خواب نت‌های موسیقی را می‌بینند، دانشمندان پاسخ آزمایش‌ها یا مسئله‌های گیج‌کننده را در رویا می‌بینند، یا کارآفرینان رویای اختراعات جدیدشان را می‌بینند.
نقل قول‌های مهم درباره رویاها
برای درک بهتر خواب‌ها چند نقل قول گردآوری‌شده توسط لیندا برمن را ذکر می‌کنم:
-
تعبیر خواب شاهراهی برای شناخت فعالیت‌های ناهشیار ذهن است «فروید»
رویاها در روان‌درمانی تحلیلی بسیار مهم هستند. آنها پیام‌های رمزگذاری‌شده‌ای هستند که مستقیماً از ناهشیارمان می‌آیند. این پیام‌ها دربارۀ امیدها، درگیری‌های درونی، ترس‌ها و خواسته‌های پنهان‌مان هستند. فروید بعضی رویاها را منعکس‌کنندۀ وقایع روز قبل (باقی‌ماندۀ روز) می‌دانست و در عین حال تأکید می‌کرد که بعضی رویاها با مسائل مهم و عمیق گذشته مرتبط هستند.
پیام‌های پنهان پشت رویاها به شکل نماد رمزگذاری شده‌اند تا بیش از حد به ما ضربه نزنند و اضطراب زیادی ایجاد نکنند. در واقع اگر رویا بیش از حد واضح باشد، ممکن است حین خواب مضطرب شویم و از خواب بپریم.
-
رویاها اغلب زمانی عمیق‌تر هستند که احمقانه به نظر می‌رسند. «فروید»
برخی از رویاها احمقانه به نظر می‌رسند و درک آنها دشوار است، اما چنین رویاهایی می‌توانند پیچیده و به شدت معنی‌دار باشند.
-
کسانی که بیشتر از رویاهای خود می‌ترسند، خود را متقاعد می‌کنند که اصلا رویا نمی‌بینند. «جان اشتاین بک»
گاهی اوقات نمی‌توانیم رویاهایمان را به یاد بیاوریم. همۀ ما خواب می‌بینیم، اما ممکن است خواب‌هایمان در ناهشیار پنهان باشند. ممکن است ناخواسته همۀ رویاها را مسدود کنیم چون با دیدن آنها مضطرب می‌شویم.
-
رویاها را می‌توان بدین ترتیب معنا کرد: آنها تحقق یافتن آرزوهای سرکوب‌شده و پنهان ما هستند. «فروید»
فروید برخی از رویاها و نمادهای رویا را راهی برای بیان خواسته‌ها و آرزوهایی می دانست که ما از اعتراف به آنها در ذهن هشیارمان می‌ترسیم. رویا روشی ناهشیار برای بیان چیزهایی است که ممکن است در ساعات بیداری از مواجهه با آنها اجتناب کرده باشیم.
-
کابوس رویایی شکست‌خورده است، رویایی که با «کنترل نکردن» اضطراب، در نقش خود به عنوان نگهبان خواب شکست خورده است. اروین دی یالوم
رویاها وجود دارند تا به ما کمک کنند احساسات دشوار را پردازش و تجربه کرده و از آن عبور کنیم، اما گاهی اوقات این به خودی خود یک کار طاقت‌فرساست و محتوای قدرتمند رویا از بین می‌رود. چنین رویاهای ترسناکی ممکن است تکرار شوند زیرا هنوز باید درک شوند و روی آنها کار شود.
-
من رویای یک نقاشی را می‌بینم و سپس رویای خود را نقاشی می‌کنم. ونسان ون گوگ
رویاها می‌توانند به ما در زندگی بیداری کمک کنند. بسیاری از مردم دریافته‌اند اگر مشکلی داشته باشند که حل نشدنی به نظر می‌رسد، چه در زندگی و چه در رابطه با نوعی پروژۀ خلاقانه، در طول خواب می‌تواند راهی به جلو پیدا کند. ممکن است آنها از خواب بیدار شوند و واضح‌تر به آن فکر کنند. گاهی اوقات، یک رویا آنقدر واضح است که آن را با واقعیت اشتباه می‌گیریم. چند بار گفته‌اید «آیا واقعا این اتفاق افتاد یا من آن را خواب دیدم؟»
جمع بندی
همۀ ما در ذهنمان یک چشم‌انداز درونی داریم. یک دنیای درونی وسیع و پیچیده که توسط خودمان خلق شده. دنیای خواب‌ها و رویاهایمان، ترکیبی از جنبه‌های مختلف از جمله خاطرات، رویاها، باورها، تصورات، تجربیات، ترس‌ها، افکار و احساساتمان است.
رویاها به ما فرصتی می‌دهند تا بفهمیم چه چیزی در دنیای درونی در حال اتفاق افتادن است. با کمک درمانگر و با اجازه دادن به خودمان برای تفکر و احساس در مورد رویا، اثرات و معانی آن، ممکن است جنبه‌های ناشناختۀ قبلی خود را کشف کنیم.
صحبت کردن در مورد ترس‌ها، خیالات، رویاها و آرزوها در درمان راهی برای درک ناهشیارمان است. با شناخت ناهشیارمان از طریق رویاها می‌توانیم قدمی دیگر برای بیشتر آگاه شدن برداریم و زندگی را بهتر زندگی کنیم.
دیدگاهتان را بنویسید