موانع ارتباطی و مشکلات عاطفی؛ از دلایل شکست رابطه
فکر می‌کنید چه می‌شود که سر و کله‌ی موانع ارتباطی پیدا می‌شود؟ اگر ارتباط به عنوان نیازی ذاتی در ما هست، چه می‌شود که موانعی ناکاممان می‌کنند؟ آیا اصل و ذات ما کافی نیست برای آنکه بدون تجربه‌ی موانع، ارتباطی خوب را تجربه کنیم؟ در این مقاله مفصل در این باره می‌گوییم و سعی می‌کنیم موانع ارتباطی را بشناسیم.
یک ارتباط دو نفره صرفاً دو نفره نیست
توجه به این نکته ضروری است که ما هرگز رابطه‌ای بدون مانع و ناکامی را تجربه نخواهیم کرد. ما در ارتباطات انسانی با صرفاً دو نفر روبه‌رو نیستیم. ما با عوامل بسیاری روبه‌روییم که ارتباطی حداقل دو نفره را می‌توانند تبدیل کند به ارتباطاتی شلوغ، با سیل عظیمی از آدم‌ها و مؤلفه‌ها. هر انسانی در دنیای خودش درگیر است با تمام آنچه سال‌ها یا حتی نسل‌ها از طریق آدم‌های مهم زندگیش، محیط، جامعه و فرهنگ در ناهشیارش شکل گرفته است. بنابراین تمام این پیچیدگی‌های ظریف در دنیای ذهنی و تجارب زیسته‌ی افراد می‌توانند در رابطه وارد شده و به اشکال مختلف، موانع ارتباطی را ایجاد کنند.
انسان ذاتاً ارتباط را می‌شناسد و اصیل و صادق بودن در رابطه را در کودکی تجربه کرده است. هر چه بیشتر پا در دنیای بزرگسالی می‌گذارد با تربیت شدن در دنیای متمدن درمی‌یابد که باید هوشمندانه‌تر زندگی کند تا به بیانی بتواند گلیمش را از آب بیرون بکشد.
اضطراب تمدن و شکل‌گیری موانع ارتباطی
اما به نظر می‌رسد در جریان تربیت و متمدنانه زیستن، ما مضطرب شده‌ایم و همین اضطراب، ما را از اصالت و صداقت ذاتی وجودیمان دور کرده است. بنابراین مضطرب می‌شویم و بروز نمی‌دهیم؛ مثلاً خشمگین هستیم اما مبادا با بروز پرخاشگرانه‌ی خشم دیگری را از خود برنجانیم، عصبانی کنیم و در نتیجه طرد شویم و عشق عزیزانمان را از دست بدهیم.
همین می‌شود که ما خشم را به درستی بروز نمی‌دهیم. در عوض در قالبی منفعلانه آن را فریاد می‌زنیم؛ مثلاً قهر می‌کنیم، لجباز می‌شویم، دوپهلو حرف می‌زنیم، با دست پس می‌زنیم و با پا پیش می‌کشیم. صداقت کودکانه‌مان را فراموش می‌کنیم، از بیان قاطعانه و صریح آنچه می‌خواهیم سر باز می‌زنیم و به این شکل موانعی را بر سر راه ارتباط‌هایمان می‌سازیم.
بسیاری از ما گاهی حتی از خود عشق و دوست داشته شدن هم به سبب آسیب‌های گذشته‌مان فرار می‌کنیم. ما اجتناب می‌کنیم از بیان نیازمان به دوست داشتن و دوست داشته شدن، مبادا طرد شویم و از دست بدهیم. هزار جور دلیل به ظاهر منطقی هم برای این اجتناب پیدا می‌کنیم تا مبادا روزی روبه‌رو شویم با درصدی از احتمال اینکه تصویر بی‌نقصمان از خودمان را در آینه‌ی حضور و خواست دیگری شکسته ببینیم. مبادا ببینیم طرد شده‌ایم، که اگر طرد شده‌ایم لابد خوب و دوست‌داشتنی نبوده‌ایم.
می‌بینید؟ بسیاری از موانع ارتباطی ما از ندیدن و تجربه نکردن صادقانه‌ی نیاز‌ها و احساسات زیربنایی، مهم و البته دردناکی بر سر راه ارتباطاتمان ساخته شده‌اندکه شناختشان می‌تواند کمک کند ببینیم زیر پوستین سفت وسختمان، یک کودک ترسیده نشسته است.
چند نمونه از موانع ارتباطی
الف) در لفافه سخن گفتن و سخن کنایه‌آمیز
پرهیز از بیان صادقانه و صریح خواسته‌ها، نیاز‌ها و احساسات ما یکی از بزرگترین موانع ارتباطی شناخته می‌شود. سخنِ در لفافه و کنایی به خصوص وقتی ابراز می‌شود که خشمگین هستیم و می‌خواهیم این خشم را بروز دهیم اما می‌ترسیم با ابراز این خشم، کل رابطه را از دست بدهیم و طرد شویم. در این حالت حرف‌هایمان را بقچه‌بندی می‌کنیم و می‌گوییم یا منظورمان را در قالب کلمات کنایه‌آمیز و نیش‌دار بیان می‌کنیم.
بنابراین از صمیمیت و صداقت در ارتباط که لازمه‌ی پایداری آن است دور می‌شویم و هدف‌مان در ارتباط گم می‌شود. ما ترسیده و خشمگین هستیم و می‌خواهیم به دیگری بگوییم مراقبمان باشند و ترمیمان کند؛ اما با ابراز منفعلانه‌ی خشممان در این قالب مانعی بر سر راه ارتباطمان می‌تراشیم.
ب) دوپاره‌ی خوب و بدی و شکست رابطه
ممکن است در مورد خودتان یا دیگران دیده یا تجربه کرده باشید که زمان‌هایی در رابطه، به خصوص در اوایل آشنایی، دیدتان نسبت به فرد مقابل‌تان آنچنان سفید مطلق بوده و بی‌نقص تصورش می‌کردید که فکر نمی‌کردید هرگز ناکامتان کند. یا اصلاً ذره‌ای نقص و سیاهی در این فرد یا ارتباط وجود داشته باشد. این یکی از موانع ارتباطی است که باعث شکست رابطه می‌شود.
در اصطلاح گمان می‌کرده‌اید این آدم، «تافته‌ی جدا بافته» است و با دیگران فرق می‌کند؛ اما جلو‌تر که رفته‌اید با اولین ناکامی و نقص حس کرده‌اید این آدم عوض شده است و اصلاً تمام این مدت نقش بازی می‌کرده! پس به یک‌باره از چشمتان می‌افتد و تصویرش سیاه می‌شود. این بازی و فریب ذهن ناهشیار شماست اگر افراد را خوبِ مطلق یا بدِ مطلق بدانید. گاهی‌ایده‌آل و بی‌نقص ببینیدشان و گاهی بی‌ارزش و گناهکار.
در حقیقت تمامی آدم‌ها مجموعه‌ی مخلوط و یکپارچه‌ای از خوبی‌ها و بدی‌ها، امتیاز‌ها و نقص‌ها هستند. این دید به ما کمک می‌کند به صورتی معقول و منطبق با طبیعت حقیقی انسان‌ها از آن‌ها انتظار داشته باشیم و تصویر کاملی از ارتباط و فرد مقابلمان در ذهنمان مجسم کنیم. بنابراین رابطه‌ی پایدار‌تر و کمتر متلاطمی را تجربه کنیم.
ج) فرافکنی و همانند‌سازی فرافکنانه
گاهی اوقات آنقدر ناامنی و اضطراب ناشی از آن در دنیای درونی‌مان زیاد می‌شود که از توان تحمل ذهنمان خارج می‌شود. در این حالت ممکن است ذهن ناهشیارمان این ناامنی، احساسات یا افکار آزاردهنده‌ی غیرقابل‌تحمل را در دیگری ببیند و آن‌ها را به دیگری نسبت دهد و به این ترتیب اسناد یا درک نادرستی از انگیزه‌ها، افکار و احساسات دیگران داشته باشیم. زود قضاوت کنیم و پیش داوری کنیم، رابطه‌ی صمیمی و دوستی‌هایمان را از ترس طرد شدن پس بزنیم و خراب کنیم یا حساسیت بیش از حدی نسبت به ناعادلانه رفتار کردن دیگری در ارتباط پیدا کنیم و در اصطلاح زودرنج و حساس شویم.
مدام گوش به زنگ خطرات و ناامنی‌ها باشیم، بدبین وشکاک شویم و احساس کنیم تهدیدی در ارتباط و بیرون از ما، در «دیگری» وجود دارد که می‌تواند به ما آسیب بزند. تمام این موارد در شمار موانع ارتباطی قرار می‌گیرند و رابطه‌هایمان را تهدید می‌کنند. گاهی هم از نسبت دادن این موارد به دیگری فراتر رفته و به صورتی ناهشیارانه با دیگری کاری می‌کنیم که همان افکار و احساسات منفی را در عمل بروز دهند تا ببینیم این احساسات منفی و افکار در ما نیست، بلکه این دیگری است که دارای این صفات ناخواستنی است.
د) انکار و تحریف واقعیت:
حتماً شنیده‌اید که می‌گویند عشق آدم‌ها را کور و کر می‌کند. بله، چنانچه در ارتباط از واقعیت فاصله بگیریم! اگر از آگاهی نسبت به حقایق دردناک اجتناب کنیم و واقعیت را به شکل‌های گوناگون تحریف کنیم تا نقاب و تصویر دوست داشتنی‌مان از دیگری و ارتباط خراب نشود، کور و کر می‌شویم. نمی‌توانیم دیگری و ارتباط را کامل و به شکلی واقعی ببینیم؛ در نهایت آن زمان که تصویر شکننده‌ی نقش بسته ذهنمان می‌شکند به همراه شکستن تصویر، ما هم می‌شکنیم و آسیب می‌بینیم. بنابراین انکار و تحریف واقعیت یکی دیگر از موانع ارتباطی مهم است که با آگهی و شناخت آن می‌توانیم آن را از میان برداریم.
بحث در خصوص موانع ارتباطی بسیار مفصل است اما نکته‌ی مهم در این باره این است که توجه داشته باشیم شناخت و آگاهی از این موانع هر چند می‌تواند به ما کمک کند بهتر خودمان را در ارتباط ببینیم اما برای داشتن یک ارتباط خوب لازم است الگوی ارتباطی برانگیزاننده‌ی این مانع‌ها را در اتاق درمان به کمک درمانگری امن شناسایی کنیم و به صورت تجربی آن‌ها را ببینیم و کنار بزنیم.
بیشتر بخوانید:
- شکست عاطفی چیست و چگونه با آن کنار بیاییم؟
- مرزبندی در روابط
- قربانی هستیم یا عشقی اصیل را تجربه می‌کنیم؟
