افسردگی سایکوتیک چیست؟ علائم و راه درمان افسردگی روان پریشانه
افسردگی یک اختلال روانی جدی است و میتواند به اختلال در عملکرد منجر شود. این اختلال بهتنهایی زندگی روزمره را بهشدت تحتتأثیر قرار میدهد؛ با اینحال در برخی افراد با حالت سایکوز نیز رخ میدهد که شرایط را پیچیدهتر میکند. سایکوز، یک حالت روانی است که با علائمی مثل توهم و هذیان همراه است. در واقع افسردگی سایکوتیک، یکی از زیرشاخههای اختلال افسردگی است که در آن فرد علاوه بر علائم افسردگی، علائم روانپریشی را نیز تجربه میکند. در این مقاله از سایت کلینیک روانشناسی آگاه راجع به علائم، علل و درمان افسردگی سایکوتیک صحبت میکنیم.
افسردگی سایکوتیک با خطر بالای آسیبزدن به خود یا دیگران همراه است. به همین دلیل کمک فوری به افرادی که این اختلال را تجربه میکنند اهمیت زیادی دارد. برای دریافت مشاوره و شروع درمان میتوانید به درمانگران کلینیک آگاه مراجعه کنید.
افسردگی سایکوتیک چیست؟
افسردگی سایکوتیک، نوعی اختلال سلامت روان است که در آن فرد در طول یک دوره افسردگی حالت روانپریشی یا سایکوز را نیز تجربه میکند؛ در واقع فرد در کنار علائم افسردگی، علائم سایکوز را نیز بروز میدهد. منظور از سایکوز یا روان پریشی، یک حالت روانی است که در آن ارتباط فرد با واقعیت مختل میشود و علائم اصلی آن شامل توهم یا هذیان است.
منظور از توهم، تجربیات حسی است که مبتنی بر واقعیت نیستند؛ مانند دیدن یا شنیدن چیزهایی که واقعاً وجود ندارند و دیگران نمیتوانند آنها را حس کنند. هذیان نیز اعتقاد به باورهای نادرستی است که واقعیت ندارند و فقط ساختۀ ذهن فرد هستند؛ مانند اعتقاد به اینکه دیگران دارند افکار ما را کنترل میکنند.
اختلال افسردگی سایکوتیک بر اساس علائمی که فرد تجربه میکند و تأثیر آنها بر زندگی روزمره میتواند خفیف، متوسط یا شدید باشد.
افسردگی سایکوتیک از هر ۱۰۰۰ نفر، تقریباً چهار نفر را تحتتأثیر قرار میدهد. این آمار در افراد مسن افزایش مییابد و از هر ۱۰۰۰ نفر که بیش از ۶۰ سال سن دارند، بین ۱۴ تا ۳۰ نفر درگیر این اختلال هستند. برخی دانشمندان معتقدند که این آمارها درست نیست و میزان افراد مبتلا به افسردگی سایکوتیک احتمالاً بیشتر است؛ زیرا برخی افراد راجع به علائمی که تجربه میکنند مثل توهم یا هذیان صحبت نمیکنند.
علائم افسردگی سایکوتیک
طبق مقالهای در سایت healthline علائم افسردگی سایکوتیک به دو دسته علائم افسردگی و علائم سایکوز تقسیم میشود. علائم افسردگی شامل طیف وسیعی از علائم مختلف است که در هر فرد متفاوت است و شدت آنها نیز از خفیف تا شدید متغیر است. علائم افسردگی معمولاً شامل موارد زیر است:
- غمگین بودن، احساس پوچی یا ناامیدی مداوم
- احساس بیارزشی، درماندگی، نفرت از خود یا گناه
- ازدست دادن علاقه نسبت به فعالیتهایی که قبلاً لذتبخش بودند
- تغییرات ناگهانی در اشتها و کاهش یا افزایش وزن
- مشکلات خواب، از جمله خواب بسیار زیاد یا بسیار کم
- احساس خستگی طولانیمدت و نداشتن انرژی
- تغییرات در حرکت، مثل کندی حرکت
- مشکل در تفکر، تمرکز یا تصمیمگیری
- خودآزاری یا تجربه افکار مرگ و خودکشی
- تحریکپذیری، بیقراری یا افزایش حرکات بیهدف
- مشکلات جسمی، مانند سردرد، معده درد یا یبوست
- اختلال در عملکرد جنسی
دسته دوم از علائم این اختلال، علائم سایکوز است. همانطور که گفتیم فرد مبتلا به سایکوز، ارتباط خود با واقعیت را از دست میدهد. به همین دلیل ممکن است نسبت به اختلال خودآگاهی نداشته باشند. علائم سایکوز یا روانپریشی شامل موارد زیر است:
- توهم؛ یعنی تجربه ادراکات حسی نادرست مثل دیدن، شنیدن یا احساس چیزهایی که واقعاً وجود ندارند
- هذیان؛ یعنی باور غلط یا اعتقاد داشتن به چیزهایی که حقیقت ندارند مثل باور به وجود نیروهای خارجی که فرد را کنترل میکنند
- اختلال روانی – حرکتی؛ کندی حرکات، افکار و احساسات
- حالت گیجی؛ یعنی فرد قادر به حرکت، صحبت یا پاسخدادن به محیط نیست
- رفتار و گفتار آشفته
به این نکته هم توجه کنید که متخصصان سلامت روان افسردگی سایکوتیک را به دودسته تقسیم میکنند:
افسردگی اساسی با علائم روانپریشی سازگار با خلقوخو
در این حالت توهم و هذیانها با احساسات و عواطف ناشی از افسردگی منطبق هستند. برای مثال هذیانها با موضوعاتی مثل احساس ناامیدی، بیارزشی و ترس از بیماری یا مرگ مرتبط هستند.
افسردگی اساسی با علائم روانپریشی ناسازگار با خلقوخو
در این حالت توهم و هذیانها برعکس احساسات مرتبط با افسردگی هستند. یعنی ممکن است فرد صداهایی را بشنود که از او تعریف میکنند یا بوی خوشایندی را حس کند.
ویژگیهای رفتاری افراد دارای افسردگی سایکوتیک
افسردگی سایکوتیک میتواند باعث بروز ویژگیهای رفتاری مشخصی در افراد شود که این رفتارها شامل موارد زیر است:
- دشواری در انجام وظایف شغلی، کاهش بهرهوری و غیبتهای مکرر
- احساس گیجی و افزایش احساس اضطراب
- ترجیحدادن تنهایی، کنارهگیری و انزوای اجتماعی
- مشکل در مراقبت از خود و عدم رعایت بهداشت شخصی مثل حمامنکردن
- نداشتن رژیم غذایی متعادل به دلیل کماشتهایی یا پراشتهایی
- افزایش تحریکپذیری و زود عصبانی شدن
- بههمریختن ساعات خواب مثل شببیداری و خوابیدن در طول روز
- ناتوانی در برقراری ارتباط با سایر افراد به دلیل داشتن گفتار آشفته
علل بروز افسردگی سایکوتیک
بر اساس مقالهای که در وبسایت growtherapy منتشر شده است اختلال افسردگی سایکوتیک، یک اختلال چند وجهی است که میتواند هر کسی را تحتتأثیر قرار دهد. به همین دلیل دقیقاً مشخص نیست که چه چیزی باعث آن میشود. در واقع به نظر میرسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی، روانی و اجتماعی در بروز این اختلال نقش دارند. در ادامه با تأثیر هریک از این عوامل آشنا میشویم:
-
ژنتیک
احتمال ابتلا به افسردگی سایکوتیک برای افرادی که سابقه خانوادگی دارند و یکی از بستگان درجه یک آنها مانند والدین یا خواهر یا برادر دچار این اختلال بوده است، بیشتر است. همچنین امروزه دانشمندان مکانهای خاصی را روی کروموزومها پیدا کردهاند که احتمالاً در ابتلا به این نوع افسردگی مؤثر هستند.
-
عوامل بیولوژیکی
تغییرات و ناهنجاریهایی در مغز، مانند عدم تعادل در سطح انتقالدهندههای عصبی مثل سروتونین، دوپامین و نوراپینفرین میتواند منجر به بروز علائم افسردگی شود. همچنین سطوح بالاتر هورمون استرس، یعنی کورتیزول، نیز ممکن است در این شرایط نقش داشته باشد.
-
عوامل روانی
تجربه تروما در دوران کودکی مثل سوءاستفاده، محرومیت هیجانی یا بزرگشدن در یک خانواده بدرفتار یا نا امن میتواند رشد طبیعی دوران کودکی را مختل کند و بر نحوه واکنش مغز به استرس تأثیر بگذارد. همچنین تجربه استرس شدید هنگام مواجهه با رویدادهای ناخوشایند زندگی مانند طلاق، از دستدادن فرزند یا مقابله با یک بیماری مزمن میتواند بر سلامت روان فرد تأثیر منفی بگذارد و احتمال بروز افسردگی سایکوتیک را افزایش دهد.
-
عوامل اجتماعی
استرس مالی مداوم، تجربۀ مشکلات متعدد یا شرایط بد زندگی ممکن است خطر ابتلا به افسردگی سایکوتیک را افزایش دهد. همچنین برای افراد دارای وضعیت اجتماعی – اقتصادی پایینتر به دلیل مواجهه با مشکلاتی مانند نداشتن بیمه، دسترسی محدود به خدمات یا هزینههای زیاد دسترسی به مراقبتهای پزشکی باکیفیت چالشبرانگیز است که میتواند منجر به تأخیر در درمان و بدتر شدن علائم شود.
عوامل دیگری که میتوانند شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهند، شامل موارد زیر هستند:
- عوارض جانبی داروها، مواد مخدر و الکل
- داشتن ویژگیهای خاص شخصیتی مثل انعطافناپذیری و…
- جنسیت؛ زنان و افراد تراجنسیتی بیشتر در معرض خطر هستند
- سن؛ بزرگسالان و افراد مسن بیشتر در معرض خطر هستند
- داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سایر اختلالات روانی مثل اختلال دوقطبی همراه با روانپریشی یا اسکیزوفرنی
- بروز تغییرات هورمونی، مانند دوران پس از زایمان یا یائسگی
- عدم وجود حمایت اجتماعی و نداشتن دوستان نزدیک
راه تشخیص افسردگی روان پریشانه یا سایکوتیک
افسردگی سایکوتیک نیاز به مراقبت و درمان فوری دارد. در واقع تشخیص بهموقع میتواند به جلوگیری از بدتر شدن این بیماری کمک کند. تشخیص این اختلال، توسط متخصصین سلامت روان مانند روانشناسها یا روانپزشکها از طریق ارزیابیهای بالینی انجام میشود. برای این تشخیص یک فرد ابتدا باید معیارهای افسردگی اساسی را داشته باشد. سپس اگر این معیارها برآورده شود و فرد همزمان توهم، هذیان یا هر دو را تجربه کند، میتوان تشخیص افسردگی سایکوتیک داد.
براساس سایت verywellhealth برای تشخیص اختلال افسردگی سایکوتیک، فرد باید حداقل پنج مورد از علائم زیر را در دو هفته گذشته داشته باشد. البته این علائم باید باعث افت عملکرد فرد شوند و نباید ناشی از شرایط یا بیماری دیگری باشند. معیارهای تشخیص افسردگی شامل موارد زیر است:
- خلق افسرده همراه بااحساس غمگینی، پوچی یا ناامیدی
- کاهش قابلتوجه علاقه یا لذت به اکثر فعالیتها
- کاهش یا افزایش قابلتوجه وزن بدون دلیل مشخص
- کاهش یا افزایش اشتها
- بیخوابی یا پرخوابی
- بیقراری یا کندی روانی حرکتی که توسط دیگران قابلمشاهده است
- ازدستدادن انرژی
- احساس بیارزشی یا احساس گناه
- کاهش توانایی تفکر یا تمرکز یا عدم تصمیمگیری
- افکار مکرر مرگ یا خودکشی یا اقدام برای خودکشی
برخی از متخصصین سلامت روان ممکن است برای تشخیص افسردگی روانپریشی از برخی ابزارهای تشخیصی استفاده کنند. برای مثال مقیاس درجهبندی همیلتون برای تشخیص شدت افسردگی (HAM-D) استفاده میشود. همچنین مقیاس ارزیابی افسردگی سایکوتیک (PDAS) یک مقیاس ۱۱ مادهای است که هم علائم افسردگی و هم علائم سایکوز را پوشش میدهد. مقیاس بازنگری شده رفتار و شناسایی علائم (BASIS-R) نیز یک ابزار خودگزارشی ۲۴ مادهای با شش مقیاس است.
به این نکته توجه کنید که افسردگی روان پریشانه، ممکن است علائمی شبیه سایر اختلالات روانی مثل اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی داشته باشد. در اسکیزوفرنی، علائم روانپریشی پایدارتر هستند و علائم خلقی نیز مشاهده نمیشوند و در اختلال دوقطبی نیز دورههایی از شیدایی یا هیپومانیا وجود دارد که در افسردگی سایکوتیک وجود ندارد. به همین دلیل بهتر است تشخیص این اختلال حتماً توسط یک متخصص سلامت روان انجام شود.
آیا افسردگی سایکوتیک یا روان پریشانه درمان میشود؟
طبق مقالهای که در سایت webmd قرار دارد، خوشبختانه افسردگی سایکوتیک قابلدرمان است و با درمان مناسب، بیماران میتوانند بر علائم خود غلبه کنند و زندگی سالم و رضایتبخشی داشته باشند. در واقع چند ماه پس از شروع درمان بیماران بهبود مییابند. البته همکاری بیمار با پزشک در پیگیری درمان، یافتن بهترین روش و کاهش عوارض جانبی بسیار مهم است. همچنین ازآنجاییکه دورههای افسردگی سایکوتیک بیشتر طول میکشد و احتمال عود مجدد آن بیشتر است، به نظر میرسد این نوع افسردگی در مقایسه با سایر انواع آن شدیدتر است؛ بنابراین مهم است که تحت پیگیری مداوم باشید.
راه های درمان افسردگی سایکوتیک
ازآنجاییکه افسردگی روان پریشانه یک اختلال کاملاً جدی است و خطر خودکشی یا آسیبرساندن به دیگران نیز بسیار زیاد است؛ درمان بهموقع آن بسیار مهم است. روشهای مختلفی برای درمان این اختلال وجود دارد که برخی از رایجترین روشهای درمان این اختلال شامل موارد زیر است:
-
رواندرمانی
رواندرمانی بهتنهایی در درمان بهبود علائم روانپریشی مؤثر نیست. ولی میتواند بهعنوان یک رویکرد حمایتی سودمند باشد که گاهی اوقات در ترکیب با انواع دیگر درمانها و داروها استفاده میشود. در واقع رواندرمانی فضایی امن برای به اشتراک گذاشتن احساسات و تجربیات ناراحتکننده ارائه میدهد. یک درمانگر همچنین میتواند راهبردهایی را برای مقابله با توهم و هذیانها آموزش دهد. رویکردهای رواندرمانی شامل درمان شناختی رفتاری، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد، فعالسازی رفتاری، درمان روان پویشی و خانوادهدرمانی است.
در روان درمانی پویشی به بررسی فرایندهای ناخودآگاه و تجربیات یا ارتباطات گذشته و بهویژه دوران کودکی که بر وضعیت روانی کنونی تأثیر میگذارند کمک میکنند؛ ولی این روش درمانی به دلیل حضور علائم سایکوز برای درمان افسردگی سایکوتیک توصیه نمیشود. در واقع درمانهای روان پویشی معمولاً برای افراد دارای ثبات روانی نسبی و توانایی تحمل اضطراب ناشی از کاوش درگذشته و عواطف شدید مناسب است.
درحالیکه افراد مبتلا به افسردگی سایکوتیک ممکن است به دلیل شدت علائم سایکوز و قطع ارتباط با واقعیت نتوانند این نوع رویکرد عمیق را تحمل کنند. البته وقتی علائم سایکوتیک با دارو یا دیگر روشها کنترل شدند و فرد توانست به سطحی از ثبات روانی دست یابد، این روش میتواند بهعنوان یک رویکرد تکمیلی به بهبود طولانیمدت فرد و حل تعارضات درونی فرد کمک کند.
-
درمان الکتروشوک (ECT)
درمان الکتروشوک یا ECT یک درمان ایمن و مؤثر برای افسردگی سایکوتیک است که در آن مغز بیمار را با یک جریان الکتریکی کنترلشده تحریک میکنند. این جریان یک تشنج خفیف ایجاد میکند که با تأثیر بر سطوح انتقالدهندههای عصبی در مغز باعث تنظیم میزان ترشح آنها میشود. ECT در کاهش افکار خودکشی، هذیان، توهم و کاتاتونیا بسیار مؤثر است؛ ولی با عوارض جانبی محدودی مثل ازدستدادن حافظه کوتاهمدت، حالت تهوع، سردرد یا خستگی همراه است.
-
دارودرمانی
داروهای مختلفی برای درمان افسردگی سایکوتیک استفاده میشود که معمولاً شامل ترکیبی از داروهای ضدافسردگی و داروهای ضد روانپریشی است. این داروها به تعادل انتقالدهندههای عصبی در مغز کمک میکنند که توانایی مغز را برای درک و سازماندهی اطلاعات در مورد دنیای اطراف تنظیم میکند. داروهای ضدافسردگی که ممکن است تجویز شوند شامل موارد زیر هست:
- مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) شامل سرترالین، پاروکستین، فلوکستین و سیتالوپرام
- مهارکنندههای بازجذب سروتونین و نورآدرنالین (SNRIs) شامل ونلافاکسین، دوسونلافاکسین و دولوکستین
- آنتاگونیستهای گیرنده (NMDA) شامل دکسترومتورفان و بوپروپیون
- آگونیستهای انتخابی گیرنده سروتونین
داروهای ضد روانپریشی که ممکن است تجویز شوند نیز شامل آریپیپرازول، آسناپین، کاریپرازین، اولانزاپین، کوتیاپین یا ریسپریدون هستند. البته برخی از این داروها ممکن است با عوارض جانبی مانند افکار و رفتارهای خودکشی، اختلال عملکرد جنسی و افزایش وزن همراه باشند.
-
بستریشدن در بیمارستان
درصورتیکه علائم روانپریشی شدید باشد یا اینکه بیمار افکار و رفتارهای مداوم راجع به آسیبرساندن به خود یا دیگران را تجربه کند، ممکن است پزشک بستریشدن در بیمارستان روانپزشکی را توصیه کند. این کار برای اطمینان از ایمنی و تثبیت وضعیت روانی فرد ضروری است.
-
تغییر سبک زندگی
درنهایت انجام برخی تغییرات در سبک زندگی میتواند به مدیریت علائم، حمایت از درمان و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. این موارد شامل افزایش فعالیت بدنی، تنظیم ساعت خواب، افزایش کیفیت خواب، انتخاب رژیم غذایی سالم، اجتناب از الکل و مواد مخدر و دریافت حمایت اجتماعی است.
تفاوت افسردگی سایکوتیک با انواع دیگر افسردگی
همانطور که گفتیم افسردگی سایکوتیک نوعی از افسردگی است که با علائم سایکوز همراه است و ممکن است ارتباط فرد به طور کامل از واقعیت جدا شود و دچار تحریفهای شدید در تفکر و باورها شود. این نوع افسردگی معمولاً شدیدتر از سایر انواع افسردگی است و عملکرد روزانه را بهشدت مختل میکند؛ به همین دلیل ممکن است بیمار به مراقبتهای پزشکی و حتی بستریشدن نیاز داشته باشد. همچنین در افسردگی روان پریشانه خطر آسیبرساندن به خود و دیگران یا خودکشی بیشتر است؛ بهویژه اگر فرد هذیانی مبنی بر بیارزشی یا گناهکاری شدید داشته باشد.
جمعبندی
در این مقاله، راجع به افسردگی سایکوتیک صحبت کردیم. افرادی که به این نوع افسردگی مبتلا هستند در کنار علائم افسردگی اساسی برخی علائم سایکوز مثل توهم و هذیان را تجربه میکنند. علت دقیق بروز این اختلال مشخص نیست و به نظر میرسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی، روانی و اجتماعی در این شرایط نقش داشته باشند. خوشبختانه با روشهای مختلفی مثل دارودرمانی، الکتروشوک تراپی، رواندرمانی و… میتوان علائم سایکوز را کاهش داد تا وضعیت روانی بیمار به ثبات نسبی رسد. البته پیگیری درمان برای جلوگیری از عود مجدد علائم اهمیت زیادی دارد.
دیدگاهتان را بنویسید