آشنایی کامل با ۱۸ طرح واره درمانی و تاثیر آنها در زندگی
آیا قبلاً در مورد اینکه طرحواره چیست چیزی شنیده‌اید؟ منظور از طرحواره، الگوی ذهنی پایداری است که معمولاً در کودکی شکل می‌گیرد و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. طرحوارهها در واقع نحوۀ نگرش فرد به جهان هستند. ما جهان را از دریچۀ الگوهایی تجربه می‌کنیم که به آن طرحواره می‌گویند. ممکن است از وجود طرحوارهها آگاه نباشید ولی آنها در زندگی شما تأثیرات زیادی دارند. برای مثال ممکن است الگوهایی که از روابط خود در دوران کودکی آموخته‌ایم را در روابط بزرگسالی تکرار کنیم.
به همین دلیل مهم است که نسبت به آنها آگاه باشیم و با روش مناسب تغیرشان دهیم. ۱۸ طرحواره مختلف وجود دارد که در این مقاله از سایت کلینیک روانشناسی آگاه با آنها آشنا می‌شویم.
طرحواره چیست؟
بهتر است ابتدا بدانیم طرحواره چیست؟ بر اساس خاطرات و تجربیات دوران کودکی‌مان الگوهای فکری و رفتاری خاصی ساخته می‌شوند. به عبارت بهتر، تجربیات کودکی‌مان باورهای عمیق و تزلزل‌ناپذیری دربارۀ خودمان، دیگران و جهان اطراف در ذهن‌مان می‌سازند. آنها به درک ما از جهان، تفسیر و سازماندهی حجم وسیعی از اطلاعات کمک می‌کنند. به این الگوها طرحواره می‌گویند.
طرحوارهها همیشه مفید نیستند؛ بلکه گاهی مشکلاتی هم ایجاد می‌کنند. زیرا هر یک از ما در کودکی ممکن است طرد، انتقاد یا محرومیت را تجربه کنیم و این تجربیات می‌توانند باعث تشکیل طرح‌واره‌های ناسازگار مثل شکست، نقص و شرم درون ما شوند و نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری احساس ما نسبت به خودمان دارند. همچنین آنها تا بزرگسالی نیز ادامه می‌یابند و در موقعیت‌های مختلف مثل ازدواج و شغل بسیار تأثیرگذار هستند.
البته طرحوارهها علی‌رغم آسیب‌هایی که به همراه دارند، به ما احساس امنیت نیز می‌دهند؛ زیرا با احساس پیش‌بینی‌پذیری همراه هستند. در نتیجه رهاکردن آنها مستلزم چشم‌پوشی از امنیتی است که در پناه آنها به دست آورده‌ایم و به همین دلیل تغییر آنها کاری سخت و طولانی است.
تاریخچه طرحواره در روانشناسی
بر اساس مقاله منتشرشده در وبسایت verywellmind، اصطلاح طرحواره اولین‌بار در سال ۱۹۲۳ توسط ژان پیاژه، روانشناس سوئیسی معرفی شد. او یک نظریۀ مرحله‌ای از رشد شناختی را ارائه کرد که در آن طرحوارهها به‌عنوان یکی از اجزای اصلی شناخته می‌شوند و پیاژه آنها را بازنمایی‌های ذهنی تعریف کرد. در واقع هنگامی که کودک شروع به یادگیری در مورد دنیای اطراف خود می‌کند، در ذهن او بازنمایی‌هایی ایجاد می‌شود که با ادامۀ یادگیری به‌تدریج توسعه می‌یابد.
سپس این بازنمایی‌ها در موقعیت‌های آینده به کار گرفته می‌شوند تا به افراد کمک کنند که اطلاعات را درک و تفسیر کنند. همچنین از نظر او، رشد شناختی با توجه به افزایش پیچیدگی طرح‌واره‌های موجود و دستیابی به طرح‌واره‌های بیشتر مشخص می‌شود. مفهوم طرحواره بعداً توسط یک روانشناس بریتانیایی به نام سر فردریک چارلز بارتلت در سال ۱۹۳۲ نیز توصیف شد. بارتلت تحقیقات تجربی در مورد چگونگی تأثیر طرحوارهها بر حافظه انجام می‌داد.
او معتقد بود که ذخیرۀ حافظه در مغز شامل سازه‌های شناختی است که تحت‌تأثیر تجربیات قبلی، هنجارهای فرهنگی و اجتماعی و همچنین نگرش‌های شخصی است. سپس این طرحوارهها کمک می‌کنند تا اطلاعات پردازش و به‌خاطر سپرده شوند؛ بنابراین هنگامی که افراد با اطلاعات جدید مواجه می‌شوند آن را بر اساس چارچوب شناختی خود تفسیر می‌کنند و اطلاعاتی که با این چارچوب مطابقت ندارند، فراموش می‌شوند. او همچنین فهمید که در کنار ذخیرۀ حافظه، درک ذهنی ما از جهان توسط همین ساختارهای شناختی شکل می‌گیرد.
اهمیت شناخت طرحوارهها
طرحوارهها در عملکرد شناختی شما نقش دارند و مانند یک داربست نامرئی برای افکار و رفتار هستند. در واقع چارچوبی فراهم می‌کنند که نحوۀ تفسیر اطلاعات ورودی به مغز را مشخص می‌کنند. برای مثال هنگام مواجهه با یک موقعیت یا فرد جدید که با طرح‌واره‌های موجود مطابقت ندارد، افراد گاهی واقعیت را تحریف کرده یا تغییر می‌دهند تا با الگوهای ذهنی‌شان مطابقت داشته باشند. در نتیجه شما هر روز بدون اینکه متوجه باشید طبق طرح‌واره‌هایتان رفتار می‌کنید. به همین دلیل آشنایی با این طرح‌های ذهنی پیچیده برای درک اینکه چرا به این شکل فکر و رفتار می‌کنید، بسیار مهم است.
همچنین بخوانید: انواع رویکردهای درمانی در روانشناسی
انواع طرحوارهها در روانشناسی
در ادامه مقاله بر اساس مقاله وبسایت psychology today، با انواع طرحواره در روانشناسی آشنا می‌شویم:
-
طرح واره رهاشدگی
اگر طرحواره رهاشدگی دارید، همیشه احساس می‌کنید افرادی که دوستشان دارید شما را ترک می‌کنند و شما تنها و بی‌پناه می‌شوید. شما از تنهایی می‌ترسید؛ در واقع نگران هستید که اطرافیان دیگران را به شما ترجیح دهند یا به دلیل مرگ و جدایی شما را تنها بگذارند. در نتیجه به شکل افراطی به آنها وابسته می‌شوید. دلایل مختلفی برای درگیرشدن با این طرحواره وجود دارد؛ برای مثال ممکن است در دوران کودکی یکی از مراقبین خود را به دلایل مختلف ازدست‌داده باشید یا اینکه والدین شما در رسیدگی به نیازهای هیجانی و عاطفی شما بی‌توجه بوده باشند.
-
بی‌اعتمادی و بدرفتاری
اگر با طرح‌وارۀ بی‌اعتمادی و بدرفتاری درگیر باشید، انتظار دارید که دیگران به شما آسیب بزنند یا با شما بدرفتاری کنند. همیشه نگران هستید که اطرافیانتان شما را تحقیر کنند، تقلب کنند، دروغ بگویند، دزدی یا کلاهبرداری کنند یا به شما صدمه بزنند و سوءاستفاده کنند. به همین ترتیب برای محافظت از خودتان ترجیح می‌دهید به هیچ‌کس اعتماد نکنید، همیشه نسبت به اطرافیان سوءظن دارید و اجازه نمی‌دهید کسی با شما صمیمی شود. در واقع روابط شما سطحی است و از صمیمیت کمی برخوردار است.
-
محرومیت هیجانی
اگر با این طرحواره درگیر باشید، در زندگی خود عمیقاً احساس تنهایی می‌کنید. همچنین احساس می‌کنید هیچگاه دوست داشته شدن را تجربه نکرده‌اید و نخواهید کرد. انگار که هیچ‌کس به شما اهمیت نمی‌دهد و احساسات شما را درک نمی‌کند. به همین خاطر از دست دیگران عصبانی می‌شوید و از آنها کناره‌گیری می‌کنید؛ در نتیجه به طرحواره محرومیت هیجانی خود بیشتر دامن می‌زنید. یکی دیگر از نشانه‌های این طرحواره این است که مدام با افراد خشن، بی‌عاطفه، انعطاف‌ناپذیر و بی‌توجه وارد رابطه می‌شوید که منجر می‌شود چرخۀ روابط ناموفق شما ادامه داشته باشد.
-
طرد اجتماعی
اگر در دوران کودکی از گروه همسالان خود طرد شده‌اید یا به‌خاطر ویژگی‌های مشخصی احساس کرده‌اید که با بقیه متفاوت هستید، ممکن است دچار طرحواره طرد اجتماعی شده باشید. وقتی با این طرحواره درگیر شوید، احساس می‌کنید با بقیه افراد فرق دارید و متفاوت هستید؛ در نتیجه از دیگران فاصله می‌گیرید، منزوی می‌شوید و احساس تعلق خاطر ندارید.
همچنین ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی احساس حقارت داشته باشید و تصور کنید که از نظر دیگران دوست‌نداشتنی و ناخوشایند هستید که باعث می‌شود به طرحواره خود دامن بزنید. البته ممکن است دررابطه با دوستان نزدیک خود، احساس راحتی و صمیمیت داشته باشید و فقط در برخی محیط‌ها مثل محیط شغلی و دانشگاهی کناره‌گیر شوید.
-
طرح واره وابستگی
اگر دچار طرحواره وابستگی باشید، احتمالاً باور دارید که نمی‌توانید به‌تنهایی مسئولیت‌های مختلف را انجام دهید. در واقع شما نیاز دارید اطرافیانتان به‌صورت مداوم از شما حمایت کرده و در انجام کارها به شما کمک کنند. همچنین شما همیشه به دنبال افراد توانمندی هستید که بتوانید به آنها تکیه کنید و به آنها اجازه می‌دهید به‌جای شما تصمیم بگیرند. گاهی اوقات افرادی دچار این طرحواره می‌شوند که والدین آنها حمایت بیش از اندازه‌ای از آنها کرده‌اند و اجازه نداده‌اند که مستقل عمل کنند.
-
آسیب‌پذیری
اگر همیشه احساس می‌کنید که ممکن است فاجعه بزرگی رخ دهد و شما آسیب ببینید، درگیر طرح‌وارۀ آسیب‌پذیری هستید. این فاجعه می‌تواند شامل حوادث طبیعی مثل زلزله، جنایی، پزشکی، مالی و روانی باشد. در این شرایط شما هیچ‌وقت احساس امنیت ندارید و همیشه درگیر ترس‌ها و نگرانی‌های بیش از حد و غیرواقع‌بینانه خود هستید. احتمالاً در کودکی والدین شما بیش از حد نگران سلامت و امنیت شما بوده‌اند و همیشه به شما گوشزد کرده‌اند که دنیا جای خطرناکی است.
-
نقص/شرم
یکی دیگر از انواع طرحوارهها، طرح‌وارۀ نقص/شرم است. این طرحواره به این باور اشاره دارد که شما عیب و نقص‌های زیادی دارید و برای دیگران دوست‌داشتنی محسوب نمی‌شوید. فکر می‌کنید اگر به دیگران نزدیک شوید، متوجه کمبودهای شما می‌شوند و شما را ترک خواهند کرد. این احساس معمولاً منجر به احساس شرم و احساس بی‌ارزش بودن می‌شود. افرادی دچار این طرحواره می‌شوند که به دلیل کمبودهایشان سرزنش شده‌اند و مورد عشق و محبت والدین قرار نگرفته‌اند.
-
طرح واره شکست
طرحواره شکست به این باور اشاره دارد که شما در زندگی شخصی، شغلی، تحصیلی یا ورزشی خود در مقایسه با دیگران شکست خورده‌اید. احتمالاً در دوران کودکی برای دستیابی به موفقیت تحقیر شده‌اید یا به‌خاطر گرفتن نمره کمتر نسبت به سایرین به‌شدت سرزنش شده باشید. همچنین ممکن است به شما عنوان‌هایی مثل کودن و احمق داده باشند؛ به همین دلیل در دوران بزرگسالی شکست‌های کوچک خود را بزرگ کرده و این طرحواره را تأیید می‌کنید. به‌این‌ترتیب هیچگاه احساس موفقیت نخواهید داشت.
-
طرح واره اطاعت
اگر درگیر طرحواره اطاعت باشید، تسلیم خواسته‌های دیگران می‌شوید و نیازها و علائق خود را فدای خواستۀ آنها می‌کنید. احتمالاً فکر می‌کنید که تجربیات، نظرات، احساسات و خواسته‌های شما به‌اندازه اطرافیانتان مهم نیست. شما فکر می‌کنید اگر خواسته‌های خودتان را اولویت قرار دهید، ممکن است اطرافیان از دست شما ناراحت یا عصبانی شوند و شما را طرد یا تنبیه کنند.
احتمالاً در دوران کودکی والدین شما به‌شدت سلطه‌گر بوده‌اند و شما را تحت کنترل قرار داده‌اند. به همین ترتیب در بزرگسالی نیز با افراد سلطه‌جو و کنترل‌گر وارد رابطه می‌شوید. همچنین در بسیاری از مواقع، اطاعت ممکن است منجر به ایجاد خشم در طول زمان شود که ممکن است خود را با علائمی مانند رفتار منفعل – پرخاشگرانه یا فوران خشم نشان دهد.
-
معیارهای سخت‌گیرانه
اگر طرحواره معیارهای سخت‌گیرانه دارید، احتمالاً به‌شدت تلاش می‌کنید که به معیارها و استانداردهای بسیار بالای خود دست پیدا کنید. این معیارها می‌تواند موضوعات مختلفی مثل پول، زیبایی، موفقیت و نظم را شامل شود و معمولاً برای جلوگیری از انتقاد و سرزنش‌شدن توسط اطرافیان این کار را انجام می‌دهید. متأسفانه این طرحواره در توانایی شما برای تجربه آرامش، سلامت، اعتمادبه‌نفس و رضایت از زندگی تأثیر منفی می‌گذارد.
-
استحقاق
طرحواره استحقاق باعث می‌شود باور کنید که فردی خاص و منحصربه‌فرد هستید و نسبت به دیگران برتری دارید. احتمالاً خود را فردی همه‌چیزدان و همه‌توان تصور می‌کنید که باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن به خواسته‌های خود برسید. همچنین ممکن است فردی بی‌صبر، بی‌انضباط و ناخویشتن‌دار باشید که به خواسته‌های طرف مقابل نیز اهمیت نمی‌دهید. این شرایط ناشی از افراط در ارضای نیازها و نداشتن محدودیت است.
-
طرح واره آمیختگی
طرحواره آمیختگی باعث می‌شود شما بیش از حد در روابط خود درگیر شوید و حدومرز مشخصی نداشته باشید. درواقع شخصیت مستقلی ندارید و احساسات و عواطف شما به دیگران وابسته است. همچنین مدام به دنبال یک تکیه‌گاه هستید. این طرحواره معمولاً توسط والدینی ایجاد می‌شود که کنترل‌کننده، آزاردهنده یا بیش از حد محافظت‌کننده هستند تا جایی که کودک نمی‌تواند برای خودش شخصیت مستقل قائل شود.
-
طرح واره خویشتن‌داری ناکافی
این طرحواره به ناتوانی در تحمل هرگونه ناکامی، ناتوانی در سرکوب تکانه‌ها و خواسته‌ها و انجام رفتارهای پرخطر اشاره دارد. وقتی طرحواره خویشتن‌داری ناکافی شدید باشد، رفتار مجرمانه یا اعتیادآور نیز ممکن است آشکار شود.
-
طرح واره ایثار یا ازخودگذشتگی
یکی دیگر از انواع طرحوارهها طرحواره ایثار است. این طرحواره باعث می‌شود شما با هدف فداکاری و کمک به دیگران نیازهای خود را سرکوب کنید و نادیده بگیرید. این طرحواره گاهی اوقات باعث می‌شود شما نسبت به کسانی که برای آنها فداکاری می‌کنید، خشمگین شوید؛ زیرا نیازهای شما سرکوب یا انکار می‌شود.
-
بازداری هیجانی
اگر دچار طرحواره بازداری هیجانی هستید، احتمالاً کنش‌های هیجانی یا بروز احساسات خود را به‌شدت سرکوب می‌کنید؛ زیرا از عدم تأیید دیگران، احساس شرم یا ازدست‌دادن کنترل تکانه‌های خود هراس دارید. علاوه بر این، ممکن است به دلیل تأکید بیش از حد بر منطقی‌بودن، به عواطف و احساسات خود توجه نکنید و در بیان آزادانه نیازهای خود مشکل داشته باشید.
-
تأیید طلبی
این طرحواره به تأکید بیش از اندازه بر جلب تأیید و توجه دیگران اشاره دارد. در واقع در این حالت شما از احساسات، افکار و نیازهای خود چشم‌پوشی می‌کنید تا تأیید اطرافیان را جلب کنید. همچنین ممکن است با هدف به‌رسمیت‌شناختن و پذیرفته‌شدن در جمع، به ظاهر خود بیش از حد اهمیت بدهید.
-
منفی‌گرایی یا بدبینی
این طرحواره به تمرکز رایج و مداوم بر جنبه‌های منفی زندگی اشاره دارد. اگر درگیر این طرحواره هستید، احتمالاً به‌صورت مداوم منتظر نتایج منفی، فاجعه یا اتفاقات بد هستید. متأسفانه شما نمی‌توانید به‌خوبی از زندگی لذت ببرند؛ زیرا همیشه نگران مشکلاتی هستید که ممکن است در آینده ایجاد شود. این طرحواره ممکن است از طریق سوگیری تأیید تداوم یابد؛ در واقع تمرکز مداوم بر جنبه‌های منفی زندگی باعث می‌شود، نگاه بدبینانه شما تأیید شود و تداوم یابد.
-
طرح واره تنبیه
طرحواره تنبیه باعث می‌شود شما باور داشته باشید که افراد باید به دلیل اشتباهات خود مجازات و تنبیه شوند. همچنین نسبت به اعمال مجازات کاملاً انعطاف‌ناپذیر هستید. این طرحواره گاهی خودش را به شکل خشونت کلامی، انتقاد شدید یا نادیده‌گرفتن نشان می‌دهد. طرحواره تنبیه معمولاً به دلیل حضور در محیطی با قوانین انعطاف‌ناپذیر و سخت‌گیرانه و داشتن والدین کمال‌گرا و سرزنشگر ایجاد می‌شود.
تاثیر طرحوارهها بر زندگی
طرحوارهها می‌توانند بر جنبه‌های مختلف زندگی شما تأثیرات متعددی داشته باشند که این تأثیرات هم در سطح فردی و هم در سطح روابط بین‌فردی و اجتماعی مشاهده می‌شوند. در ادامه برخی از تأثیرات آنها را بررسی می‌کنیم:
-
تاثیر طرحوارهها بر افکار و احساسات
یکی از مهم‌ترین زمینه‌هایی که طرحوارهها روی آن تأثیر عمیقی می‌گذارند، افکار و احساسات هستند. در واقع آنها باعث می‌شوند که شما افکار غیرواقعی و تحریف‌شده نسبت به خود و دیگران داشته باشید. همچنین می‌توانند به افزایش احساساتی مانند اضطراب، خشم و احساس گناه کمک کنند. داشتن خودپنداره منفی، خود انتقادی، افزایش سطح افسردگی، کاهش اعتمادبه‌نفس و ابتلا به اختلالات شخصیتی از جمله سایر نتایج طرح‌واره‌های ناسازگار بر افکار و احساسات است.
-
نقش طرحوارهها در انتخاب‌های زندگی
طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه تأثیر قابل‌توجهی بر انتخاب‌های زندگی شما دارند؛ زیرا به‌عنوان الگوهای ناپایدار و تحریف‌شده‌ای در ذهن باقی می‌مانند و می‌توانند بر تصمیمات و انتخاب‌های مهم زندگی تأثیر بگذارند. آنها می‌توانند باعث شوند شما تصمیمات ناپایدار و غیرمنطقی بگیرید یا اینکه به طور کل از تصمیم‌گیری اجتناب کنید و همیشه به خواسته‌های دیگران تن دهید. همچنین انتخاب شریک عاطفی، انتخاب شغل، تصمیمات مالی، سبک زندگی، تعاملات اجتماعی و تحصیلات سایر زمینه‌هایی است که طرحوارهها در آن تأثیر می‌گذارند.
-
تاثیر طرحوارهها بر روابط عاطفی
طرح‌واره‌های ناسازگار می‌توانند تأثیرات عمده‌ای بر روابط عاطفی داشته باشند و باعث ایجاد مشکلاتی شوند. برخی از تأثیرات آنها عبارت‌اند از:
- داشتن انتظارات نامعقول و غیرمنطقی که می‌تواند منجر به نارضایتی و اختلافات مکرر شود
- استفاده از سبک‌های ارتباطی مخرب یا ناکارآمد مانند پرخاشگری منفعلانه که منجر به کاهش کیفیت رابطه می‌شود
- تکرار نیازهای ارضا نشده کودکی در روابط عاطفی بزرگسالی که معمولاً شریک عاطفی قادر به برآورده‌کردن آنها نیست
- خودکم‌بینی و اعتمادبه‌نفس پایین که منجر به ایجاد مشکلاتی در برقراری و حفظ روابط عاطفی می‌شود
- وابستگی شدید یا اجتناب از نزدیکی و صمیمیت که هر دو وضعیت می‌توانند رابطه را به چالش بکشند
درمان طرحوارهها
همان‌طور که گفتیم طرح‌واره‌های ناسازگار الگوهای غیرمفیدی هستند که در صورت برآورده‌نشدن نیازهای عاطفی در کودکی ایجاد می‌شوند. آنها می‌توانند در طول زندگی شما را تحت‌تأثیر قرار دهند و باعث ایجاد رفتارهای مقابله‌ای منفی شوند؛ در نتیجه درمان و تغییر آنها ضروری است. در ادامه مقاله درمان طرحوارهها را به طور کامل معرفی می‌کنیم.
اهمیت درمان طرحوارهها برای زندگی شادتر
اگر طرحوارهها درمان نشوند، از طریق ایجاد الگوهای منفی رفتاری یا باورهای شناختی غلط در زندگی افراد تأثیرات منفی گسترده‌ای خواهند داشت. این موارد معمولاً از طریق ارتباطات اجتماعی ناسالم تقویت می‌شوند و این چرخه همچنان ادامه دارد. همچنین آنها به‌صورت ناخودآگاه بر افکار و اعمال شما تأثیر می‌گذارند و روش‌های مقابله‌ای ایجاد می‌کنند که اغلب ناسالم یا مضر هستند. در نتیجه به‌صورت کلی طرح‌واره‌های ناسازگار می‌توانند میزان رضایت شما از زندگی را کاهش دهند و به ارتباطات اجتماعی ناسالم منجر شوند؛ به همین دلیل کشف و درمان آنها برای داشتن یک زندگی بهتر بسیار ضروری است.
معرفی طرحواره درمانی
این روش یک رویکرد یکپارچه است که عناصری از درمان شناختی رفتاری (CBT)، روانکاوی، نظریه دلبستگی و درمان متمرکز بر هیجان را ترکیب می‌کند و هدف آن درمان اختلالات شخصیت، به‌ویژه اختلال شخصیت مرزی و سایر اختلالات مربوط به سلامت روان است. در طرحواره درمانی شما در جلسات دونفره با یک روانشناس، تلاش خواهید کرد تا طرح‌واره‌های ناسازگار خود را کشف و درک کنید و یاد بگیرید که چگونه نیازهای عاطفی خود را به روشی سالم برآورده کنید. به‌طورکلی اهداف این روش شامل موارد زیر است:
- طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه را شناسایی و درک کنید و سپس برای تغییر آنها اقدام کنید
- سبک‌های مقابله‌ای که مانع از ارضای نیازهای عاطفی می‌شوند را شناسایی و برطرف کنید
- الگوهای منفی بروز احساسات و برخی رفتارهای خاص که ناشی از طرحوارهها هستند را تغییر دهید
- نیازهای عاطفی خود را به روش‌های سالم برآورده کنید
- یاد بگیرید وقتی که نیازهای شما برآورده نمی‌شوند، چگونه با نا امیدی و پریشانی ناشی از آن کنار بیایید
تکنیک‌های مورد استفاده در طرحواره درمانی
بر اساس مقالۀ وبسایت simply psychology، طرحواره درمانگران معمولاً برای کشف و تغییر طرح‌واره‌های ناسازگار از تکنیک‌های متعددی در طول دورۀ درمان استفاده می‌کنند که هرکدام از این تکنیک‌ها در موقعیت‌های مختلف بهتر از سایرین پاسخ می‌دهد. همچنین دو مفهوم مهم در استفاده از این تکنیک‌ها وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- رویارویی همدلانه: درمانگر به طرح‌واره‌هایی که در طول درمان کشف یا مشخص می‌شوند اعتبار می‌بخشد. سپس درعین‌حال که با شرایط شما همدلی می‌کند، کمک می‌کند تا اهمیت تغییر آنها را نیز درک کنید.
- باز والدگری با حدومرز: درمانگر با ارائه احساس امنیت، شفقت و احترام کمک می‌کند نیازهای عاطفی شما که در دوران کودکی برآورده نشده‌اند برطرف شود؛ ولی درعین‌حال حدومرزهای اتاق درمان را نیز رعایت می‌کند.
تکنیک‌های طرحواره درمانی نیز به چهار دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:
تکنیک‌های هیجانی
در تکنیک‌های هیجانی درمانگر از هیجانات شما برای مقابله با طرحوارهها استفاده می‌کند. در واقع با استفاده از این‌گونه تکنیک‌ها می‌توانید در فضای امن اتاق درمان هیجانات خود را به شکل صحیح تجربه کنید. تکنیک‌های هیجانی رایج شامل تجسم هدایت شده و ایفای نقش است.
تکنیک‌های بین‌فردی
در تکنیک‌های بین‌فردی شما می‌توانید روابط خود را بررسی کرده و چگونگی تأثیرگذاری طرحوارهها بر آنها را شناسایی کنید. مشاهده نحوه تأثیرگذاری آنها و واکنش‌هایی که به دنبال دارد در طول درمان به شما کمک می‌کند تا الگوهای مشابهی را در زندگی خود کشف کنید.
تکنیک‌های شناختی
تکنیک‌های شناختی شامل شناسایی و به چالش کشیدن الگوهای فکری غلط است؛ این الگوهای فکری با واقعیت مطابقت ندارند و ناشی از طرحوارهها هستند. در واقع در این تکنیک‌ها شما با کمک درمانگر خود تجربیات زندگی‌تان را بررسی می‌کنید تا شواهدی که طرحواره را تأیید می‌کنند یا با آن متضاد هستند را کشف کنید. این کار معمولاً از طریق استفاده از فلش کارت‌ها یا مکالمات ساختاری انجام می‌شود که در آن شما هم به نفع یک طرحواره و هم برخلاف آن صحبت می‌کنید.
تکنیک‌های رفتاری
سبک‌های مقابله‌ای مختلف باعث می‌شود که شما الگوهای رفتاری خاصی داشته باشید؛ ولی خوشبختانه در اتاق درمان درمانگر با استفاده از تکنیک‌های رفتاری به شما کمک می‌کند تا این الگوها را تغییر دهید و انتخاب‌های مثبت و سالمی داشته باشید. برای تغییر الگوهای رفتاری، ممکن است بر روی مهارت‌های ارتباطی از طریق ایفای نقش کار کنید. همچنین ممکن است در فاصله بین جلسات درمانگر از شما بخواهد تمرین‌هایی را انجام دهید.
تفاوت طرحواره درمانی و درمان‌های پویشی چیست؟
طرحواره درمانی و درمان‌های پویشی دو رویکرد مختلف روان‌درمانی هستند که هر کدام بر اصول و مفاهیم متفاوتی استوارند. البته انتخاب بین این دو روش بستگی به نوع مسائل روانی، ترجیحات فردی و توصیه‌های درمانگر دارد. در طرحواره درمانی، هدف اصلی درمانگر شناسایی طرح‌واره‌های ناسازگار اولیه و جایگزینی آنها با طرح‌واره‌های سالم‌تر است تا از این طریق مشکلات روانی فرد کاهش یابد. برای دستیابی به این هدف درمانگر از تکنیک‌های متنوعی مثل بازسازی شناختی، بازنمایی‌ها و مداخله‌های رفتاری استفاده می‌کند.
برعکس در درمان‌های پویشی هدف اصلی درمانگر کسب بینش نسبت به فرایندهای ناهشیار، حل تعارض‌های درونی، شناسایی مکانیسم‌های دفاعی و تجربۀ احساسات سرکوب‌شده است تا از این طریق مشکلات روانی فرد کاهش یابد. همچنین انتقال و انتقال متقابل بین مراجع و درمانگر یکی از مسائل مهم در درمان‌های پویشی است که تحلیل آن گام مهمی در فرایند درمان محسوب می‌شود. جلسات درمانی پویشی به‌صورت کلی کمتر تحت‌تأثیر یک ساختار مشخص هستند و معمولاً به شکل گفتگو و تحلیل تجربیات و احساسات مراجع طی می‌شود.
واقعیت و پیچیدگی دنیای روانی انسان بسیار بیشتر از آن است که در 18 طرحواره خلاصه شود. لازم است توجه کنیم انواع طرحواره که پیش از این برشمردیم، قراردادی هستند. یعنی توسط مبدعان رویکرد طرحواره درمانی ساخته شده‌اند تا راحت‌تر بتوان با موقعیت‌های پیچیده مواجه شد. خود-تشخیصی و برچسب زدن به خودتان بر اساس این طرحوارهها یا ریشۀ تمام مشکلات را در کودکی جستجو کردن می‌تواند آسیب‌رسان باشد. بنابراین لازم است در انتخاب درمانگر با هر رویکرد درمانی فرد مناسبی را انتخاب کنید. برای این کار می‌توانید از کلینیک روانشناسی آگاه درخواست مشاوره خود را ثبت نمایید و درخواست نوبت ارزیابی دهید تا بهترین درمانگر مناسب شما را پیشنهاد دهیم.
با طرحوارهها چگونه مقابله کنیم!
بر اساس مقالۀ منتشرشده در وبسایت healthline، سبک‌های مقابله‌ای، واکنش‌های فکری و احساسی یا رفتاری شما در برابر طرح‌واره‌هایتان است که به‌عنوان راهی برای اجتناب از احساسات دردناک و طاقت‌فرسا ایجاد می‌شوند. متأسفانه این نوع واکنش‌ها در بزرگسالی می‌توانند باعث تقویت و استمرار طرحوارهها شوند. سبک‌های مقابله‌ای از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند و لزوماً هر طرحواره به سبک خاصی منتهی نمی‌شود. به‌طورکلی هر فرد ممکن است بر اساس خلق‌وخو یا شیوه مقابله والدینش واکنش نشان دهد. سه سبک اصلی مقابله عبارت‌اند از:
- تسلیم: در این نوع مقابله، شما طرحواره خود را می‌پذیرید و در برابر آن تسلیم می‌شوید. همچنین در این سبک شما الگوهایی رفتاری خواهید داشت که منجر می‌شود طرح‌واره‌هایتان تقویت شود یا استمرار داشته باشد.
- اجتناب: در این سبک مقابله، شما تلاش می‌کنید به شکلی زندگی کنید که طرح‌واره‌هایتان تحریک نشوند. برای مثال ممکن است از فعالیت‌ها یا موقعیت‌هایی که به شما احساس آسیب‌پذیری می‌دهد، اجتناب کنید. اجتناب می‌تواند شما را مستعد مصرف مواد، انجام رفتارهای پرخطر یا تکانشی کند.
- جبران افراطی: در این نوع مقابله، شما تلاش می‌کنید با طرحواره خود مبارزه کنید و کاملاً در جهت مخالف آن عمل کنید. در ابتدا ممکن این کار پاسخ سالمی به نظر برسد؛ ولی درنهایت می‌تواند منجر به رفتارهای پرخاشگرانه، مطالبه‌گری، بی‌حسی یا واکنش افراطی شود و می‌تواند بر روابط شما با دیگران تأثیر بگذارد.
نتیجه‌گیری
در این مقاله از سایت کلینیک روانشناسی آگاه، راجع به اینکه طرحواره چیست و انواع آن صحبت کردیم. طرحوارهها الگوهای ذهنی هستند که از دوران کودکی باتوجه‌به تجارب و ناکامی‌های شما شکل می‌گیرند و سپس در دوران بزرگسالی بر جنبه‌های مختلف زندگی مثل روابط عاطفی، انتخاب شغل و افکار و احساسات شما تأثیر می‌گذارند. طرحوارهها ۱۸ نوع مختلف دارند و شما ممکن است با یک یا چند طرحواره هم‌زمان درگیر باشید. برای تغییر این شرایط درمانگران معمولاً طرحواره درمانی را پیشنهاد می‌کنند که در آن از تکنیک‌های مختلف شناختی، رفتاری، هیجانی و بین‌فردی استفاده می‌شود.
6 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
جالب ،مفید و همچنین آگاهی دهنده بود💚🌱
خیلی عالی بود.
بسیار عالی
ممنون خیلی مفید بود.
بسیار ممنونم موفق تر از قبل باشی
ممنون از توجه و همراهی شما