فرزند پروری مثبت چیست؟
این مقاله توسط روانشناس کودک، زینب رهنما از نظر تخصصی بررسی و تایید شده است.
والد بودن اگرچه شیرین، اما همزمان سخت، پر از چالش و استرس‌آمیز است. شما وظیفۀ بزرگ کردن و تربیت فرزندانی را بر عهده دارید که باید در چند سال آینده به عنوان یک بزرگسال بالغ وارد جامعه و زندگی اجتماعی خود شوند. همچون هر پدر و مادری حتماً میخواهید بهترین والدین برای بچه‌های خود باشید و برای رسیدن به این هدف، از پزشکان و مشاوران، خانواده، دوستان و حتی غریبه‌ها توصیه‌های زیادی دریافت خواهید کرد. اما خیالتان را راحت یا شاید ناراحت کنیم: «در فرزندپروری هیچ دستورالعمل کامل و کتابچه راهنمای دقیقی وجود ندارد!»
اما علم روانشناسی سعی کرده شما را تنها و دست خالی نگذارد؛ بعضی از رویکردهای فرزندپروری ابداع شده‌اند تا با توصیه و راهکارهایشان مسیر شما را در تربیت فرزندان تسهیل کنند. یکی از این روش‌ها “فرزند پروری مثبت” است. فرزندپروری مثبت چارچوبی برای پرورش رفتارهای سالم در فرزندان در کنار تمرکز بر سلامتی خود شما والدین است. روشی که تلاش میکند پیوندهای قوی میان شما و بچهها ایجاد نماید و از درگیری‌های خانوادگی استرس زا جلوگیری کند.
فرزندپروری مثبت چیست؟
به عنوان یک والد وقتی کودک شما کار اشتباهی انجام میدهد چه میکنید؟ معمولاً عصبانی میشویم، داد میزنیم، کودک خود را دعوا کرده و به نحوی او را تنبیه میکنیم. در اغلب موقعیت‌های اینچنینی، پیش‌فرض طبیعی ما به عنوان والدین تمرکز بر روی اشتباهات کودک است. اما تمرکز بر نقاط مثبت آنها، پایۀ اصلی سبک فرزندپروری مثبت است.
فرزندپروری مثبت یک رویکرد جدید و قوی در تربیت بچه‌هاست که تمرکز اصلی آن بر نقاط قوت بچهها به جای تلاش برای اصلاح نقاط ضعف آنهاست. به همین دلیل است که برخی از افراد، آن را “فرزندپروری مبتنی بر قدرت” نیز مینامند.
به عقیده ابداع‌کنندۀ این رویکرد، آلفرد آدلد، کودکان نیاز دارند با دیگران ارتباط برقرار کنند. زمانی که آنها در یک محیط پاسخگو و تعاملی قرار بگیرند خیلی بهتر رشد میکنند. در این روش، تعاملات مثبت شما با فرزندتان بسیار مهم است:
رفتارها و انگیزه‌های مثبت او را تشخیص میدهید، پاداش میدهید و تقویت میکنید. در فرزندپروری مثبت رابطۀ شما و کودکتان مشتمل بر مراقبت، آموزش، راهنمایی، برقراری ارتباط و توجه و تأمین خواسته‌ها و نیازهای اوست. هدف این رویکرد، ایجاد محیطی سرشار از همدلی، صمیمیت و حمایت است تا فرزندتان به راحتی کاوش و جست‌وجو کند و مهارتهایش را شکوفا کند.
همچنین بخوانید: تربیت فرزندان ۷ تا ۱۴ سال
مزایای فرزندپروری مثبت
براساس تحقیقات اشاره شده در سایت health.ucdavis:
- فرزندپروری مثبت فرزندان را برای موفقیت بیشتر آماده میکند: تحقیقات نشان میدهد والدین با سبک فرزندپروری مثبت به کودکان کمک میکنند در مدرسه بهتر عمل کنند، مشکلات رفتاری کمتری داشته باشند و از سلامت روانی قوی‌تری برخوردار باشند.
- فرزندپروری مثبت به رشد مغزی نوجوانان کمک میکند: دانشمندان علوم اعصاب کشف کردند این نوع فرزندپروری در طول سال‌های نوجوانی، به عملکرد بهتر نواحی از مغز که مرتبط با احساسات و شناخت است کمک میکند.
- فرزندپروری مثبت با دورۀ بزرگسالی شاد و سالم‌تر مرتبط است: دانشمندان هاروارد دریافتند که فرزندپروری مثبت مزایای بلندمدتی دارد؛ از جمله روابط بهتر در آینده، سلامت روانی و رفاه بیشتر در دوران بزرگسالی.
اصول فرزندپروری مثبت
فرزندپروری مثبت، بر اساس 5 اصل پایه‌گذاری شده است، اصولی که به دنبال ایجاد شرایط حمایت کننده برای تربیت بچهها و کاهش عوامل خطر در مسیر رشدی آنها هستند:
۱- ایجاد محیط امن و جذاب
کودکان در تمام سنین نیازمند یک محیط سالم، امن و حمایتی هستند تا براي آنها فرصت‌هایی براي کاوش کردن، آزمون و خطا و بازي فراهم کند.
۲- محیط یادگیری مثبت
شما اولین و تأثیرگذارترین معلم فرزندتان هستید. یکی از اصول اساسی فرزندپروری مثبت ایجاد محیطی است که فرزند شما به راحتی کنجکاوی کند، از شما سؤال بپرسد، راهنمایی بخواهد و مهارتهایش را تقویت کند. در مقابل، شما نیز باید تمام تلاش خود را کنید تا از هر فرصتی جهت آموزش فعالانه به بچهها و هداست آنها استفاده کنید.
۳- نظم و انضباط قاطعانه
هر روش فرزندپروری مناسبی نیاز به نظم دارد اما انضباط قاطعانه‌ای که به دور از روش‌هاي تربیتی غیرمؤثر و پرخاشگرانه از قبیل فریاد کشیدن، تهدید و تنبیه بدنی باشد. برنامۀ فرزندپروري مثبت راهکارهاي ویژهای جهت تغییر رفتار و مدیریت کودک همچون اصول بحث با کودکان، تائید کردن، آرام‌سازی بچهها، دستورالعمل‌های متناسب با سن و متناسب با درخواست کودک یا محروم کردن موقتی به شما آموزش میدهد تا بر چالش‌های تربیتی که به وجود می‌آیند غلبه کنید.
۴- انتظارات واقع بینانه
به عنوان یک والد، باید انتظارات منطقی از فرزندتان داشته باشید و به دنبال مقایسۀ خود یا فرزندتان با سایرین نباشید. هر کودکی توانایی منحصر بفرد خود را دارد و با سرعت مخصوص خود یاد می‌گیرد. تعیین انتظارات واقع‌بینانه به شما کمک میکند در زمان عصبانیت و سایر چالش‌های والدینی، بهتر شرایط را مدیریت نمایید.
۴- خودمراقبتی والدینی
فرزندپروری با مراقبت از نیازهای فرزند شما شروع و متوقف نمیشود. شما به عنوان والد، بخش مهمی از برنامه فرزندپروریتان هستید و باید مراقب خودتان باشید. خودمراقبتی میتواند انرژی، قدرت ذهنی و انگیزه مناسب شما برای تربیت هر چه بهتر فرزندتان را فراهم کند. مدیتیشن، سرگرمی‌های مورد علاقه و تغذیه سالم تنها چند راهبرد ساده برای مراقبت کردن از خودتان است.
تکنیک‌های فرزندپروری مثبت
هیچ روش “درستی” برای والدگری وجود ندارد، زیرا هر کودک به روش و استراتژی‌های خاص خود نیاز دارد. اما در اینجا به چند نکته فرزندپروی مثبت اشاره میکنیم که میتوانند در بیشتر موقعیت‌ها مؤثر باشند:
-
سعی کنید وارد سر آنها شوید!
افکار و رفتارهای بچهها ممکن است از بیرون برای ما غیرمنطقی یا حتی لجبازانه به نظر برسد اما در درون، آنها در حال تجربه کردن احساساتی هستند که منجر به این رفتارها شده است. اگر بتوانیم برای درک و پذیرش احساسات بچهها وقت بگذاریم میتوانیم بیشتر به آنها کمک کنیم. از خود بپرسید: آیا آنها خسته شده‌اند؟ بی‌حوصله‌اند؟
از مهارت‌های گوش دادن فعال برای نشان دادن علاقه صمیمانه به افکار و تجربیات فرزندتان با اختصاص دادن زمانی برای گوش دادن، حفظ تماس چشمی و پرسیدن سؤالات روشن استفاده کنید.
-
تنها مقصد نه، مسیر را هم ببینید!
حتماً فرزندتان را نه فقط به خاطر موفقیت‌هایش، بلکه به خاطر تلاش کردن و ماندن در مسیر اهدافش نیز تحسین کنید:
«کارت خیلی خوب بود، تو بازی فوتبال دیدم که همۀ تلاشت را میکردی و به دوستهایت پاس میدادی تا تیمتان گل بزند.»
برای حمایت از تلاش‌های آنها و تشویق به یادگیری مستمر، تحسین واقعی و ویژه ارائه کنید.
-
اجازه دهید خود را به چالش بکشند
به آنها فرصت دهید تا برای تقویت اعتماد به نفس، در موقعیت‌های متناسب با سن و تواناییشان، مستقل عمل کنند؛ مانند لباس پوشیدن، انجام کارهای خانواده به تنهایی و تهیه صبحانه خودشان.
-
وکیل مدافع بچهها باشید!
در هر اتفاقی، داستان را از زبان کودک خود نیز بشنوید. قرار نیست با خواسته‌ها یا رفتار آنها موافقت کنید، بلکه به طور همدلانه، به آنها گوش میدهید. سپس میتوانید به آنها کمک کنید راه حل مثبتی برای مشکل خود پیدا کنند.
-
همبازی آنها باشید.
میدانیم که به عنوان یک والد هزاران کار و وظایف بر عهده دارید که باید به آنها رسیدگی کنید اما گفت‌وگو و بازی با فرزندتان، سنگ بنای والدین مثبت است. خودتان را همسن آنها کنید و هر جور که بچهها دوست دارند با آنها بازی کنید. برای تقویت اعتماد و مثبت اندیشی، صرف زمان باکیفیت را با فعالیت‌های فردی و خانوادگی در اولویت قرار دهید.
-
دعوا ممنوع!
مطمئن شوید که اکثر تعاملات شما با فرزندتان با آرامی و نگرش مثبت باشد، حتی اگر به معنای نادیده گرفتن برخی از اشتباهات کوچک فرزندتان باشد.
همچنین بخوانید: تاثیر طلاق بر کودکان
-
قوانین، خط قرمز است.
در مورد قوانین و پیامدها مهربان اما قاطع باشید تا انتظارات واضحی از رفتارهای قابل قبول و غیرقابل قبول ایجاد کنید.
-
مامان و بابای خودتان باشید!
همانطور که مراقب فرزندتان هستید باید مراقب سلامت خود هم باشید. زمانی را برای استراحت و تمرین خودمراقبتی اختصاص دهید. خواه رفتن به باشگاه باشد، دیدار دوستان یا مطالعه روزانه.
نمونه هایی از فرزند پروری مثبت
کودک شما ناراحت است: شما با دقت به او گوش میدهید که چگونه یک روز سخت در مدرسه گذرانده است. حواس‌پرتی‌های احتمالی را کنار می‌گذارید، سر تکان میدهید و سؤالاتی می‌پرسید تا به او کمک کنید احساسات و افکارش را بیان کند. احساستش را تأیید میکنید و ابراز میکنید چقدر از اینکه این اطلاعات را با شما به اشتراک گذاشته خوشحالید.
چالش‌های فرزندپروری مثبت
با وجود مزایای فرزندپروری مثبت ممکن است با چالش‌هایی نیز مواجه شوید:
عدم مشاهده سریع نتایج
یکی از چالش های مهم، صبور بودن و داشتن ثبات است چرا که نتایج این رویکرد آنی نیست. تصور کنید تصمیم گرفتهاید چیز جدیدی یاد بگیرید یا تغییر بزرگی ایجاد کنید مثلا اگر بخواهید نواختن ساز جدیدی را یاد بگیرید برای مدتی خوب نمینوازید! مشاهده نتایج حاصل از فرزندپروری مثبت نیز، نیاز به زمان، تمرین و پایبندی شما دارد. با این حال در طول مسیر مطمئناً مواقعی خواهد بود که بخواهید عقب‌نشینی کنید و دست از یک والد مثبت بودن بردارید. شاید بعد از یک روز بد در محل کار، سر بچه‌هایتان فریاد بزنید یا آنها را تنبیه کنید؛ اما نگران نباشید. میتوانید از این موقعیت‌ها به عنوان یک تجربۀ یادگیری استفاده کنید و به خود متعهد شوید که در آینده، به تکنیک‌های این روش بیشتر پایبند باشید.
عدم همراهی دیگران
شاید از نظر دیگران، فرزندپروری مثبت تنها یک مد جدید باشد که به بچهها اجازه میدهد از هر چیزی فرار کنند یا هرگز تنبیه نشوند و زیر بار مسئولیت نروند! ممکن است مجبور شوید طعنه و کنایه دیگران را تحمل کنید یا حتی نزدیکترین افراد همچون همسر، پدر و مادر شما را در اجرای تکنیک های این رویکرد همراهی نکنند.
برخورد با رویدادهای مهم زندگی:
در زندگی، ممکن است رویدادهای مهمی رخ دهند که قطعا برخی از آنها، تاثیرات منفی بر زندگی ما خواهند گذاشت. از آنجایی که اجرای روشهای فرزندپروری مثبت نیاز به آرامش و خونسردی شما دارد، اتفاقات استرس زا میتوانند به چالشی برای شروع یا ادامه استفاده از فرزندپروری مثبت تبدیل شوند.
آیا فرزند پروری مثبت برای همه کودکان مناسب است؟
باید بگوییم هیچ وقت نسخه مشترکی برای همه بچهها وجود ندارد! شما به عنوان یک والد، باید روشی از فرزندپروری را انتخاب نمایید که متناسب با ویژگیهای شخصیتی، رفتاری و خانوادگی شما و فرزندتان باشد. هر کودکی، نیازهای خاص خود را دارد و لازم است به سبک خاصی با او رفتار شود. اما به طور کلی، فرزندپروری مثبت بر ایجاد یک محیط مثبت برای کل خانواده تمرکز دارد. بر حسب مقاله سایت nct استفاده از راهبردهای فرزندپروری مثبت:
- ارتباط و اعتماد والد فرزندی عمیق‌تری را تقویت میکند.
- میتواند شرایطی برای فرزند شما مهیا کند تا بتواند پیشرفت کند و مهارتهایش را ارتقاء دهد.
- رشد اجتماعی و هیجانی بچهها را بهبود میبخشد و رفتارهای مخرب را کاهش میدهد.
به یاد داشته باشید، مانند تمام رویکردهای فرزندپروری، آن چیزی که فکر میکنید برای شما مناسبتر است انجام دهید. ممکن است تصمیم بگیرید به طور کامل از فرزندپروری مثبت پیروی کنید یا تنها چند راهکار و تکنیک آن را اجرا نمایید. میتوانید از درمانگران حرفه‌ای کلینیک روانشناسی آگاه در این مورد مشورت بگیرید.
تأثیر فرزندپروری مثبت بر مادران
روش فرزندپروري مثبت به تمامی والدین میآموزد چگونه بتوانند تعامل مثبتتري با فرزند خویش برقرار کنند و از رفتارهاي منفی و تعارضات داخل خانواده بکاهند. به طور مثال حاج خدادی و همکاران در پژوهش خود اعلام کردهاند مادرانی که از روش فرزندپروری مثبت استفاده کردهاند، توانستهاند روابط بهتری با فرزندان خود داشته باشند و کیفیت فرزندپروری آنها افزایش پیدا کرده است. از آنجایی که یک اصل اساسی فرزندپروی مثبت خود مراقبتی والدین است، این روش به مادران کمک میکند پیش از پیش بر خود تمرکز کنند و توجه به سلامتی خود را بخش مهمی از برنامه فرزندپروریشان بدانند. پژوهش‌های متعددی نیز نشان داده‌اند استفاده از روش فرزندپروری مثبت باعث کاهش استرس مادران، علائم اضطرابی، افسردگی و جسمانی آنها شده و سلامت روان آنها را افزایش داده است.
نقش مشاوران و درمانگران در فرزند پروری مثبت
هر از گاهی ممکن است احساس استرس یا عدم اطمینان داشته باشید و بخواهید در مورد روشهای فرزندپروری خود، راهنمایی دریافت کنید یا فقط به کسی نیاز داشته باشید که با او صحبت کنید. در این شرایط، مشاوران کودک و نوجوان کلینیک آگاه میتوانند در کنار شما باشند و در صورت تمایل، میتوانید وقت مشاوره دریافت نمایید.
جمع بندی
اگر یاد بگیرید چگونه یک «باغبان» باشید و بتوانید شخصیت فرزند خود را به خوبی بشناسید و متناسب با ویژگیهای او رفتار کنید، «باغ» شما معطر می‌شود! منظور از فرزندپروری دقیقا مثبت همین است؛ اینکه یاد بگیرید چه زمانی باید حد و مرز بگذارید، کجا تشویق کنید و کجا کودک خود را با عواقب اعمالش رو به رو کنید. با این حال، این کار به این آسانی‌ها هم نخواهد بود. فراموش نکنید کلید موفقیت در فرزندپروری مثبت، صبر، استقامت و پایداری شما در اجرای آن است.
دیدگاهتان را بنویسید