اعتیاد به مواد مخدر؛ علائم و راه درمان اعتیاد به مواد
اعتیاد به مواد مخدر که به آن اختلال سوءمصرف مواد نیز می‌گویند، اختلالی است که بر مغز و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. اعتیاد به مواد باعث ناتوانی در کنترل مصرف مواد مخدر یا هر گونه داروی قانونی و غیرقانونی می‌شود.
مواد مخدر انواع مختلفی دارد؛ مانند: الکل، ماری جوانا، نیکوتین، آمفتامین و حشیش که فرد معتاد، علیرغم آسیبی که مواد مخدر به او می‌رساند، به مصرف آن ادامه می‌دهد. در سراسر جهان بیش از 296 میلیون نفر در سال 2021 مواد مخدر مصرف کرده‌اند که نسبت به دهه قبل، 23 درصد افزایش داشته است.
بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، ایران بالاترین میزان مصرف‌کننده تریاک را در جهان دارد و مصرف تریاک در ایران سه برابر میانگین جهانی است. آمارها نشان می‌دهد که روزانه حدود 2 میلیون نفر در ایران از مواد مخدر استفاده می‌کنند که حدود 2.7 درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد. ما در کلینیک روانشناسی آگاه خدمات مشاوره ترک اعتیاد را نیز توسط درمانگر متخصص ارائه می‌دهیم؛ برای دریافت نوبت مشاوره می‌توانید از لینک زیر درخواست خود را ثبت نمایید.
اعتیاد چیست؟
اعتیاد یک بیماری مزمن است. انجمن پزشکی اعتیاد آمریکا (ASAM) اعتیاد را به عنوان یک اختلال مزمن مغزی تعریف می‌کند. اعتیاد از فقدان اراده یا در نتیجه‌ی گرفتن تصمیمات بد به وجود نمی‌آید. شیمی مغز فرد با اعتیاد تغییر می‌کند. اعتیاد با عوامل گوناگون ژنتیکی، محیطی و تجربه‌های انسان‌ها در زندگی ارتباط دارد.
وقتی شیمی مغز تغییر می‌کند فرد نمی‌تواند خودش را کنترل کند. می‌داند که مصرف مواد برایش مضر است اما نمی‌تواند از آن دست بردارد.
اعتیاد، جستجو و مصرف اجباری یک ماده یا انجام دادن اجباری یک فعالیت است؛ با وجود تمام پیامدهای منفی یا مضری که دارد. اعتیاد می‌تواند به طور قابل‌توجهی بر سلامت، روابط و کیفیت زندگی شما تأثیر بگذارد. در این مقاله از کلینیک روانشناسی آگاه به موضوع اعتیاد می‌پردازیم.
انواع اعتیاد در انسان
اعتیاد به دو گروه اصلی تقسیم می‌شود:
- اعتیاد به مواد (اختلالات مصرف مواد)
- اعتیادهای غیرمواد (اعتیادهای رفتاری)
اعتیادهای رفتاری
اعتیادهای رفتاری با هر فعالیتی که بتواند سیستم پاداش مغز شما را تحریک کند اتفاق می‌افتد. هر فعالیت یا عادتی که مزمن می‌شود و بر عملکرد روزانه شما تأثیر منفی می‌گذارد، می‌تواند باعث مشکلات روانی، اجتماعی و جسمی و همچنین مشکلات مالی در برخی موارد شود.
نمونه هایی از رفتار های بالقوه اعتیادآور عبارتند از:
- قمار
- غذا خوردن
- ورزش کردن یا رژیم گرفتن
- خريد كردن
- دزدی از مغازه یا سایر رفتارهای مخاطره آمیز
- رابطه جنسی
- تماشای پورنوگرافی
- بازی‌های ویدئویی
- استفاده از اینترنت و سوشال مدیا
- کار
انواع مواد مخدر اعتیاد آور و خطرناک
جامعه پزشکی امروزه اعتیاد به مواد را اختلال سوءمصرف مواد می‌نامد. مواد، داروهایی هستند که پتانسیل اعتیاد دارند. یعنی فرد با مصرف آنها معتاد می‌شود. مواد می‌توانند داروهای تجویزی یا داروهای غیرپزشکی باشند.
مواد اعتیادآور عبارتند از:
- الکل
- کافئین
- ماری جوانا
- مواد توهم‌زا مانند PCP و LSD (قرص اکس)
- داروهای خواب‌آور، آرام بخش و ضد اضطراب مانند قرص‌های خواب‌آور، بنزودیازپین‌ها و باربیتورات‌ها
- مواد استنشاقی مانند رقیق‌کننده‌های رنگ، اسپری‌های آئروسل، گازها و نیتریت‌ها
- مواد افیونی تجویزی و بدون نسخه مانند کدئین، اکسی‌کدون و هروئین
- محرک‌های تجویزی و بدون نسخه، مانند دکستروآمفتامین (Adderall)، کوکائین و مت‌آمفتامین
- تنباکو/نیکوتین، مانند کشیدن سیگار و سیگارهای الکترونیکی (ویپ)
مواد اعتیادآور بسیار متفاوت از یکدیگر هستند اما همه آنها یک نقطه‌ی مشترک دارند: به شدت مرکز پاداش مغز شما را فعال می‌کنند و احساس لذت ایجاد می‌کنند. استفاده از این مواد به شکل مداوم می‌تواند باعث اختلالات سوءمصرف مواد شود. اعتیاد به مواد مخدر می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد.
علائم اعتیاد به مواد مخدر (از کجا بفهمیم به مواد اعتیاد داریم؟)
علائم اعتیاد از فردی به فرد دیگر و بر اساس ماده‌ای که مصرف می‌کند متفاوت است. به طور کلی علائم اعتیاد به مواد مخدر عبارتند از:
-
ناتوانی در توقف مصرف
وقتی کسی درگیر اعتیاد به مواد مخدر می‌شود نمی‌تواند اعتیاد به مواد را ترک کند؛ حتی اگر بخواهد. فرد ممکن است چندین بار سعی کرده باشد مصرف مواد خود را کاهش دهد اما در نهایت نمی‌تواند. گاهی اوقات فرد معتاد در مورد مصرف مواد و اعتیاد به عزیزان خود دروغ می‌گوید یا سعی می‌کند اعتیادش را پنهان کند.
-
افزایش تحمل
ویژگی اصلی اعتیاد به مواد مخدر افزایش تحمل است؛ یعنی با گذشت زمان، فرد به دوز مصرف بیشتری نیاز دارد تا همان اثرات سرخوشی قبلی را احساس کند.
-
تمرکز شدید روی ماده اعتیاد آور
افراد مبتلا به اعتیاد از نظر روانی و ذهنی با ماده اعتیادآور یا فعالیت اعتیادآور مشغول می‌شوند. فرد تمام وقتش را صرف جست‌وجوی مواد و فکر کردن به آن می‌کند. در نتیجه ممکن است احساس کند اعتیاد زندگی‌اش را در چنگ خود گرفته است.
-
عدم کنترل
فرد درگیر اعتیاد به مواد مخدر احساس می‌کند کنترلش را بر مصرف مواد از دست داده است و اغلب احساس درماندگی می‌کند. ممکن است فرد معتاد از اینکه اعتیاد، زندگی‌اش را ویران کرده احساس گناه و افسردگی را تجربه کند.
-
عملکرد اجتماعی
اعتیاد بر تمام جنبه‌های زندگی فرد از جمله سلامت جسمانی، سلامت روانی، روابط شخصی و شغلی تأثیر می‌گذارد. ممکن است به دلیل مصرف مواد در انجام مسئولیت‌های محل کار، مدرسه یا خانه مشکلاتی داشته باشد. علیرغم آگاهی از اثرات مضر اعتیادش، فرد نمی‌تواند اعتیاد را متوقف کند.
-
نشانگان ترک
افراد مبتلا به اعتیاد ممکن است با قطع مصرف، علائم ترک عاطفی و فیزیکی را تجربه کنند. علائم فیزیکی شامل لرزش، تعریق یا استفراغ است. علائم روانی شامل اضطراب یا تحریک‌پذیری است.
افراد می‌توانند به موادهای گوناگونی اعتیاد پیدا کنند. هر کدام از این مواد مخدر علائم خاص خودش را دارد. من در این مقاله علائم اعتیاد به ماریجوانا و سیگار را به اختصار توضیح می‌دهم.
علائم اعتیاد به ماری جوانا
حشیش معمولاً با نام‌های «ماری جوانا»، «علف» ، «گل» نیز شناخته می‌شود. مخلوطی از برگ‌ها، گل‌ها و ساقه‌های خشک‌شده گیاه شاهدانه است.
حشیش بر سیستم عصبی مرکزی شما تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد احساساتی مانند آرامش، سرخوشی خفیف، افزایش اشتها و توهم و هذیان می شود. بسیاری به اشتباه بر این باورند که حشیش یا علف ماده‌ای بی‌خطر یا بی‌ضرر است. اما در صورت استفاده نادرست از شاهدانه، خود را در معرض آسیب حاد و آسیب‌های طولانی‌مدت از جمله اعتیاد قرار می‌دهید.
علائم رفتاری اعتیاد به ماریجوانا
- غیبت‌های مکرر و بدون دلیل از محل کار یا مدرسه
- کاهش عملکرد در محل کار یا مدرسه
- از دست دادن علاقه به فعالیت هایی که قبلاً مهم بودند
- دروغ گفتن و پنهان‌کاری
- ادامه استفاده از ماریجوانا حتی پس از تجربه پیامدهای منفی
علائم فیزیکی
- قرمز شدن چشم ها
- خشکی دهان
- افزایش اشتها
- خستگی و بی حالی
- خواب آلودگی بیش از حد
- اختلال در تعادل
- عدم توجه به نظافت و بهداشت
علائم روانی
- مشکلات تمرکز
- قضاوت ضعیف
- اختلال در موقعیت یابی زمان و مکان
- بلاتکلیفی
- نوسانات خلقی
- تحریک پذیری
- پارانویا
- کناره‌گیری از خانواده و دوستان
علائم اعتیاد به سیگار یا نیکوتین
برای برخی افراد استفاده از هر مقدار تنباکو می‌تواند به سرعت منجر به وابستگی به نیکوتین شود.
علائم اعتیاد به نیکوتین عبارتند از:
- ناتوانی در ترک سیگار
- هوس شدید
- اضطراب
- تحریک‌پذیری
- بی‌قراری
- مشکل در تمرکز
- خلق افسرده
- ناامیدی
- عصبانیت
- افزایش وزن
- بی‌خوابی
- یبوست یا اسهال
- با وجود مشکلات سلامت جسمانی باز هم به سیگار کشیدن ادامه می‌دهید.
- فعالیت‌های اجتماعی را کنار می‌گذارید: ممکن است به رستوران‌هایی که اجازه سیگار کشیدن نمی‌دهند نروید یا از معاشرت با خانواده یا دوستان خودداری کنید؛ زیرا در حضورشان نمی‌توانید سیگار بکشید.
همچنین بخوانید: اعتیاد در نوجوانان؛ راه‌های پیشگیری اعتیاد در نوجوانان
چه مواری خطر اعتیاد به مواد به مواد مخدر را افزایش می‌دهد؟
عوامل مختلفی خطر اعتیاد به مواد مخدر را افزایش می‌دهند. اعتیاد وضعیتی بسیار پیچیده است. بخش قابل توجهی از چگونگی ایجاد اعتیاد از طریق تغییرات در شیمی مغز است.
انسان‌ها از نظر بیولوژیکی به دنبال لذت و پاداش هستند. مواد مخدر، موج عظیمی از دوپامین را به مغز ارسال می‌کنند. اما به جای انگیزه دادن به ما برای انجام کارهایی که برای زنده ماندن باید انجام بدهیم (خوردن، کار و وقت گذرانی با عزیزان) اثرات مخربی بر افکار، احساسات و رفتار ما می‌گذارد.
عوامل دیگری که در ایجاد اعتیاد نقش دارند عبارتند از:
ژنتیک
مطالعات نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی مسئول 40% تا 60% آسیب پذیری به اعتیاد به مواد مخدر هستند. اگر یکی از والدینتان مبتلا به اعتیاد باشد، احتمال اینکه شما هم اعتیاد به مواد پیدا کنید بیشتر است.
شرایط سلامت روان
ارتباط قوی بین اعتیاد و شرایط سلامت روان، مانند افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلال دوقطبی وجود دارد. حدود نیمی از افرادی که اختلال روانی را تجربه می‌کنند، اختلال سوء مصرف مواد را نیز تجربه می‌کنند. توصیه می‌کنیم در چنین مواقعی برای خود یا اطرافیانتان که دچار این مشکل شده‌‌اند، از یک روانشناس خوب کمک بگیرید.
عوامل محیطی
دسترسی به مواد یک عامل خطر محیطی مهم است. عواملی که باعث افزایش میزان قرار گرفتن در معرض و فرصت استفاده از مواد مخدر می‌شود عبارتند از:
- استفاده از مواد توسط یکی از اعضای خانواده یا همسالان
- تجویز داروهایی که ممکن است مورد سوء استفاده قرار گیرند، مانند مواد افیونی یا محرک
تجارب نامطلوب دوران کودکی
تجارب دردناک دوران کودکی تجربه رویدادهای استرس‌زا یا آسیب‌زا در دوران کودکی به شدت با اعتیاد به مواد مخدر مرتبط هستند.
اعتیاد به مواد مخدر از دیدگاه روانپویشی
فروید تصور می‌کرد اعتیاد شکلی از واپس‌روی و ارضای غرایز است؛ وقتی دنیای کودکی پر از ناکامی و ارضا نشدن نیازهاست. والدین یا نیازهای فرد را ارضا نکرده‌اند یا آنقدر به او توجه کرده‌اند که کودک نتوانسته ناکامی را تجربه کند. اعتیاد را واکنشی برای کنار آمدن با کمبودهای دوران کودکی می‌دانند.
در این دیدگاه تصور می‌شود فرد معتاد علت مصرف خود را تلاشی مداوم برای کنترل و غلبه بر احساسات ناخوشایند و رسیدن به حالتی بهتر و تحت کنترل در آوردن اوضاع نابسامان می‌داند. در واقع اعتیاد از ابتدا مشکل اصلی او نبوده است. مشکلات دیگری وجود داشته که شخص را به سمت اعتیاد سوق داده‌اند.
از طرف دیگر، اعتیاد به مواد مخدر در دیدگاه روانپویشی نوعی «تلاش برای خود درمانی» است. مثلا کوکایین و آمفتامین که باعث افزایش انرژی و اعتماد به نفس در فرد می‌شود، برای افراد کم‌انرژی از یک جهت و از طرف دیگر برای فرد پرانرژی که نیاز به بالا بردن سطح انرژی خود دارند جذاب است.
فرد معتاد به مواد مخدر، توانایی کمی در تجربه عواطف و احساسات خود دارد. تجارب کودکی فرد معتاد طوری نبوده است که به او یاد بدهد چطور احساساتش را تجربه کند. وقتی ناکام شد خودش را آرام کند و حتی احساساتش را به زبان بیاورد. امروز احساسات برای فرد معتاد، طاقت‌فرسا، غیرقابلتحمل و اغلب گیج‌کننده هستند. او بین از دست دادن کنترل و حفظ کنترل مصرف در نوسان است.
عوارض جبران ناپذیر اعتیاد به مواد مخدر
اعتیاد و مصرف مواد ممکن است به طور موقت احساس خوبی در فرد ایجاد کند اما عوارض جبران‌ناپذیری به همراه دارد. مصرف بیش از حد مواد مخدر می‌تواند باعث کما، آسیب مغزی و مرگ شود.
برخی از عوارض اعتیاد به مواد مخدر:
- سرطان
- بیماری ریه
- بیماری قلبی
- بیماری روانی
- بیماری‌های عفونی
استنشاق مواد مخدر می‌تواند به سینوس و مجرای بینی آسیب برساند و باعث از دست دادن حس بویایی و خونریزی مزمن بینی شود. مصرف مواد مخدر به صورت تزریقی احتمال ابتلا به بیماری عفونی مانند ایدز را افزایش می‌دهد.
چطور با روانشناس درباره اعتیاد صحبت کنیم
صحبت درباره اعتیاد آسان نیست. بعضی افراد برای پنهان کردن اعتیادشان تلاش بسیاری می‌کنند بنابراین سخت است بخواهند به فرد دیگری از جمله رواشناس بگویند اعتیاد دارند. اعتیاد به مواد مخدر احساسات شرم را در فرد بیدار می‌کند. در نتیجه باید برای شروع درمان شجاع بود.
صحبت در مورد ترس‌های خود اولین قدم برای غلبه بر آنهاست. مشاوره اعتیاد می‌تواند به شما کمک کند اهداف شخصی خود را واضح و مشخص کنید، سپس برنامه‌ای در نظر بگیرید که به شما در کنار گذاشتن مواد کمک کند.
روانشناسان و مشاوران اعتیاد کلینیک روانشناسی آگاه آموزش دیده‌اند؛ و می‌توانند در فرایند ترک اعتیاد کنار شما باشند.
راه‌های درمان اعتیاد به مواد مخدر
درمان‌های موثری برای اعتیاد به مصرف مواد وجود دارد. درمان اعتیاد برای هر کسی منحصربه‌فرد است. ممکن است فردی در زمان‌های مختلف به انواع مختلف درمان نیاز داشته باشد.
درمان اعتیاد اغلب به مراقبت مداوم نیاز دارد چون اعتیاد یک بیماری مزمن با پتانسیل بهبود و عود است.
سه درمان اصلی اعتیاد عبارتند از:
- سم‌زدایی
- درمان‌های شناختی و رفتاری
- درمان دارویی
سم‌زدایی
اولین مرحله اصلی درمان اعتیاد سم‌زدایی است.
در سم زدایی، مصرف مواد متوقف می‌شود تا مواد سمی از بدن فرد خارج شوند. بسته به شدت اعتیاد، ممکن است یک ماده جایگزین برای کاهش اثرات ترک استفاده شود.
درمان‌های شناختی و رفتاری
روان‌درمانی می‌تواند به درمان اعتیاد و سایر شرایط سلامت روانی کمک کند. روان درمانی مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم را آموزش می‌دهد. فرد از طریق روان درمانی یاد می‌گیرد الگوها و عادات فکری سالم‌تری بسازد.
روان درمانی به افراد مبتلا به اعتیاد کمک می‌کند ارزش‌ها و رفتارهای جدید و سالم‌تری در رابطه با مصرف مواد و سایر شرایط سلامت روانی ایجاد کنند.
شرکت در برنامه‌های خودیاری مانند معتادان گمنام نیز می‌تواند نقش مهمی در درمان اعتیاد به مواد داشته باشد.
دارو درمانی ترک اعتیاد
ممکن است دارو بخشی از برنامه درمانی فرد باشد. داروها می‌توانند به اصلاح شیمی مغز برای کمک به درمان اعتیاد کمک کنند. دارو درمانی می‌تواند میل شدید و علائم ترک را تسکین دهد.
چگونه می‌توانیم به فردی که اعتیاد دارد کمک کنیم؟
می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز و استرس‌زا باشد اگر بدانید کسی که دوستش دارید مبتلا به اعتیاد به مواد مخدر است. در اینجا چند نکته برای کمک به خود و عزیزتان آورده شده است:
درمود اعتیاد زودتر صحبت کنید
هر چه یک فرد معتاد زودتر درمان شود، بهتر است. نگرانی‌های خود را جدی بگیرید و به عزیزتان کمک کنید تا در اسرع وقت درمان را شروع کند. بدون قضاوت کمک و حمایت خود را نشان دهید.
همدلی را تمرین کنید
حتی زمانی که با او موافق نیستید، همدلانه به او گوش دهید. هرچه شخص مورد علاقه شما بیشتر احساس کند که شنیده می‌شود، بیشتر به شما او اعتماد می‌کند.
صبور باشید
انتظار نداشته باشید که یک مکالمه یا اقدام برای رفع اعتیاد عزیزتان کافی باشد. اختلالات سوء مصرف مواد و اعتیاد شرایط پیچیده مزمنی هستند و هیچ راه حل سریعی برای غلبه بر آنها وجود ندارد.
مراقب خود باشید
دوستان و اعضای خانواده افراد معتاد اغلب استرس، افسردگی، اندوه و انزوا را تجربه می‌کنند. مهم است که از سلامت روان خود مراقبت کنید و در صورت مشاهده این علائم از متخصص کمک بگیرید. برای دریافت مشاوره و روان‌درمانی از روان‌درمانگران کلینیک روانشناسی آگاه نوبت بگیرید.
دیدگاهتان را بنویسید