آیا ارتباطی بین روده و اضطراب وجود دارد؟
حتماً تابه‌حال علائم اضطراب مثل افزایش ضربان قلب، عرق‌کردن کف دست‌ها، دل‌شوره و… را تجربه کرده‌اید. علاوه بر این علائم، اضطراب ممکن است با علائم گوارشی مثل حالت تهوع، استفراغ یا دل‌پیچه نیز همراه باشد. در این شرایط احتمالاً فکر می‌کنید که منشأ این نشانه‌ها فعالیت مغز است؛ اما نتایج تحقیقات جدید نشان می‌دهد که ممکن است این پاسخ اضطرابی فقط ناشی از مغز نباشد؛ بلکه از اکوسیستم پیچیده‌ای به نام میکروبیوم روده سرچشمه بگیرد.
در واقع تحقیقات علمی نشان داده‌اند که مغز و روده ارتباطی پیچیده و دوسویه دارند که بر سلامت جسم و روانمان تأثیر می‌گذارد. در واقع تحقیقاتی که به بررسی ارتباط بین اضطراب و میکروبیوم روده می‌پردازند، پیوند جالبی را بین دنیای میکروبی روده و تجربیات عاطفی‌مان آشکار می‌کنند. به همین دلیل در این مقاله از وب‌سایت آگاه به بررسی ارتباط بین مغز و روده می‌پردازیم و نقش آن را در سلامت جسمی و روانی بررسی می‌کنیم.
میکروبیوم روده چیست؟
قبلاً روان‌درمانگران و پزشکان تصور می‌کردند که برخی ناهنجاری‌های روانی مثل اضطراب یا افسردگی باعث بروز اختلالات گوارشی مثل سندروم روده تحریک‌پذیر می‌شود؛ اما نتایج تحقیقات جدید نشان می‌دهد که فعالیت متفاوت میکروبیوم روده نیز ممکن است باعث بروز اضطراب یا افسردگی شوند. برای مثال نتایج یک پژوهش ارتباطی جالب میان اضطراب اجتماعی و میکروبیوم روده را نشان می‌دهد. این مطالعه نشان داده است که افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی دارای میکروبیوم روده‌ای منحصربه‌فردی هستند.
اما سؤال اصلی این است که اصلاً میکروبیوم روده چیست؟ باتوجه‌به مقاله‌ای در سایت psychologytoday میکروبیوم روده به اجتماع متنوعی از میکروارگانیسم‌ها گفته می‌شود که در دستگاه گوارش به‌ویژه در روده زندگی می‌کنند. این اکوسیستم که شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و سایر میکروب‌ها است، نقش حیاتی در حفظ سلامت کلی و بهزیستی ما ایفا می‌کند. در واقع میکروبیوم روده نه‌تنها در هضم غذا مؤثر است، بلکه بر فرایندهای فیزیولوژیکی مختلفی از جمله تولید ویتامین‌ها، تنظیم سیستم ایمنی، تنظیم متابولیسم و حتی بر خلق‌وخو و سلامت روان تأثیر می‌گذارد.
البته ترکیب میکروبیوم در هر فرد منحصربه‌فرد است و عوامل مختلفی آن را شکل می‌دهند. برای مثال استرس می‌تواند تعادل میکروب‌های روده را به هم بزند. رژیم غذایی نیز تأثیر عمیقی بر میکروبیوم روده دارد؛ مثلاً رژیم غذایی سرشار از فیبر و مواد گیاهی متنوع به رشد یک جامعه میکروبی سالم کمک می‌کند، درحالی‌که مصرف زیاد غذاهای فراوری‌شده و قندها می‌تواند ترکیب میکروبی را تغییر دهد. علاوه بر این، عوامل محیطی مانند قرارگرفتن در معرض آلاینده‌ها و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها نیز بر میکروبیوم روده تأثیر می‌گذارند و تنوع و ترکیب میکروب‌های روده را مختل می‌کند.
سیستم عصبی روده چیست؟
میکروبیوم روده علاوه بر مغز با بخش دیگری به نام سیستم عصبی روده نیز در ارتباط است. سیستم عصبی روده‌ای (ENS) که به آن مغز دوم نیز گفته می‌شود، شبکه‌ای گسترده از نورون‌ها است که در دیوارهٔ روده قرار دارد و به طور مستقل عملکرد دستگاه گوارش را کنترل می‌کند. در واقع این سیستم با داشتن بیش از ۱۰۰ میلیون نورون، مسئول تنظیم حرکات روده، ترشح آنزیم‌ها و هورمون‌های گوارشی و حفظ تعادل باکتری‌های مفید روده است.
به همین دلیل سیستم عصبی روده با میکروبیوم روده در ارتباط است و این دو سیستم روی یکدیگر تأثیر می‌گذارند. میکروبیوم روده از طریق تولید ترکیبات شیمیایی مانند اسیدهای چرب کوتاه زنجیر و انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین با نورون‌های روده در تعامل است. سیستم عصبی روده نیز همان‌طور که گفتیم تعادل باکتری‌ها را در روده حفظ می‌کند.
چگونه میکروبیوم روده بر رفتار تأثیر می‌گذارد؟
همان‌طور که در قسمت قبل اشاره کردیم رابطه متقابل بین میکروبیوم روده و مغز از طریق محور روده – مغز برقرار است. محور روده – مغز، یک سیستم ارتباطی دوطرفه میان روده و مغز است که از طریق آن میکروب‌های روده بر رفتار تأثیر می‌گذارند و بالعکس. اما این ارتباط چطور اتفاق می‌افتد؟
اولین راه این ارتباط تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی توسط این میکروبیوم است. احتمالاً تعجب کرده‌اید که میکروب‌ها قادر به تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) هستند. این انتقال‌دهنده‌ها نقش اساسی در تنظیم خلق‌وخو و رفتار دارند و باکتری‌های روده تقریباً ۹۵ درصد از سروتونین بدن را تولید می‌کنند که علاوه بر خلق‌وخو، بر فعالیت دستگاه گوارش نیز تأثیر می‌گذارد.
دریافت مشاور استرس و اضطراب
علاوه بر این، میکروبیوم روده از طریق مسیرهای عصبی، به‌ویژه عصب واگ، با مغز ارتباط نزدیکی دارد. این ارتباط دوسویه باعث می‌شود که استرس و اضطراب بر عملکرد گوارش تأثیر بگذارند و بالعکس، مشکلات گوارشی بر خلق‌وخو و سلامت روان اثرگذار باشند. به همین دلیل، توجه به سلامت روده از طریق تغذیه مناسب و سبک زندگی سالم می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت روانی و احساسی فرد داشته باشد.
یافته‌های تحقیقاتی نیز این موضوع را تأیید می‌کنند که در ادامه نتایج برخی از این پژوهش‌ها را بررسی می‌کنیم:
- پژوهشی از دانشگاه آکسفورد، ارتباط بین برخی از میکروب‌های روده و ویژگی‌های شخصیتی و حالات عاطفی را نشان داده است.
- پژوهشی که اخیراً در نشریه آکادمی ملی علوم ایالات متحده (PNAS) منتشر شده است، ارتباطی جالب میان اضطراب اجتماعی و میکروبیوم روده را نشان می‌دهد. این مطالعه نشان داده است که افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی دارای میکروبیوم روده‌ای منحصربه‌فردی هستند و زمانی که این میکروبیوم به موش‌ها منتقل شد، تغییرات رفتاری از جمله افزایش ترس اجتماعی در آن‌ها مشاهده گردید.
- در پژوهشی دیگر که در سایت neurosciencenews منتشر شده است، مشاهده شده که میکروبیوم روده از طریق عصب واگ با مغز ارتباط برقرار می‌کند. در این آزمایش در موش‌هایی که فاقد میکروبیوم روده بودند، فعالیت عصب واگ به طور قابل‌توجهی کاهش یافت؛ اما پس از معرفی باکتری‌های روده‌ای فعالیتش به سطح طبیعی بازگشت. همچنین هنگامی که آنتی‌بیوتیک‌ها برای ازبین‌بردن باکتری‌ها در موش‌های سالم استفاده شدند، فعالیت واگ کاهش یافت؛ اما با تزریق مایعات مشتق‌شده از میکروبیوم، فعالیتش مجدداً شروع شد. به‌این‌ترتیب وجود یک مسیر ارتباطی مشخص بین روده و مغز تأیید شد.
این یافته‌ها موجب پیشرفت در درک محور روده – مغز شده و می‌توانند به درمان‌های جدیدی برای اختلالات عصبی و گوارشی منجر شوند.
اهمیت حفظ تعادل میکروبیوم روده برای سلامت روان
حفظ تعادل میکروبیوم برای سلامت روان اهمیت زیادی دارد؛ زیرا همان‌طور که گفتیم این دو ارتباط دو طرفه‌ای با یکدیگر دارند و تأثیرات زیادی بر عملکرد یکدیگر می‌گذارند. نتایج پژوهش‌های مختلف نیز اهمیت داشتن یک میکروبیوم متعادل را در سلامت روان نشان می‌دهند.
برای مثال یک مطالعه نشان داده است که مصرف پروبیوتیک‌ها در درمان اضطراب و افسردگی به‌ویژه در نمونه‌های بالینی مؤثر هستند و حتی از پری‌بیوتیک‌ها نیز تأثیرگذارتر هستند. مطالعه‌ای دیگر نیز با متعادل‌سازی محیط روده از طریق مصرف پروبیوتیک‌ها به طور مؤثری اضطراب را کاهش داده است.
همچنین درک نقش محور روده – مغز در سلامت روان، راه‌های جدیدی را برای درمان‌های بالقوه می‌گشاید. در واقع مصرف پروبیوتیک‌ها و تقویت میکروبیوم می‌توانند به‌عنوان درمان‌های کمکی در کنار سایر روش‌ها برای درمان اختلال اضطراب مورد استفاده قرار گیرند.
چگونه تعادل میکروبیوم روده را حفظ کنیم؟
انتخاب یک سبک زندگی سالم از تنوع میکروبی حمایت کرده و به حفظ تعادل میکروبیوم کمک می‌کند. برخی از اصول سبک زندگی سالم عبارت‌اند از:
- مصرف غذاهای پروبیوتیک مانند ماست، نوشیدنی‌های تخمیری، ترشیجات طبیعی و…
- مصرف پری‌بیوتیک‌ها (فیبرها) مانند موز، سیر، پیاز و سبزی‌ها
- کاهش مصرف شکر و غذاهای فراوری‌شده
- مدیریت استرس با استفاده از روش‌هایی مثل ورزش، مدیتیشن و…
- کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌های غیرضروری
جمع‌بندی
مطالعاتی که ارتباط میان اضطراب و تغییرات میکروبیوم روده را بررسی کرده‌اند، گامی مهم در درک تعامل پیچیده میان روده، مغز و رفتار برداشته‌اند. نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهد که میکروبیوم روده از طریق تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی و مسیرهای عصبی مثل عصب واگ می‌تواند باعث افزایش استرس و اضطراب شود. پس توجه به سلامت روده نقشی کلیدی در افزایش تاب‌آوری عاطفی و ارتقای بهزیستی روانی در افراد مختلف دارد. همچنین آشنایی بیشتر با محور مغز – روده کمک می‌کند برای درمان اختلالات سلامت روان در کنار درمان‌های اصلی مثل روان‌درمانی از روش‌هایی مانند تغییر رژیم غذایی نیز استفاده کرد.
دیدگاهتان را بنویسید