افسردگی در بارداری

دوران بارداری فراز و نشیب‌های خاص خودش را دارد. معمولاً در بسیاری از اندام‌های بدن، سطح هورمون‌ها و حتی فعل و انفعالات مغز نیز تغییراتی اتفاق می‌افتد. یک زن باردار اکثر مواقع تنها به سلامت فرزندش فکر می‌کند و به حالات روحی و خلقی خود اهمیتی نمی‌دهد. تقریبا 14 الی 23 درصد زنان، افسردگی بارداری را تجربه می‌کنند. افسردگی بارداری یکی از چالش‌های مهم زنان در این دوران است. در این مقاله از وبسایت کلینیک آگاه می‌خواهیم به آگاهی و شناخت کافی در مورد این موضوع و ویژگی‌ها و اهمیت توجه به آن بپردازیم.

افسردگی در بارداری چیست؟

براساس تعریفی که americanpregnancy ارائه می کند، افسردگی نوعی اختلال خلقی است که فرد در آن، عدم لذت و رضایت از زندگی و احساسات منفی را تجربه می‌کند. حال اگر این اختلال در زمان بارداری برای چند هفته به صورت مستمر ادامه یابد، افسردگی بارداری نام می‌گیرد که می‌تواند علائم خفیف یا شدیدی ایجاد ‌کند.

افسردگی بارداری چه علائمی دارد؟

فرد مبتلا به افسردگی در دوران بارداری می تواند علائم زیر را داشته باشد:

• مشکل در تمرکز و به خاطر سپردن جزئیات
• ناتوانی در تصمیم‌گیری
• احساس گناه، بی‌ارزشی و درماندگی
• بدبینی و ناامیدی
• بی‌خوابی یا خواب زیاد
• بدخلقی یا تحریک‌پذیری
• بی‌قراری مداوم
• از دست دادن علاقه به چیزهایی که زمانی لذت‌بخش بود؛ مثل رابطۀ جنسی، هنر یا موسیقی
• پرخوری یا کاهش اشتها
• سردرد یا گرفتگی‌هایی که از بین نمی‌روند
• مشکلات گوارشی که حتی با درمان پزشکی نیز بهبود نمی‌یابد
• احساسات دائمی غم و اضطراب
• داشتن افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی

تست افسردگی بک رایگان

دلایل بروز افسردگی در دوران بارداری

براساس مقاله ی وبسایت mayoclinic، افسردگی دوران بارداری در هر فرد، صرف نظر از سن، نژاد، فرهنگ و تحصیلاتش می‌تواند رخ بدهد. سختی‌های بارداری نیز یک عامل موثراست. برخی از زنان در مقایسه با سایرین بیشتر مستعد ابتلا به افسردگی در طول بارداری هستند. علت‌های افسردگی بارداری را می‌توان اینگونه عنوان کرد:

• سابقۀ شخصی اضطراب، افسردگی یا بیماری‌های روانی
• بارداری ناخواسته،در سن پایین یا بالا
• بارداری پرخطر
• وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین و عدم دریافت حمایت از سوی اطرافیان
• مصرف مواد مخدر
• سابقۀ سوءاستفاده فیزیکی یا جنسی

افسردگی بارداری از کی شروع می‌شود و تا کی ادامه دارد؟

افسردگی بارداری ممکن است در هر دوره‌ای از سه ماهۀ اول، دوم یا سوم اتفاق بیفتد. اما احتمال بروز علائم افسردگی در سه ماهۀ اول بین 6 تا 10 هفته (تغییرات هورمونی) و سپس دوباره در سه ماهۀ سوم (ترس از زایمان، خستگی مداوم) بیشتر است. همچنین می‌تواند تا یک سال بعد از زایمان نیز ادامه داشته باشد.

روش‌های تشخیص افسردگی در بارداری

شایع‌ترین نشانه‌های افسردگی در دوران بارداری شامل موارد زیر است:

• توجه نداشتن به وضعیت سلامت خود و جنین
• علاقه نداشتن به تهیه و خرید لوازم نوزاد یا انتخاب اسم
• نگرانی شدید در رابطه با مسئولیت مادری و ترس از صدمه زدن به جنین
• تندخویی و عصبانیت شدید از همسر
• احساس ناراحتی و غم شدید
• لذت نبردن از لحظه‌ها و فعالیت‌های روزانه
• خستگی شدید و نداشتن انرژی کافی برای انجام ساده‌ترین فعالیت‌ها
• نداشتن تمرکز کافی
• کاهش اعتماد به نفس و نداشتن احساس خوب به خود و جنین
• تلاش برای صدمه زدن به جنین یا خودش

در ماه‌های ابتدایی تغییرات عاطفی طبیعی است و معمولاً بعد از مدتی بهبود پیدا می‌کند. اما اگر مادر با وجود گذشتن سه-چهار ماه از بارداری چندین مورد از علائم فوق را دارد؛ لازم است جهت درمان به روانشناس مراجعه کند.

راهکارهای درمان افسردگی در بارداری

افسردگی در بارداری نیز مانند سایر بیماری‌های روانشناختی، قابل درمان است. با تشخیص به‌موقع می‌توان آن را درمان و علائم را کاهش داد. درمان افسردگی در بارداری شامل این موارد است:

• روان درمانی: روانشناس و مشاور بعد از ارزیابی‌های جسمی و روانی رویکرد درمانی مناسب را انتخاب کرده و روند درمان را پیش می‌برد.
• گروه‌های حمایتی: حضور در کنار زنانی با چالش‌های مشابه فایده‌هایی برایشان به دنبال خواهد داشت. در این جلسات با بیان مشکلات‌ و احساساتشان بدون خجالت‌زدگی حال بهتری پیدا می‌کنند.
• درمان دارویی: استفاده از داروها در دوران بارداری با تشخیص پزشک امکان‌پذیر است. برای اطمینان از سلامت جنین حتماً باید با دکتر خود مشورت کنید.
• نور درمانی: نور درمانی که به آن فتوتراپی هم گفته می‌شود، یک روش جدید و آسان برای درمان افسردگی مادران باردار است.
• درمان‌های طبیعی: اگر علائم افسردگی بارداری خفیف است، با یک سری درمان‌های طبیعی می‌توان اوضاع را مدیریت کرد. مانند: ورزش کردن یا داشتن رژیم غذایی مناسب.

جلوگیری از افسردگی بارداری

در صورتی که با مشکلات سلامت روان دست‌وپنجه نرم می‌کنید یا بین افراد خطرپذیر هستید، نکات زیر می‌تواند در جلوگیری از افسردگی به شما کمک کند:

• در اولین تجربۀ بارداری از حمایت اطرافیان استفاده کنید.
• اگر به دلیل سقط‌های قبلی یا دلایل مشابه نگران سلامتی جنین هستید، با پزشکتان صحبت کنید.
• از بروز احساسات خود نترسید؛ تحت تاثیر هورمون‌ها بودن باعث بی‌اهمیت بودن احساسات شما نمی‌شود.
• علائم را بشناسید و در صورتی که وجود آنها را مشاهده کردید، به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
• مراقبت‌های منظم پزشکی را دنبال کنید.
• فعالیت‌ها و مسئولیت‌های ضروری دوران بارداری را جدی بگیرید.
• از دوستان و نزدیکان برای همراهی درخواست کمک کنید و تا جای ممکن تنها نمانید.

رابطۀ افسردگی در بارداری و جنسیت جنین

عده‌ای از متخصصین، بروز علائم افسردگی در بارداری و جنسیت جنین را مرتبط می‌دانند. اما از نظر علمی هیچ ارتباطی بین افسردگی در بارداری و جنسیت جنین وجود ندارد. آمار افسردگی در جنسیت خاصی بیشتر از دیگرینیست. البته در برخی خانواده‌ها، فرهنگ‌های خاصی وجود دارد؛ مثلا پسر بودن فرزند اول ارزشمند است ولی وقتی جنسیت جنین، دختر باشد مادر فشارهایی از سوی همسر و نزدیکانش احساس می‌کند. این فشارها زمینه را برای بروز افسردگی فراهم می‌کنند.روابط بین جنسیت و بارداری ریشه در روان والدین دارد که گاهی اوقات این امر به تجربۀ خودشان در زندگی برمی‌گردد.

تاثیرافسردگی برسلامت مادر و جنین

همانطور که  در مقاله ای از وبسایت psychiatry آمده، زنان باردار در دوران بارداری احساسات مختلفی از همه طرف تجربه می‌کنند. اکثرشان در طول دوران بارداری اشتهایشان تغییر می‌کند، به اندازۀ کافی در دوران بارداری وزن اضافه نمی‌کنند، نمی‌توانند به درستی تمرکز داشته باشند و مشکلاتی در رفتن به چک‌آپ‌های دوران بارداری دارند. احساسات و عواطفی که مادر در دوران بارداری تجربه می‌کند بر جنین تاثیرگذار خواهد بود.

نقش همسر در افسردگی بارداری

وقتی فضای خانواده امن و همدلانه باشد، فرد علائمش را مخفی نمی‌کند و احساساتش را در میان می‌گذارد. پشتیبانی ازهمسر در ایجاد چنین فضایی نقش بسیار مهمی دارد.

در اینجا راه‌هایی برای پشتیبانی در این مسیر به صورت نمونه عنوان شده است:

• آنها را تشویق کنید تا در مورد احساساتشان صحبت کنند و از متخصصان کمک بگیرند.
• در کارهای خانه مشارکت کنید تا همسرتان فرصت استراحت داشته باشد.
• برای مراقبت از کودک، تهیه غذا و کارهای خانه از خانواده و دوستان کمک بگیرید.
• با ابراز عشق و مراقبت از همسرتان، محبت عاطفی نشان دهید.

زندگی هر زوجی متفاوت است، بنابراین نحوۀ حمایت به رابطۀ بین‌شان بستگی دارد. اکنون که خانواده بزرگ شده است و همه دستخوش تغییرات عاطفی هستند می‌توانید راه‌های جدیدی برای ارتباط با یکدیگر ایجاد کنید.

آیا افسردگی در بارداری بر جنین تاثیر دارد؟

افسردگی دوران بارداری می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر روی جنین داشته باشد، به ویژه اگر درمان نیز پیگیری نشده باشد. در اینجا برخی از تأثیرات احتمالی آورده شده است:

1. وزن کم هنگام تولد: نوزادانی که از مادران مبتلا به افسردگی بارداری به دنیا می‌آیند، در معرض خطر بیشتری برای داشتن وزن کم هنگام تولد هستند.
2. زایمان زودرس: خطر زایمان زودرس افزایش می‌یابد و مشکلات مختلف سلامتی را برای نوزاد ایجاد می‌کند.
3. مشکلات رشد: افسردگی دوران بارداری می‌تواند بر رشدشناختی، رفتاری و عاطفی نوزاد تأثیر بگذارد.
4. تحریک‌پذیری و بی‌حالی: نوزادان ممکن است تحریک‌پذیرتر وبی‌حال‌تر باشند یا الگوهای خواب نامنظم داشته باشند
5. افزایش احتمال سزارین: احتمال انجام سزارین در مادران مبتلا به افسردگی بارداری بیشتر است.

چگونه می‌توانیم افسردگی در بارداری را از طریق روش‌های غیر دارویی مدیریت کنیم؟

ازآنجایی‌که بیشتر زنان باردار تصور می‌کنند داروهای ضدافسردگی ممکن است اثرات منفی روی جنین بگذارد، تمایل دارند از درمان‌های طبیعی استفاده کنند.

• ورزش: ورزش به صورت طبیعی باعث افزایش سطح «سروتونین» و کاهش سطح «کورتیزول» می‌شود.
• استراحت کافی: عدم خواب کافی تأثیر عمیقی بر توانایی ذهن برای مدیریت استرس و تغییرات روزانه می‌گذارد. سعی کنید برنامۀ روزانۀ مشخصی برای ساعت خواب و بیداری خود داشته باشید.
• رژیم غذایی: مصرف برخی غذاها با تغییرات خلقی همراه هستند. رژیم غذایی حاوی کافئین بالا، شکر، کربوهیدرات‌های تصفیه شده، افزودنی‌های مصنوعی و مقدار پروتئین کم می‌توانند در بروز مشکلات نقش داشته باشند.
• طب سوزنی؛ مطالعات جدید این روش را به عنوان گزینه‌ی درمانی مناسب افسردگی در دوران بارداری گزارش کرده‌اند.
• درمان‌های گیاهی؛ شماری از درمان‌های گیاهی و مکمل‌های ویتامینی به عنوان مواد مؤثر بر خلق و خو و هورمون سروتونین شناخته شده‌اند؛ مانند: منیزیم، ویتامینB6،اسیدهای چرب امگا 3.
• تکنیک‌های ذهن‌آگاهی و آرامش: تمریناتی مانند مدیتیشن، تمرینات تنفس عمیق و یوگای دوران بارداری می‌توانند به کاهش استرس و احساس آرامش کمک کنند.

روش‌های طبیعی زیر می‌توانند علائم افسردگی بارداری را بهبود دهند ولی نباید تنها از روش‌های طبیعی استفاده کنید و مراجعه به روانپزشک را به تعویق بیندازید.

آیا مصرف داروهای ضد افسردگی در بارداری بی‌خطر است؟

تصمیم‌گیری در مورد ادامه یا قطع استفاده از داروهای ضدافسردگی آسان نیست.خطرات ناشی از افسردگی درمان‌نشده به مراتب بالاتر است. باید ریسک‌ها و فایده‌های موجود رابا مشورت پزشک در نظر گرفت.برخی از داروهای ضدافسردگی برای زنان باردار کم‌خطرتر از داروهای دیگر است. مانند: فلوکستین، سیتالوپرام، سرترالین، نورتریپتیلین، آمی‌تریپتیلین، دزیپرامین، بوپروپیون.

اما اگر باردار هستید و یکی از داروهای ضدافسردگی را مصرف می‌کنید که در لیست بالا نیست نگران نشوید. حتی مصرف داروهای بحث‌برانگیزتری مثل پاروکستین ریسک نسبتاً کمی دارند.مصرف بسیاری از داروهای ضد افسردگی رایج در دوران بارداری براساس تحقیق گروهی از متخصصان که به بررسی 145 هزار زن آمریکایی و فرزندان آنها در یک دوره 14 ساله پرداختند، نشان می‌دهد تاثیری بر وضعیت عصبی-شناختی یا رفتاری کودک در آینده ندارد.

اگرچه مطالعات نشان داده است مصرف داروهای ضد افسردگی در دوران بارداری با بروز مشکلاتی همچون اوتیسم، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، اختلالات رفتاری، اختلالات یادگیری و ناتوانی‌های ذهنی ارتباط معناداری ندارد.

اگر از داروهای ضد افسردگی رایج استفاده می‌کنید،تغییر دادن دارو در میانۀ بارداری مشکلاتی به همراه دارد. اگرباردار نیستید، اما در حال برنامه‌ریزی برای بارداری هستید و نگران خطرهای داروی مصرفی‌تان هستید، ممکن است تغییر داروها راهکار خوبی باشد. در این موردباید با پزشکتان برای تصمیم‌گیری درست صحبت کنید. حتی با توجه به پایین بودن ریسک خطر، باز هم هیچ مادری نمی‌خواهد کودکش را در معرض دارو قرار دهد.

چه زمانی باید برای درمان افسردگی بارداری به روانشناس مراجعه کنیم؟

اگر در دوران بارداری علائم‌تان بیش از دو هفته به طول بینجامد یا حس می‌کنید عوامل زمینه‌ای افسردگی را تجربه کرده‌اید بهتر است برای ارزیابی دقیق به روانشناس مراجعه کنید. همچنین بامراجعۀ منظم در دوران بارداری، در مورد خلق‌وخو و احساساتتان صحبت کنید و در مطرح کردن آن پیش‌قدم شوید. همین امر کمک می‌کند تا بتوانید تشخیص به موقع و درمان مناسب را دریافت کنید.

آیا افسردگی بارداری می‌تواند بعد از زایمان هم ادامه یابد؟

افسردگی بارداری در طول دوران بارداری شروع شده و تا یک سال بعد از زایمان نیز می‌تواند علائمش ادامه یابد. این اختلال بیشتر در افرادی که سابقۀ افسردگی یا بیماری‌های اضطرابی دارند، بیشتر دیده می‌شود. همچنین می‌تواند با علائم اضطرابی و وسواس فکری نیز همراه باشد. در حالی که افسردگی پس از زایمان حدود یک ماه بعد از زایمان بروز پیدا می‌کند و ربطی به دوران بارداری ندارد.

دیدگاه روانشناختی زنان باردار به مادری

زنان باردار از زمانی که متوجه جنینی درون خود می‌شوند احساساتی مثل ترس، هیجان، لذت و نگرانی را تجربه می‌کنند. بارداری دورۀ دل‌بستگی به جنین است. رفتارهای دلبستگی در این دوره، پیوند عاطفی و هیجانی بین مادر و جنین را شکل می‌دهند. از طرفی این رفتارها نشان‌دهندۀ درونیات خود مادر نیز هست. برخی از مادران به محض اینکه متوجه بارداری‌شان می‌شوند، احساس ارتباط از طریق صحبت کردن، صدا کردن، لمس کردن شکم یا خیال‌پردازی‌هایی با کودکشان دارند. آنها هرچه به زایمان نزدیک‌تر می‌شوند رویاهایی از مادرشدنشان، آیندۀ فرزندشان، انتظاراتی که جامعه از مادران تازه دارد و نقش‌هایی که باید بپذیرند را می‌بینند. البته این رویاها خاطرات دوران کودکی و روابطی که با مادرشان داشته‌اند را نیز می‌تواند در بربگیرد.

سوالات متداول

• چگونه می‌توان از افسردگی در دوران بارداری پیشگیری کرد؟

پیشگیری از افسردگی در دوران بارداری شامل مشاوره‌های قبل از بارداری، آگاهی از تغییرات روانی و جسمی دوران بارداری، ایجاد شبکۀ حمایتی قوی از طرف همسر، خانواده و دوستان و مراقبت از سلامت روانی و جسمی است.

• چه تأثیری می‌تواند افسردگی در بارداری بر نوزاد داشته باشد؟

افسردگی در بارداری می‌تواند تاثیرات منفی بر رشد نوزاد داشته باشد، از جمله وزن کم هنگام تولد، زایمان زودرس و مشکلات رفتاری در آینده. به همین دلیل، درمان و مدیریت افسردگی در دوران بارداری اهمیت زیادی دارد.

• چه زمانی باید به متخصص سلامت روانی مراجعه کرد؟

اگر علائم افسردگی شدید یا مداوم و بر کیفیت زندگی روزمره تأثیر بگذارند، مراجعه به متخصص سلامت روانی ضروری است. تشخیص و درمان به موقع می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند و به بهبود وضعیت روانی و جسمی مادر کمک کند.

• آیا افسردگی در بارداری بعد از زایمان هم ادامه می‌یابد؟

در برخی موارد، افسردگی در بارداری ممکن است بعد از زایمان نیز ادامه یابد و به افسردگی پس از زایمان تبدیل شود. پیگیری و درمان مداوم می‌تواند به مدیریت و کاهش علائم کمک کند.

• چگونه می‌توان به زنانی که دچار افسردگی در بارداری هستند، کمک کرد؟

حمایت عاطفی از طرف همسر، خانواده و دوستان، گوش دادن به نگرانی‌ها و مشکلات آن‌ها بدون قضاوت، تشویق به مراجعه به متخصص سلامت روان و ایجاد محیطی امن و آرام می‌تواند به زنان باردار در مقابله با افسردگی کمک کند.

• چگونه می‌توان افسردگی در بارداری را تشخیص داد؟

تشخیص افسردگی در بارداری از طریق ارزیابی علائم و نشانه‌ها توسط روانشناسان یا روانپزشکان انجام می‌شود. اگر علائم افسردگی شدید یا مداوم باشند، مراجعه به متخصص برای دریافت تشخیص و درمان ضروری است.

جمع بندی

همانطور که در مقاله گفتیم، افسردگی در دوران بارداری یک مسئلۀ مهم است و تاثیرات جدی بر سلامت مادر و جنین می‌گذارد. همچنین بر جنبه‌های مختلف زندگی مادر و همسر او نیز تاثیرگذار است. وقتی زنان باردار تحت درمان قرار نمی‌گیرند، این مسئله می‌تواند باعث پیشرفت افسردگی، بروز مشکلات جدی و میل به آسیب زدن به خود یا فرزندشان را فراهم کند. در چنین مواردی، مراجعه به روانشناس برای دریافت راهنمایی و درمان ضروری است.ابراز احساسات و صحبت کردن در فرایند درمان به آنها کمک می‌کند فشار روانی ناشی از این افسردگی را تا حدودی کاهش دهند و به بهبودی برسند.